W Polsce wzrasta liczba przypadków zachorowania na krztusiec, groźną chorobę wieku dziecięcego, która przebiega z bardzo nasilonym kaszlem. Najlepszym zabezpieczeniem przeciwko zachorowaniu jest szczepienie ochronne – bezpłatne i obowiązkowe u niemowląt oraz zalecane u osób dorosłych, w tym kobiet w ciąży. Z tego artykułu dowiesz się, jakie są rodzaje szczepionek na krztusiec, kto powinien się szczepić i kiedy, oraz jakie ryzyko wiąże się z przyjęciem preparatu.
Spis treści:
- Czym jest krztusiec?
- Szczepionka przeciw krztuścowi - rodzaje
- Kiedy podaje się szczepionkę przeciwko krztuścowi?
- Która szczepionka na krztusiec jest lepsza?
- Szczepienie na krztusiec dla dorosłych
- Szczepienie na krztusiec w ciąży
- Skuteczność szczepionki na krztusiec
- Kiedy nie wolno podawać szczepionki przeciw krztuścowi?
- Szczepienie na krztusiec - skutki uboczne
- Czy po szczepieniu można zachorować na krztusiec?
- Przebieg szczepienia na krztusiec. Na co zwrócić uwagę?
Czym jest krztusiec?
Krztusiec (koklusz) jest zakaźną bakteryjną chorobą najczęściej występującą u dzieci. Wywołuje ją bakteria Bordetella pertussis, która łatwo rozprzestrzenia się drogą kropelkową. Drobnoustroje atakują drogi oddechowe, co wywołuje typowy dla krztuśca objaw, czyli częste, bardzo męczące napady kaszlu, które mogą trwać nawet kilka tygodni. Początkowo występujący suchy kaszel przechodzi następnie w mokry kaszel. Oprócz kaszlu chorym na krztusiec mogą dokuczać:
- gorączka,
- osłabienie,
- duszność,
- zaczerwienienie lub zasinienie na twarzy,
- świst podczas oddychania,
- mimowolne oddanie stolca lub moczu,
- wymioty,
- ból gardła,
- katar.
Choroba zagraża szczególnie małym dzieciom ze względu na największe w tej grupie ryzyko powikłań. Najciężej krztuśca przechodzą nieuodpornione niemowlęta do 6 m. ż. - połowa z nich musi przebywać w szpitalu, a u 6 na 100 chorych dzieci rozwijają się niebezpieczne powikłania. Są one 5-krotnie częstsze u niemowląt poniżej 6 miesiąca życia. Zapobieganie chorobie to przede wszystkim szczepienia ochronne. Te są obowiązkowe dla dzieci i zalecane dla dorosłych.
Szczepionka przeciw krztuścowi - rodzaje
Szczepionka przeciw krztuścowi zawsze jest podawana w jednym wstrzyknięciu jako szczepionka skojarzona przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP). Dostępne w Polsce preparaty zawierają:
- pełnokomórkowe składniki krztuśca (DTwP) - całe komórki bakterii, które zostały zabite,
- bezkomórkowe składniki krztuśca (DTaP) - w ich składzie są tylko wyodrębnione fragmenty bakterii (antygeny).
Rodzaje szczepionek przeciw krztuścowi dla dzieci:
- pełnokomórkowy składnik krztuśca (szczepionka DTwP) - jest bezpłatna w ramach obowiązkowego programu szczepień ochronnych,
-
bezkomórkowy składnik krztuśca (szczepienie odpłatne lub refundowane w określonych przypadkach), wtedy występują jako:
- szczepionka 3 w 1 (DTaP przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi),
- szczepionka 4 w 1 (DTaP-IPV przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis),
- szczepionka 5 w 1 (DTaP-IPV+Hib przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, Haemophilus influenzae typu b),
- szczepionka 6 w 1 (DTaP+IPV+Hib+wzwB przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, Haemophilus influenzae typu b, wirusowemu zapaleniu wątroby typu B).
Szczepionka przeciwko krztuścowi dla młodzieży i dorosłych to szczepionka DTaP (przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi). Zawiera bezkomórkowy składnik krztuśca oraz obniżoną ilość antygenów błonicy i krztuśca.
Kiedy podaje się szczepionkę przeciwko krztuścowi?
W Polsce szczepienie przeciw krztuścowi jest obowiązkowe u małych dzieci. W ramach Programu Szczepień Ochronnych niemowlętom podawana jest szczepionka DTwP z pełnokomórkowym składnikiem krztuśca. Szczepienie jest bezpłatne.
Szczepionkę na krztusiec podaje się:
- w 3-dawkowym schemacie niemowlętom w wieku 2, 4 i 5-6 miesiąca życia,
- dawka uzupełniająca: 16-18 m. ż.,
- dwie dawki przypominające: 6 r. ż. i 14 r. ż. (szczepionką bezkomórkową).
Po podaniu szczepionki organizm dziecka wytwarza przeciwciała, które chronią przed zachorowaniem na krztusiec, błonicę i tężec.
