Spis treści:
- Skąd się bierze zaparcie?
- Domowe sposoby na zaparcia – dieta
- Babcine sposoby na zaparcia
- Domowe sposoby na zaparcia – zioła
- Bezpieczne metody na zaparcia u dziecka
Skąd się bierze zaparcie?
Zaparcie, nazywane potocznie zatwardzeniem lub obstrukcją, to mała częstotliwość wypróżnień (2 lub mniej na tydzień) lub twarde stolce wydalane z wysiłkiem, czemu może towarzyszyć uczucie niepełnego opróżnienia jelit.
Zaparcia w większości przypadków wynikają ze złej diety (mała ilość błonnika i płynów, ale też nadmiar słodzonych napojów), niedostatecznej dawki aktywności fizycznej i nadużywania leków przeczyszczających.
Wyróżnia się dwa rodzaje zaparć nawykowych:
- zaparcia atoniczne – spowodowane zwolnioną perystaltyką jelit i nadmiernym wchłanianiem płynów w jelicie grubym,
- zaparcia spastyczne (kurczowe) – wywołane skurczem jelit wokół treści kałowej.
Zaparcia nawykowe występują u dorosłych, ale często są też problemem dzieci. Ten rodzaj zatwardzenia dotyczy na ogół maluchów, które są uczone wypróżniania się do nocnika, albo takich, które zmieniły środowisko (poszły do przedszkola, żłobka, szkoły). Blokada psychologiczna hamuje fizjologiczny odruch oraz zastój mas kałowych w jelitach, co z czasem powoduje długotrwałe, nawracające zaparcia.
Domowe sposoby na zaparcia – dieta
W leczeniu powracających zaparć należy przede wszystkim zmienić codzienne nawyki. Skuteczność diety przy zaparciach zależy od jej prawidłowego dopasowania do rodzaju problemu. Inne zasady powinny być przestrzegane przy zaparciach atonicznych, a inne przy zaparciach spastycznych.
Zaparcia atoniczne
Przy zaparciach atonicznych stosuje się dietę bogatoresztkową. Jej celem jest zwiększenie perystaltyki jelit. Ważną rolę w jadłospisie odgrywają duże ilości błonnika nierozpuszczalnego (to celulozy, ligniny i hemicelulozy) oraz płynów.
Błonnik nie jest trawiony ani wchłaniany, jednak jest niezbędny do prawidłowego działania układu pokarmowego. Zalecenia mówią, aby spożywać 20-40 g błonnika dziennie (Polacy przyjmują średnio 15 g tego związku). Przy czym trzeba pamiętać, że błonnik osłabia wchłanianie wapnia, dlatego przy dużym jego spożyciu wskazane jest zwiększenie o ok. 10% ilość wapnia w jadłospisie.
Bardzo istotna jest podaż płynów (co najmniej 2-2,5 litra na dobę), ponieważ błonnik wiąże wodę i w jej towarzystwie działa korzystnie na jelita.
W przypadku zaparć atonicznych należy zatem spożywać:
- otręby pszenne,
- produkty pełnoziarniste, najlepiej grube ziarna, jak kasza gryczana, poza tym pieczywo razowe i chrupkie,
- suszone owoce: śliwki, figi, rodzynki,
- buraki,
- paprykę,
- jogurty, kefiry, maślankę,
- miód,
- kawę,
- kompot z słusznych śliwek,
- siemię lniane,
- tłuszcze na czczo, np. łyżkę oliwy z cytryną lub wodę z oliwą,
- bulion.
Przy zaparciach należy unikać produktów zwalniających motorykę jelit, tzw. zapychaczy:
- białego chleba, bułek,
- produktów mącznych (klusek),
- białego ryżu,
- kaszy manny,
- mąki ziemniaczanej,
- wzdymających warzyw: grochu, fasoli, warzyw kapustnych,
- ciastek i ciast z kremem,
- suszonych jagód,
- bananów,
- mocnej herbaty,
- czerwonego wytrawnego wina.
Zaparcia spastyczne
Przy zaparciach spastycznych stosuje się nieco inne reguły niż przy zaparciach atonicznych. Przede wszystkim nie wskazane są produkty z pełnego ziarna. Koniczne jest przestrzeganie diety lekkostrawnej, spożywanie owoców i warzyw (ale nie wzdymających) oraz produktów wzmagających fermentację (soków owocowych, kefirów, maślanki, cukru buraczanego i mlecznego, wody z miodem), a także tłuszczów na czczo (np. oleju lub dobrej oliwy).
Produktami odradzanymi przez zaparciach spastycznych są:
- pieczywo razowe i grube kasze,
- białka zwierzęce, ponieważ zawierają dużo tkanki łącznej nasilającej skurcze jelit (w zamian lepiej sięgnąć po białka pochodzące z nabiałów lub roślin),
- rośliny wzdymające: strączkowe, kapustne, ogórki, cebulowe, czereśnie, owoce ze skórką,
- sery dojrzewające,
- dania smażone, ostre, pieczone.
Jedzenie i picie przy zaparciach kurczowych nie powinno być zbyt gorące i zimne.
Babcine sposoby na zaparcia
Nasze babcie znały wiele domowych sposobów na zatwardzenie. Zanim sięgniemy po środki przeczyszczające, warto przetestować te naturalne i proste metody na zaparcia:
- Picie oliwy - pić przed śniadaniem pół szklanki letniej wody z łyżką oliwy lub codziennie na czczo wypijać łyżkę dobrej jakości oliwy z pierwszego tłoczenia. Aby poprawić jej smak, można dodać nieco soku z cytryny.
