Spis treści:
- Czym jest szkarlatyna?
- Charakterystyczne objawy szkarlatyny
- Objawy szkarlatyny – malinowy język
- Jak wygląda wysypka przy szkarlatynie?
- Objawy szkarlatyny u dorosłych
- Leczenie szkarlatyny
- Powikłania po szkarlatynie
Czym jest szkarlatyna?
Szkarlatyna, inaczej płonica, to wysypkowa ogólnoustrojowa choroba zakaźna wywoływana przez bakterie paciorkowce beta-hemolizujące grupy A (Streptococcus pyogenes – paciorkowiec ropny zaliczany do ziarniaków), wytwarzające toksynę erytrogenną.
Szkarlatyna najczęściej rozwija się u dzieci w wieku przedszkolnym. Rzadko pojawia się u niemowląt oraz dorosłych. Wrotami zakażenia są najczęściej migdałki podniebienne, rzadziej rany na skórze. Rozprzestrzenianiu choroby sprzyjają miejsca, gdzie przebywa duża liczba dzieci (w przedszkolach i żłobkach), a także niski status ekonomiczny oraz niewystarczający poziom higieny.
Szkarlatyną można się zarazić drogą kropelkową, nie tylko od osoby, która choruje, ale również takiej, która jest nosicielem paciorkowca (szacuje się, że w każdej populacji jest ok. 10-20% nosicieli). Szkarlatyną można się zarazić także od chorego na anginę, bo obie infekcje wywołują te same bakterie.
Szkarlatyna występuje najczęściej wiosną i w okresie jesienno-zimowym. Przechorowanie nie daje pełnej odporności, z tego względu znane są przypadki ponownego zachorowania. Chory przestaje zarażać po dobie od podania antybiotyku.
Charakterystyczne objawy szkarlatyny. Jak zaczyna się płonica?
Szkarlatyna rozwija się nagle i ma ostry przebieg. Po krótkim czasie wylęgania wynoszącym 2-5 dni, pojawiają się:
- wysoka gorączka (do 40°C),
- wymioty,
- dreszcze,
- czasami bóle brzucha i biegunka.
Zakażone dziecko wygląda słabo, czuje się źle, często skarży się na silny ból gardła. Można przy tym wyczuć powiększone i bolesne węzły chłonne na szyi.
Do charakterystycznych objawów szkarlatyny należą:
- silny ból gardła,
- tzw. malinowy język,
- drobna wysypka,
- zaczerwieniona błona śluzowa gardła,
- zaczerwienione migdałki,
- wybroczyny (żywoczerwone plamki) na podniebieniu.
W szkarlatynie nie pojawiają się objawy typowe dla przeziębienia, takie jak katar, zatkanie nosa i kaszel.
Przebieg szkarlatyny
Szkarlatyna rozwija się jako pierwotne zakażenie paciorkowcami grupy A. Nazywana bywa anginą z wysypką, jednak nie jest prawdą, że zawsze musi zacząć się od infekcji gardła. Pierwotnym źródłem choroby może być paciorkowcowe zakażenie skóry lub tkanki podskórnej (np. liszajec, zakażenie rany), a także zatrucie pokarmowe.
Przebieg szkarlatyny:
- Po pierwszych objawach (gorączka, wymioty) na skórze pojawia się drobna plamkowa lub plamkowo-grudkowa czerwona wysypka. Najpierw występuje na tułowiu, następnie w ciągu godzin lub dni rozprzestrzenia się na kolejne części ciała.
- Od 2. dnia choroby zmienia się też wygląd języka. Najpierw jest pokryty białym nalotem, następnie staje się stopniowo intensywnie czerwony z widocznymi brodawkami (tzw. malinowy język).
- Po kilku dniach dochodzi do złuszczania naskórka z twarzy, dłoni i stóp, co może trwać nawet 2 tygodnie.
Nie wszystkie objawy szkarlatyny muszą wystąpić jednocześnie i niekoniecznie w wymienionej kolejności. U chorych na szkarlatynę dzieci dolegliwości te są zwykle mniej dotkliwe, u dorosłych choroba będzie przebiegać ostrzej.
Objawy szkarlatyny – malinowy język
W szkarlatynie ważnym objawem jest wygląd języka, określany jako tzw. język malinowy lub truskawkowy język. Początkowo jest on pokryty jasnym nalotem, który znika od 2. dnia choroby i ukazuje się intensywnie czerwony język z wyraźnie zaznaczonymi spuchniętymi brodawkami.
fot. Malinowy język przy szkarlatynie / Adobe Stock, Lukassek
Biały nalot pokrywający język stopniowo znika, zaczynając od czubka oraz brzegów języka w stronę środka. Wówczas ukazuje się zaczerwieniony język z widocznymi brodawkami. Na błonach śluzowych jamy ustnej często pojawiają się niewielkie wybroczyny.
Jak wygląda wysypka przy szkarlatynie?
Charakterystycznym objawem szkarlatyny jest drobna wysypka, najdrobniejsza ze znanych. Jest to wysypka plamkowa lub plamkowo-grudkowa.
Charakterystyczna dla szkarlatyny jest pojawiająca się w 2-3 dniu choroby wysypka drobnoplamista (jak po ukłuciach igłą). Początkowo jest obecna w dołach pachowych, pachwinach, zgięciach łokci, obejmując stopniowo klatkę piersiową, brzuch, twarz z wolnym od wysypki tzw. trójkątem Fiłatowa pomiędzy fałdami policzkowymi. Na twarzy wysypka przypomina kształtem motyla
– mówi dr n.med. Karolina Hydzik-Sobocińska, laryngolog.