Która szczepionka przeciw krztuścowi jest lepszym wyborem?
Rodzice często zastanawiają się, która szczepionka: z pełnokomórkowym czy bezkomórkowym składnikiem krztuśca, jest lepszym wyborem. Podejmując decyzję warto wziąć pod uwagę trzy aspekty.
Po pierwsze, tylko ta pierwsza szczepionka jest bezpłatna w ramach obowiązkowego programu szczepień dla dzieci. Pozostałe rodzaje szczepień przeciw krztuścowi mogą być wykonane odpłatnie na życzenie rodzica, zamiast podania refundowanego preparatu.
Po drugie, preparaty różnią się między sobą częstością występowania niepożądanych odczynów poszczepiennych. W przypadku szczepionek z bezkomórkowym składnikiem krztuśca rzadziej występują skutki uboczne takie jak gorączka, nieutulony płacz oraz "omdlenie dziecięce".
Po trzecie, różnią się one też czasem utrzymywania się odporności: szczepienie pełnokomórkowym preparatem zapewnia dłuższą ochronę (10-12 lat) niż szczepionką bezkomórkową (do 5 lat).
Należy też wiedzieć, że szczepionka z bezkomórkowym składnikiem krztuśca w określonych grupach może być podana bezpłatnie w ramach obowiązkowego programu szczepień ochronnych. Dotyczy to:
- dzieci urodzonych przed 37 tygodniem ciąży,
- dzieci z niską wagą urodzeniową (< 2500 g),
- mózgowego porażenia dziecięcego,
- zespołu Downa,
- drgawek przygodnych w wywiadzie, ale wtedy zaleca się osłonę farmakologiczną i ocenę EEG (elektroencefalografię),
- rozpoznanej padaczki,
- niemowląt, jeżeli u członków rodziny występowały drgawki lub ewentualnie reakcje poszczepienne po szczepieniu szczepionką DTwP,
- dzieci z obniżoną odpornością np. związaną z zakażeniem wirusem HIV, nawet wówczas, jeżeli uzyska się odpowiedź w ograniczonym stopniu,
- dzieci z niedotlenieniem okołoporodowym,
- dzieci, które miały określone niepożądane odczyny poszczepienne po szczepionce pełnokomórkowej (np. nieutulony płacz, wysoką gorączkę).
Szczepienie na krztusiec dla dorosłych
Chociaż krztusiec jest mniej groźny dla dorosłych niż dzieci, to jednak w pewnych przypadkach warto się zaszczepić. Dawka przypominająca DTaP jest zalecana co 10 lat zwłaszcza:
- personelowi medycznemu pracującymi z noworodkami i dziećmi,
- wszystkim osobom mającym kontakt z niemowlętami,
- kobietom w ciąży (najlepiej w III trymestrze),
- osobom starszym narażonym na zakażenie.
W związku z zanikającą z czasem odpornością po szczepieniu przeciw krztuścowi, osobom dorosłym podawane są dawki przypominające. Jest to szczepionka bezkomórkowa przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi.
Szczepienie na krztusiec w ciąży
Aby zapewnić dziecku na wczesnym etapie życia ochronę, kobietom w ciąży zaleca się szczepienie na krztusiec. Zachorowanie w czasie ciąży stwarza największe zagrożenie, gdy choroba jest nadal zakaźna w trakcie porodu. Osoby szczepione w dzieciństwie przeważnie przechodzą infekcję łagodnie i nie zagraża ono ciąży, ale jest groźne dla noworodka.
Optymalnym czasem przyjęcia szczepionki przeciwko krztuścowi jest okres między 26. a 32. tygodniem ciąży, ponieważ po 14 dniach od szczepienia występuje maksymalna produkcja przeciwciał, a ich transfer przez łożysko pojawia się po 30. tygodniu ciąży.
Zaszczepienie się w odpowiednim czasie gwarantuje dziecku najlepszą ochronę w okresie największego ryzyka, czyli przez pierwsze 2 miesiące życia, zanim rozpocznie się szczepienie niemowlęcia. Kobiety ciężarne są szczepione preparatem bezkomórkowym.
Skuteczność szczepionki na krztusiec - zależy od rodzaju preparatu
Przyjmuje się, że tradycyjna szczepionka na krztusiec (DTwP) daje ochronę na około 10-12 lat. Odporność poszczepienna z czasem spada, dlatego konieczne są dawki przypominające, aby ją utrzymać. Po podaniu szczepienia z bezkomórkowym składnikiem krztuśca (DTaP) odporność utrzymuje się krócej: do 5 lat. Przechorowanie krztuśca również nie zapewnia odporności długotrwałej, jednak najdłuższą, bo do 20 lat.
Kiedy nie wolno podawać szczepionki przeciw krztuścowi?
