Leki przeciwdepresyjne to silne substancje oddziałujące bezpośrednio na mózg. Polepszają przekaźnictwo między komórkami nerwowymi w ośrodkowym układzie nerwowym i samo działanie neuroprzekaźników. Wpływają wiec na podwyższenie nastroju i łagodzą zaburzenia napędu psychoruchowego.
Główne wskazania do przyjmowania leków przeciwdepresyjnych to leczenie depresji w fazie depresyjnej choroby afektywnej dwubiegunowej, depresji o innych przyczynach, stanów lękowych, fobii społecznej, stresu pourazowego i zaburzeń nerwicowych.
Leki przeciwdepresyjne podzielono m.in. na grupy:
- Trójpierścieniowe leki p/depresyjne (TLPD), jak np. Imipiramina, Doxepin, Hydiphen, Amtrytylina Pramolan, Petylyl;
- Inhibitory monoaminooksydazy (MAO-I), np. Aurorix, Mocloxil;
- Selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI) – Prozac, Cipremil, Cital, Bioxetin, Andepin, Fevarin, Seroxat, Aurex, Paxin, Sertralina, Asentra, Luxeta, Zdoft;
- Inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny i noradrenaliny (SRNI), np.Venlectine, Efectin;
- Leki przeciwdepresyjne blokujące receptory serotonergiczne i noradrenergiczne (NaSSA), np. Mirtazapina, Remeron, Mirtagen, Esprital.
Jak działają leki psychotropowe?
Pierwsze efekty działania
Przyjmując leki przeciwdepresyjne, trzeba wiedzieć, że pierwsze efekty ich działania nie pojawią się od razu. Zwykle trzeba poczekać na nie od dwóch do kilku tygodni (do dwóch miesięcy). Organizm musi się nimi wysycić, a mózg „przystosować się” do nowej substancji jaką jest lek i „nauczyć się” z nią funkcjonować.
Zatem nie należy przerywać terapii, jeśli po paru dniach czy tygodniu nie widzimy poprawy. Efekty pojawią się później. Trzeba też wiedzieć, że lek przeciwdepresyjny nie zmienia myślenia, a jedynie łagodzi objawy depresji. W związku z tym częstokroć wyleczenie zawdzięcza się psychoterapii.
Wpływ na prowadzenie samochodu i obsługę maszyn
Leki starszej generacji jak TLPD wywołują opóźnienie reakcji, refleksu, senność, upośledzenie koncentracji, co nie pozwala na racjonalna ocenę sytuacji oraz szybkie i przemyślane działanie. Dochodzi do upośledzenia zdolności prowadzenia samochodu i obsługi urządzeń mechanicznych. Jeżeli stosujemy psychofarmakoterapię, należy zapytać lekarza czy możemy prowadzić samochód lub wykonywać dotychczasową pracę.
Uzależnienie od leków psychotropowych
Leki przeciwdepresyjne stosowane nieumiejętnie, nieregularnie, z przerwami, samodzielnym zwiększaniem dawek, mogą uzależniać. Skrupulatne przyjmowanie dawek leku, wyliczonych przez lekarza, o określonych porach dnia, jak również późniejsze stopniowe schodzenie z dawek, znacznie minimalizuje ryzyko uzależnienia i pojawienia się objawów odstawiennych po zaniechaniu terapii.
Pacjenci częściej zgłaszają nieprzyjemne objawy odstawienne po zaprzestaniu terapii SSRI po kilku miesiącach. Jednak zazwyczaj te objawy to zapowiedź nawrotu choroby.
Ryzyko prób samobójczych
Niektóre osoby przyjmujące leki przeciwdepresyjne, zwłaszcza SSRI, mogą doświadczać
myśli samobójczych. Stwarza to ryzyko targnięcia się tej osoby na własne życie (próba
samobójcza). Ryzyko myśli samobójczych jest większe u młodszych pacjentów.
Podczas włączania leków przeciwdepresyjnych wymagana jest ścisła obserwacja chorego, a najlepiej gdy początek terapii przeprowadza się w ramach oddziału psychiatrycznego.
