O fobii społecznej opowiedziała nam Katarzyna Sass-Stańczak – psycholog, psychoterapeutka z Fundacji Pomocy Psychologicznej i Edukacji Społecznej RAZEM (www.razem-fundacja.org).
Spis treści:
- Co to jest fobia społeczna?
- Fobia społeczna - w jakich sytuacjach występuje?
- Przyczyny fobii społecznej
- Objawy fobii społecznej
- Test diagnozujący fobię społeczną
- Leczenie fobii społecznej
- Leczenie farmakologiczne fobii społecznej
Co to jest fobia społeczna?
Fobia to zaburzenie lękowe dawniej nazywane nerwicą. Ten rodzaj zaburzeń psychicznych jest aktualnie jedną z najbardziej rozpowszechnionych trudności natury psychicznej. Zgodnie z nazwą, polega ono na doświadczaniu nadmiernego lęku w określonych sytuacjach.
W przypadku fobii społecznej nadmierny lęk doświadczany jest w sytuacji ekspozycji społecznej, a nawet w perspektywie uczestnictwa w takiej sytuacji.
6 niezwykłych fobii, które istnieją naprawdę
Fobia społeczna - w jakich sytuacjach występuje?
W pierwszej kolejności przychodzą na myśl sytuacje takie jak odpowiedź ustna na forum klasy, prezentacja w grupie studenckiej czy zespole pracowniczym, występ sceniczny. Innymi słowy wszystkie sytuacje, w których każdy z nas czułby się oceniany. Jednakże dla osoby zmagającej się z fobią społeczną są to także takie sytuacje, jak pójście na imprezę domową do znajomej, wyjście ze znajomymi do kina czy nawet wspólne zjedzenie posiłku. Osoba z fobią społeczną w każdej z tych sytuacji będzie obawiała się własnego niepowodzenia i – niezależnie od tego, czy będzie to obawa przed krytyką ze strony współpracowników czy przed ochlapaniem się zupą pomidorową – nasilenie doświadczanego lęku mogą być podobne.
Przyczyny fobii społecznej
Nie istnieje przyczyna, która w pełni wyjaśniałaby pojawienie się u kogoś fobii społecznej. Wiadomo jednak, że istotną rolę w jej powstawaniu pełnią zarówno czynniki genetyczne, biologiczne, jak i psychospołeczne.
Jeżeli w rodzinie były osoby, u których występowały zaburzenia lękowe, istnieje większa szansa, że pojawią się w kolejnych pokoleniach. Obowiązuje tu taka sama zasada co w przypadku wszystkich innych chorób i zaburzeń: jeżeli dziadkowie czy rodzice chorowali na np. cukrzycę, istnieje szansa, że organizm również weźmie udział w tej transpokoleniowej „sztafecie”, skoro wszyscy są w jednej, genetycznej drużynie.
Na możliwość wystąpienia fobii społecznej wpływa również sposób funkcjonowania mózgu – zarówno poszczególnych jego obszarów, jak i neuroprzekaźników, które go stymulują.
Kolejnym elementem mającym związek z powstawaniem fobii społecznej są kwestie psychologiczne i społeczne. Jeżeli w życiu chory doświadcza naruszających go (jego integralności, godności itp.) sytuacji społecznych, stara się wypracować taki sposób funkcjonowania, który mógłby go przed nimi uchronić w przyszłości. Zaczyna unikać sytuacji, w których potencjalnie mogłoby do nich powtórnie dojść. Przestaje chodzić do szkoły czy pracy, w której go gnębią, bo w ten sposób przestanie się na to narażać. Przestaje wychodzić ze znajomymi na miasto, bo znów wyleje na siebie tę nieszczęsną zupę i wszyscy będą się ze niego naśmiewać…
Należy tu zaznaczyć, że dla każdego coś innego może być naruszające. Dla jednych będzie to napaść, a dla innych wyśmianie przy całej klasie za brak pracy domowej. Nie istnieje obiektywna lista takich sytuacji – to, co dla jednego będzie powodem do opowiadania anegdot przy rodzinnym stole, dla innego stanowić będzie przeżycie tak przykre, że pod jego wpływem zacznie zmieniać się funkcjonowanie danej osoby. Doświadczenia tego typu naruszają na tyle, że postrzeganie ulega zmianom – chory zaczyna gorzej myśleć o sobie, a świat zaczyna jawić się jako zagrażający.