Istnieją przeciwwskazania do szczepienia szczepionką DTP. Są to:
- uczulenie na substancje czynne lub którykolwiek z pozostałych składników tej szczepionki,
- ostre stany chorobowe przebiegające z gorączką,
- choroby przewlekłe w okresie zaostrzenia (w tych przypadkach szczepienie należy wykonać po ustąpieniu zaostrzenia choroby,
oraz jeśli:
- w ciągu 2 dni od poprzedniego podania szczepionki u dziecka: wystąpił trwający 3 i więcej godzin nieutulony ciągły płacz lub krzyk o wysokich tonach (krzyk mózgowy), nastąpiło podwyższenie temperatury ciała do 40,5°C i powyżej, niewywołane innymi czynnikami,
- jeśli w ciągu 3 dni od poprzedniego podania szczepionki u dziecka wystąpiły objawy mózgowe manifestujące się zaburzeniem świadomości i ogniskowymi objawami neurologicznymi, wystąpiły drgawki przebiegające z gorączką lub bez,
- jeśli w ciągu 7 dni od poprzedniego szczepienia u dziecka miała miejsce utrata świadomości lub epizod hipotensyjno-hiporeaktywny (obniżenie ciśnienia, zwiotczenie mięśni, zmniejszona wrażliwość na bodźce, senność, bladość i (lub) zasinienie skóry) mogące przebiegać z zaburzeniami oddychania.
Szczepienie na krztusiec - skutki uboczne
Jak po każdej szczepionce również po szczepionce na krztusiec mogą pojawić się niepożądane odczyny poszczepienne (NOP), miejscowe lub uogólnione.
Częste skutki uboczne po szczepieniu przeciwko krztuścowi to:
- miejscowe: ból, tkliwość, świąd, obrzęk, zaczerwienienie w miejscu wkłucia,
- gorączka,
- brak apetytu,
- senność lub inne zaburzenia snu,
- zdenerwowanie.
Jeśli wystąpi gorączka ok. 38°C, należy stosować paracetamol zgodnie z instrukcją na ulotce. W przypadku obrzęku wokół miejsca wkłucia - rozpuść 1 łyżeczkę sody w letniej wodzie i przykładaj dziecku w miejscu wkłucia.
Rzadziej występujące skutki uboczne po szczepionce DTP to:
- nieutulony płacz (przedłużający się, niedający się złagodzić płacz dziecka),
- epizod hipertoniczno-reaktywny, tzw. omdlenie dziecięce,
- rozdrażnienie,
- wymioty,
- wysoka gorączka (≥ 40,5ºC),
- ziarniniak lub ropień w miejscu wstrzyknięcia.
Bardzo rzadko może dojść do niedowładu kończyn, zaburzeń neurologicznych lub zwiotczenia mięśni. O wiele mniejsze ryzyko wiąże się z podaniem szczepionki bezkomórkowej DTaP.
Skutki uboczne odnotowuje się średnio raz na 10 000 dawek szczepionki pełnokomórkowej i 2-krotnie rzadziej po podaniu szczepionki bezkomórkowej.
Zawsze należy poinformować lekarza o wystąpieniu poszczepiennych działań niepożądanych. Ważne! Po szczepieniu powinnaś dostać ulotkę szczepionki, która zawsze znajduje się w jej opakowaniu.
Czy pomimo szczepienia można zachorować na krztusiec?
Szczepienie przeciwko krztuścowi nie daje trwałej ochrony. Szacuje się, że okres działania wynosi do 10 lat, dlatego, aby zapobiec zachorowaniu na koklusz, zalecane jest przyjmowanie dawek przypominających. Dotyczy to zarówno dzieci, jak i dorosłych. Na krztusiec można zachorować wielokrotnie w ciągu życia.
Jak przebiega szczepienie na krztusiec?
Każde szczepienie musi być poprzedzone badaniem lekarskim i wywiadem na temat ogólnego stanu zdrowia oraz wcześniej wykonanych i zanotowanych szczepień. Konieczne jest też posiadanie książeczki zdrowia dziecka.
Po wystawionym przez lekarza skierowaniu oraz po podpisaniu przez rodzica formularza, że został poinformowany czym dziecko będzie szczepione i jakie mogą być niepożądane odczyny poszczepienne, rodzic udaje się z dzieckiem do gabinetu zabiegowego - musi się tam znajdować karta szczepień dziecka.
Pielęgniarka wykonująca zastrzyk domięśniowo powinna w obecności rodzica wyjąć z lodówki i okazać numer serii oraz datę ważności szczepionki. Dobrze jest, jeśli jest dodatkowa osoba, która kontroluje dziecko i sytuację. Szczepionka DTP nie należy do bardzo bolesnych, trudniejsza dla dziecka jest szczepionka przeciwko pneumokokom czy WZW B. Po szczepieniu należy odczekać 30 minut i obserwować dziecko, czy nie dostało uczulenia. Potem można udać się do domu.
Czytaj także:Mokry kaszel u dziecka – przyczyny, domowe sposoby, lekiKaszel u dziecka: kiedy powinien niepokoić, mokry, suchy, w nocySzczepionka przeciw tężcowi dla dzieci i dorosłych. Kiedy należy się zaszczepić?Zapalenie krtani u dziecka: objawy, ile trwa i jak powinno się je leczyć
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