Nawrót depresji
Powrót objawów po leczeniu zdarza się, jeśli chodzi o głęboką depresję i depresję u
osób starszych. Zaleca się przyjmować leki także wtedy, gdy nastrój uległ poprawie.
Niekiedy korzystna jest zmiana leków.
Jednak najbardziej skuteczne leczenie opiera się na psychoterapii. Najczęściej nawrót występuje wtedy gdy terapia trwa za krótko, np. mniej niż 8-9 miesięcy. Leczenie powinno się kontynuować do pół roku od zakończenia pojawiania się symptomów depresji.
Osoby leczone już kilkakrotnie z powodu depresji, częściej doświadczają jej nawrotów. Warto też wiedzieć, że u pewnych osób depresja może minąć samoistnie, bez stosowania leków, po około ośmiu miesiącach.
Stosowanie w ciąży i podczas karmienia piersią
Przyjmowanie leków przeciwdepresyjnych w ciąży nie jest wskazane. Ale zdarza się,
że niektóre kobiety bez nich się nie obejdą. Wtedy trzeba współpracować z lekarzami i
wybrać mniejsze zło od większego. Leki przeciwdepresyjne przenikają do mleka matki,
ale w znikomych ilościach, stąd też istnieje możliwość jednoczesnego przyjmowania leku i karmienia naturalnego.
Depresja lekooporna
Mówimy o niej wtedy, gdy pomimo kilkukrotnego leczenia za pomocą różnych leków
depresja nadal występuje.
Wówczas psychiatra może jeszcze próbować zwiększyć działanie tych leków, dołączając kolejne, np. lit lub hormony tarczycy. Jeśli to zawodzi, stwierdza się depresję lekooporną. Warto wówczas rozważyć sejsmoterapię, czyli leczenie elektrowstrząsami lub magnetyczną stymulację pośrednią (TMS).
Przedawkowanie i jego konsekwencje
Przedawkowanie leków przeciwdepresyjnych zwykle dotyczy osób ze skłonnościami
samobójczymi. Największe zagrożenie stwarzają TLPD. Objawy, które mogą świadczyć o
przedawkowaniu: oszołomienie, dezorientacja, utrata przytomności, śpiączka, majaczenie, wyłączenie się, drżenia mięśni, napady padaczkowe, kołatania serca, zwiększenie ciepłoty ciała, szersze źrenice.
Zespół serotoninowy
To powikłanie leczenia za pomocą SSRI, MAO-I i TLPD. Polega na nagromadzeniu się
serotoniny w szczelinach miedzy komórkami nerwowymi. Jego ryzyko zwiększa terapia
dwoma lub więcej lekami z różnych grup.
Pojawia się nagle, w ciągu doby od wprowadzenia leku, zmiany jego dawki lub celowego przedawkowania. Objawy świadczące o zespole serotoninowym: senność, pobudzenie, śpiączka, dezorientacja, zaburzenia zachowania, nadpotliwość, zwiększenie temperatury ciała, kołatania serca, rozszerzenie źrenic, wzrost ciśnienia tętniczego krwi, biegunka, drżenia mięśniowe, niepokój ruchowy, sztywność mięśni, szczękościsk.
Taki stan wymaga wezwania pogotowia ratunkowego. W większości przypadków objawy te cofają się same w ciągu doby. Jednak umieralność z tego powodu jest wysoka i sięga 12-24%.
Efekty uboczne leków przeciwdepresyjnych
Objawy uboczne leków przeciwdepresyjnych największe nasilenie mają na początku terapii, później są łagodniejsze lub całkowicie mijają.