Fobie działają na zasadzie błędnego koła – w przypadku fobii społecznej mechanizm ten polega na tym, że im bardziej osoba obawia się o własne niepowodzenie w sytuacji społecznej, tym częściej z udziału w niej rezygnuje.
Jeżeli jednak osoba zmagająca się z fobią społeczną zdecyduje się na „wyjście do ludzi”, wybiera takie zachowania, które pozwolą zmniejszyć doświadczany przez nią lęk. Może trzymać się z boku, być milcząca i niechętna do rozmowy, może często wychodzić (na papierosa, do toalety, wykonać telefon), od deski do deski przeczytać kartę dań, by następnie schować się za ekranem telefonu na resztę wieczoru. Może również nadmiarowo pić alkohol w nadziei na „rozluźnienie”. Po fakcie, analizując swoje zachowanie, dochodzi do wniosku, że jej obawy się potwierdziły – źle wypadła! Utwierdza ją to w przekonaniu o własnej gorszości i ponownie nakręca spiralę lęku i negatywnych wyobrażeń względem przyszłych doświadczeń.
Z czasem osoby zmagające się z fobią społeczną mogą zupełnie wycofywać się ze społecznych kontaktów, aby chronić siebie przed doznawanym lękiem, unikając sytuacji z nim kojarzonych.
Spirala lęku prowadzi do pogłębienia trudności osoby, która traci okazje, by doświadczać takich sytuacji społecznych, które byłyby dla niej przyjemne i wzmacniające.
Jak rozpoznać fobię społeczną?
Objawy fobii społecznej mogą przypominać te, które odczuwamy, mając tremę, przy czym podstawową różnicą jest to, że trema samoistnie mija, zaś objawy fobii – nie. Cechować je może również większe nasilenie, choć należy pamiętać, że fobia społeczna nie jest zaburzeniem jednorodnym (u każdej dotkniętej nią osoby nasilenie doświadczanego lęku będzie inne). Jak zatem może czuć się osoba zmagająca się z fobią społeczną?
Osoba z fobią społeczną może się czerwienić, drętwieć, drżeć lub dygotać, a także intensywnie się pocić. Może czuć zimne dreszcze bądź uderzenia gorąca, odczuwać suchość w ustach, nudności, a nawet mieć uczucie dławienia się. Serce może odczuwać jako ciężkie, zaś jego bicie przyspieszone lub dudniące.
Te objawy wraz z odczuwanym bólem lub dyskomfortem w klatce piersiowej, połączonym z utrudnionym oddychaniem, skutkują objawami psychicznymi. Osoba czuje się oszołomiona, może mieć zawroty głowy aż do wrażenia omdlewania. W efekcie pojawia się obawa o własne zdrowie psychiczne oraz fizyczne, a nawet lęk przed śmiercią.
Często to właśnie te objawy stanowią przyczynę podjęcia prób poszukania dla siebie pomocy, choć stanowią jedynie zobrazowanie tego, co dzieje się w psychice danej osoby. Nasze ciało jest jak ekran kinowy, na którym projektor wyświetla film. Skupiamy się na filmie, choć to działanie projektora umożliwia nam jego zobaczenie. Tym projektorem jest nasze funkcjonowanie psychiczne.
Osoby zmagające się z fobią społeczną boją się znaleźć w centrum uwagi, gdyż obawiają się, że przez własne zachowanie skompromitują się lub sprawią innym kłopot. Boją się zostać zawstydzone czy upokorzone, jednocześnie mając silne przekonanie, iż tak właśnie się stanie. Z tego też powodu, kiedy już zdecydują się na uczestnictwo w jakieś sytuacji społecznej, są silnie skupione na tym, aby nie popełnić najmniejszego błędu.
W myślach osoby z fobią społeczną może trwać nieustanny monolog komentujący jej zachowanie np. „Czy nie siedzę jakoś dziwnie? Może niepotrzebnie założyłam nogę na nogę. Co jak kogoś kopnę pod tym stołem? Jeśli teraz usiądę inaczej, to mogą pomyśleć, że jestem jakaś niespokojna, bo się wiercę. Jednak usiądę ze złączonymi nogami. Teraz wyglądam jakbym czekała na jakiś egzamin, pomyślą że jestem sztywniarą. Może skrzyżuję kostki. Czy to będzie dziwne, jeśli znów inaczej usiądę…?”.