- Śliwki i sok z kiszonej kapusty – na zaparcia codziennie warto zjadać kilka suszonych śliwek i pić małymi łykami 1-2 szklanki soku z kiszonej kapusty. Suszone śliwki najlepiej namoczyć i zjadać na czczo.
- Sok z buraków i kiszonej kapusty – wymieszać je razem i pić rano na czczo oraz przed obiadem.
- Letnia woda z miodem – jej picie wzmaga procesy fermentacyjne w jelitach i wpływa korzystnie na trawienie.
Domowe sposoby na zaparcia – zioła
W leczeniu zaparć polecane są zioła, które działają drażniąco na jelito grube lub cienkie, pęcznieją lub powodują poślizg ułatwiający wypróżnienie. W zmaganiu się z problemem zatwardzeń, warto więc sięgnąć po:
- liść i owoc senesu,
- korę kruszyny,
- korzeń rzewienia,
- stężony sok z aloesu (alona),
- olej rycynowy,
- nasiona lnu,
- korzeń prawoślazu,
- nasiona babki jajowatej,
- nasiona babki płesznika,
- oleje roślinne, np. olej lniany.
W przypadku łagodnych zaparć, które nie nawracają, można sięgnąć po środki lekko przeczyszczające, takie jak np. napar z kwiatu jarzębiny lub owocu czarnego bzu.
Bezpieczne metody na zaparcia u dziecka
O zaparciu u dziecka mówimy, gdy wypróżnianie następuje rzadziej niż raz na 3 dni i wymaga dużego wysiłku. Prawidłowo powinno występować od 3 razy na dzień do 1 razu na 3 dni.
W większości przypadków zaparcia u dzieci mają charakter czynnościowy (to np. zaparcia nawykowe). Jednak nie zawsze tak jest. Przyczyną zablokowania stolca może być choroba. U noworodków – np. wady rozwojowe albo zarośnięcie odbytu. Nagłe zatrzymanie wypróżnień u dziecka może wynikać też z zapalenia wyrostka, niedrożności jelita lub wgłobienia jelita. Stosowanie w takich przypadkach środków przeczyszczających może zagrażać życiu dziecka. Dlatego w razie wątpliwości i alarmujących objawów, trzeba udać się do lekarza.
Zaparcia czynnościowe u dzieci najczęściej jednak wynikają ze złych nawyków żywieniowych – małej ilości płynów, błonnika, albo nawykowego wstrzymywania wypróżnień.
W większości przypadków skuteczną metodą na zaparcia u dzieci jest odpowiednia dieta, a od czasu do czasu zastosowanie środków rozluźniających stolec, np. laktulozy. Wskazane są również ciepłe kąpiele, masowanie brzuszka, gimnastyka nogami, relaksacja, okłady z termoforu na brzuch.
W przypadku zaparć u niemowląt wskazane jest podawanie:
- jak najwcześniej soków z owoców i warzyw (na czczo),
- herbatek z kopru włoskiego albo rumianku,
- przegotowanej wody,
- przy sztucznym karmieniu - mieszanek wzbogaconych probiotykami (np. bakteriami kwasu mlekowego),
- mieszanek wzbogaconych prebiotykami (np. z galaktooligosacharydami),
- glukozy w większej ilości.
W przypadku zaparć u starszych dzieci zalecane jest podawanie:
- pełnoziarnistych produktów zbożowych (kaszy gryczanej, jaglanej, chlebu graham, mąki razowej),
- owoców i warzyw (z wyjątkiem strączkowych, cebulowatych i kapustnych),
- otrębów pszennych jako dodatku do posiłków,
- dużej ilości płynów: wody mineralnej, kompotów, herbaty z rumianku i kopru włoskiego,
- mleka, kefiru, maślanki,
- można jeść chude mięso, drób, wędliny, sery, słodycze adekwatnie do zalecanych norm żywieniowych.
W zaparciach u dzieci przeciwwskazane są produkty takie jak:
- białe pieczywo,
- biały ryż,
- kasza manna,
- mąka ziemniaczana,
- mocna herbata, słodkie napoje,
- tłuste mięso,
- słodzone dżemy,
- czekolada, kakao,
- wzdymające warzywa (cebulowate, kapustne, groch, fasola).
Źródła: H. Ciborowska, A. Rudnicka, Dietetyka. Żywienia zdrowego i chorego człowieka, PZWL wydawnictwo Lekarskie,
I. Kaczmarczyk-Sedlak, A. Ciołkowski, Zioła w medycynie. Choroby układu pokarmowego, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2017.
Więcej na podobny temat:
Nieswoiste zapalenie jelit - rozpoznanie i leczenie
Raz zaparcie, raz biegunka – czyli objawy zespołu jelita drażliwego
Lewatywa - pomoc w uporczywych zaparciach?
Jelita a depresja – powody obniżonego nastroju
Mikroflora jelitowa – jakie bakterie bytują w naszych jelitach?
Wystający brzuch to objaw zespołu jelita drażliwego. Jak rozpoznać chorobę?
Biegunka u dziecka - sposoby na 4 typy biegunki u dzieci
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