- przewód pokarmowy: nudności, wymioty, bóle w nadbrzuszu, zaparcia, niedrożność porażenna jelit, luźne stolce,
- jama ustna: zapalenie jamy ustnej, ciemne zabarwienie języka, nieprzyjemny smak w ustach, uczucie suchości w jamie ustnej, zwiększona skłonność do zmian próchniczych, obrzęk ślinianek, wybroczyny, krwawienia ze śluzówek, bruksizm,
- skóra: nadmierna potliwość – zwłaszcza nocą, łysienie, wykwity skórne, pokrzywka,nadwrażliwość na światło (nie wolno się opalać), żółtaczka, ginekomastia (powiększenie piersi) u mężczyzn, obrzmienie piersi i mlekotok u kobiet,
- układ nerwowy: oszołomienie, zaburzenia widzenia, rozszerzenie źrenic, zaburzenia koncentracji, senność, pobudzenie psychoruchowe, uczucie drętwienia, mrowienia, niezborność ruchowa, drżenia, drgawki, ruchy mimowolne, skurcze mięśni, zrywania, bóle i zawroty głowy, omamy, dezorientacja, pobudzenie, zmiana fazy w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej, lęki, bezsenność, koszmary senne,
- układ sercowo-naczyniowy: niedociśnienie lub nadciśnienie tętnicze, niedociśnienie ortostatyczne, tachykardia, kołatanie serca, zawał serca, zaburzenia rytmu serca, zaburzenia przewodnictwa przedsionkowo-komorowego, udar niedokrwienny mózgu,ogólne: zmęczenie, zwiększenie lub zmniejszenie masy ciała, zaburzenia stężenia glukozy i cholesterolu w surowicy, obrzęk twarzy i języka morfologia krwi: agranulocytoza, leukopenia, eozynofilia, małopłytkowość (regularne badania!),
- układ moczowo-płciowy: trudności w oddawaniu moczu, częste parcie na mocz, obrzmienie jąder, zaburzenia miesiączkowania, osłabienie lub nasilenie popędu płciowego, impotencja (mija po terapii), zaburzenia orgazmu, wytrysku u mężczyzn, myśli samobójcze i próby samobójcze podczas terapii lub po jej zaniechaniu, zespół odstawienny po nagłym odstawieniu danego leku.
Trzeba wiedzieć, ze leki starszej generacji, jak TLPD wykazują więcej działań ubocznych niż leki nowszej generacji, jak SSRI. Leki starszej generacji są również bardziej toksyczne np. dla serca. Są jednak skuteczniejsze w leczeniu depresji głębokiej, zwykle poprawiają jakość snu i apetyt. Muszą być przyjmowane kilka razy dziennie, natomiast SSRI zazwyczaj raz dziennie. Lek zatem musi być dostosowany do każdego pacjenta indywidualnie.
O czym należy pamiętać, przyjmując leki przeciwdepresyjne?
- Leki przeciwdepresyjne powinien przepisać lekarz psychiatra po gruntownym zbadaniu pacjenta.
- Pierwszy okres przyjmowania leków powinien odbywać się w ramach oddziału psychiatrycznego lub jeśli leczenie jest ambulatoryjne – z częstymi kontrolami i stałym kontaktem z lekarzem (dawkowanie – stopniowe zwiększanie dawek niektórych leków, obserwacja ich skuteczności, identyfikowanie groźnych objawów ubocznych, jak myśli samobójcze). Po każdej zmianie dawki leku, jeśli pojawią się wyraźne zmiany w nastroju, trzeba je opisać lekarzowi na wizycie kontrolnej.
- Jeśli podczas terapii ktoś odczuwa „pragnienie” przedawkowania leków, powinien wiedzieć, że wówczas musi poprosić bliską osobę o opiekę, schowanie leku i jego podawanie o ustalonych porach, a także zgłosić się do swojego psychiatry i opowiedzieć mu o swoim przeżyciu.
- Warto wiedzieć, że skutki uboczne leków po pewnym czasie same mijają – od kilku dni do kilku tygodni – podczas terapii. Jeśli nie mijają i dominują samopoczucie – należy zgłosić to lekarzowi.
- Leki muszą być przyjmowane regularnie i codziennie, gdyż to stanowi o ich skutecznym działaniu.
- Podczas terapii tymi środkami nie wolno pić alkoholu, spożywać narkotyków i innych używek. Pogłębiają one depresję i zwiększają toksyczność leków.
- Leki przeciwdepresyjne trzeba dobrze schować przed dziećmi, osobami z demencją,
- upośledzonymi intelektualnie, by zapobiec ich przypadkowemu połknięciu przez nich.
Zobacz też:
Zioła stosowane na depresję
Leki bez recepty na depresję
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