Taka osoba funkcjonuje wówczas w ogromnym napięciu, wiele energii poświęca na to, by zapobiec potencjalnym gafom. Nie jest to jednak możliwe, gdyż nie istnieją drobiazgowe scenariusze na to, jak powinniśmy się zachowywać w każdej sytuacji.
Z tego powodu osoby z fobią unikają społecznych sytuacji, choć chciałyby móc w nich bez lęku uczestniczyć. Unikają kontaktów z ludźmi, mają trudności z tworzeniem relacji. Czują, że lęk je ogranicza, lecz nie potrafią się mu przeciwstawić. Cierpi na tym ich życie osobiste i zawodowe, a przede wszystkim – one same.
Test diagnozujący fobię społeczną
Diagnozą fobii społecznej zajmuje się lekarz psychiatra na podstawie ustrukturalizowanego wywiadu. W internecie można znaleźć różnego rodzaju „psychotesty”, jednak nie spełniają one w żadnym wypadku roli diagnostycznej.
Leczenie fobii społecznej
Osoby zmagające się z fobią społeczną nie są w stanie poradzić sobie z nią bez pomocy profesjonalistów, choć nierzadko podejmują w tym celu rozmaite działania. Samodzielnie próbują stosować leki uspokajające, używać narkotyków, sięgają też po alkohol. Te działania nie tylko nie pomagają, ale mogą przynieść ogromne szkody.
Kolejne nieudane próby poradzenia sobie z zaburzeniem, jedynie pogarszają i tak już zaniżoną samoocenę osoby zmagającej się fobią społeczną, paradoksalnie dodatkowo pogłębiając jej problem. Ponadto takie działania mogą prowadzić do uzależnienia, dokładając kolejną cegiełkę do muru odgradzającego daną osobę od innych ludzi.
Aby efektywnie poradzić sobie z fobią społeczną, konieczne jest skorzystanie z profesjonalnej pomocy. W fobii społecznej najczęściej stosuje się terapię skojarzoną polegającą na przyjmowaniu leków oraz psychoterapii – zarówno indywidualnej, jak i grupowej.
Psychoterapia grupowa pozwala na zwalczenie lęku przed sytuacjami społecznymi niejako „w praktyce”, gdyż sama stanowi sytuację społeczną. W bezpiecznej sytuacji sesji terapeutycznej, w asyście psychoterapeuty, osoby zmagające się z fobią społeczną mogą przyjrzeć się temu, jak doświadczają swojego zaburzenia – co, kiedy i w jaki sposób się z nimi dzieje – oraz na bieżąco aktywnie zmieniać poszczególne jego elementy, np. weryfikując zasadność swoich obaw.
Jeżeli jednak udział w spotkaniach grupowych byłby zbyt trudny, można skorzystać z psychoterapii indywidualnej. W jej ramach może zarówno stworzyć fundament do tego, aby w dalszych krokach podjąć psychoterapię grupową, jak i przejść cały proces terapeutyczny wyłącznie w tej formie.
Nierzadko fobia społeczna wiąże się z bardzo niską samooceną, co można zmienić w czasie psychoterapii.
Czy przy fobii społecznej konieczne są leki?
Leki w terapii fobii społecznej są niezbędne (ale nie zawsze są konieczne) do tego, aby obniżyć napięcie związane z lękiem do poziomu, na którym pacjent jest w stanie podjąć pracę terapeutyczną.
Czasami pacjent ma taki poziom lęku, który umożliwia pracę terapeutyczną – wówczas leczenie farmakologiczne nie jest konieczne. Należy jednak pamiętać, iż stanowią one dodatkowy zasób w tej wystarczająco trudnej walce o własny dobrostan, dlatego jeżeli lekarz zdecyduje się nam je przepisać, warto skorzystać z tej dodatkowej pomocy.
Treść artykułu pierwotnie została opublikowana 27.06.2018
Zobacz też:
Fobia społeczna czy nieśmiałość? Jak je odróżnić?
Japońska fobia społeczna, o której pewnie nigdy nie słyszałaś...
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