Oprócz wysypki w przebiegu szkarlatyny mogą wystąpić czerwone linie, najczęściej na skórze w zgięciach stawowych, które są określane jako tzw. objaw Pastii.
fot. Objawy szkarlatyny - wysypka / Adobe Stock, AnastazjaSoroka
fot. Objawy szkarlatyny - wysypka / Adobe Stock, AnastazjaSoroka
Skóra objęta wysypką podczas szkarlatyny może być szorstka. Co istotne, plamki bledną pod wpływem ucisku, inaczej niż w wysypce meningokokowej (więcej: sepsa wysypka), która świadczy o stanie zagrażającym życiu. Wysypka pozwala odróżnić szkarlatynę od anginy paciorkowcowej, przy której wysypka nie występuje. Wykwity przypominają odrę lub różyczkę.
Wysypka w szkarlatynie ustępuje po kilku dniach. Następnie skóra zaczyna się łuszczyć: najpierw na twarzy, następnie na stopach i dłoniach.
Objawy szkarlatyny u dorosłych
Dorośli rzadziej chorują na szkarlatynę, ale infekcja może się rozwinąć również w tej grupie. Objawy szkarlatyny u dorosłych są podobne, chociaż z reguły bardziej nasilone niż u dzieci. Nie zawsze występują w typowej dla tej choroby chronologii.
Gdy szkarlatyna zaatakuje osobę dorosłą, często może mieć ostry przebieg i dawać nasilone objawy:
- silny ból gardła,
- wysoka gorączka, nawet do 40°C,
- nudności, wymioty,
- ból głowy i brzucha,
- powiększone węzły chłonne na szyi,
- wysypka,
- czerwone linie fałdach skórnych, szczególnie w obrębie pachwin pach i zgięć łokciowych,
- czerwony opuchnięty język,
- rumień na twarzy, skóra wokół ust bledsza niż reszta,
- powiększone migdałki,
- trudności z przełykaniem.
Objawy szkarlatyny u dorosłych pojawiają się zwykle w ciągu od 2 do 5 dni po kontakcie z osobą zarażoną. Gdy podejrzewamy u siebie płonice, koniecznie powinniśmy udać się do lekarza.
Leczenie szkarlatyny
W leczeniu szkarlatyny stosuje się antybiotyki (przez 10 dni) – najczęściej penicylinę lub jej pochodne. Dlatego po wystąpieniu objawów należy udać się do lekarza pierwszego kontaktu. Konieczne jest również obniżanie gorączki i pozostanie na czas leczenia w domu. U dzieci chorych na szkarlatynę w celu zwalczania gorączki i bólu najlepiej stosować paracetamol. Nie podaje się kwasu acetylosalicylowego ze względu na ryzyko wystąpienia zespołu Reye'a.
Warto także zadbać, by posiłki były lekko ciepłe lub chłodne i miały łagodny smak – ból gardła w szkarlatynie jest tak silny, że niemal uniemożliwia przełykanie. Sprawdzają się zupy i kremy. Chory powinien też przyjmować dużo płynów.
Powikłania po szkarlatynie
Ryzyko powikłań u dzieci po szkarlatynie jest minimalne. Wyróżnia się powikłania ropne i nieropne szkarlatyny. Wczesnym powikłaniem ropnym zakażenia paciorkowcowego może być ostre zapalenie ucha środkowego, ropień okołomigdałkowy, ropne zapalenie węzłów chłonnych szyi lub ostre zapalnie zatok przynosowych
Do innych poważnych ropnych powikłań występujących sporadycznie należą:
- bakteriemia,
- zapalenie wsierdzia,
- zapalenie powięzi,
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
- zespół wstrząsu toksycznego.
Do powikłań nieropnych, czyli związanych z modulacją układu odpornościowego, należą: popaciorkowcowe kłębuszkowe zapalenie nerek, popaciorkowcowe reaktywne zapalenie stawów, gorączka reumatyczna i autoimmunologiczne zaburzenia ruchowe.
Powikłania szkarlatyny również rzadko dotyczą kobiet, które zachorowały podczas ciąży. Ryzyko, że infekcja zaszkodzi płodowi, jest nieduże. Nie oznacza to oczywiście, że chorobę można lekceważyć. Tak jak w przypadku wszystkich niepokojących dolegliwości, objawy wskazujące na szkarlatynę należy pilnie skonsultować z lekarzem.
Treść artykułu pierwotnie została opublikowana 13.02.2017.
Czytaj także:
Bostonka: gorączka i wysypka to główne objawy choroby bostońskiej
Wysypka jak kaszka – skąd się bierze?
Jak wygląda wysypka alergiczna? Oto jak można ją rozpoznać i leczyć
Absolwentka studiów medycznych Wydziału Lekarskiego Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Po szkoleniu specjalizacyjnym w Oddziale Otolaryngologii Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie w 2007 roku uzyskała tytuł specjalisty z zakresu otolaryngologii i kontynuuje w nim pracę do dnia dzisiejszego.
Prowadzi zajęcia praktyczne i wykłady dla studentów UJ CM oraz Szkoły Medycznej dla Obcokrajowców. W 2013 roku obroniła doktorat z zakresu leczenia operacyjnego przewlekłego zapalenia zatok przynosowych. Uczestniczyła w wielu krajowych i międzynarodowych kursach, szkoleniach i sympozjach. Jest autorem wielu publikacji z zakresu leczenia schorzeń zatok przynosowych.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!