Jarząb pospolity (Sorbus aucuparia)

Występuje w lasach liściastych (głównie na ich skrajach), przy leśnych traktach, sadzona bywa często w parkach. Rośnie na terenie całego kraju. Wyrasta na piękne, okazałe drzewo (ok. 15 m), ma pierzaste liście o drobnych, małych listkach. Jej okres kwitnienia przypada na przełom kwietnia i maja, ma kwiatostany złożone z drobnych kwiatków w kolorze białym, umiejscowione na szczytach gałązek.
Kiedy dojrzewa i jakie związki zawiera?
Owoce jarzębiny dojrzewają w sierpniu i wrześniu, mają postać czerwonych lub pomarańczowych kulek, które dość długo pozostają na gałęziach, nawet po opadnięciu liści. W zimie stanowią doskonałą i pożywną karmę dla ptaków. Jarzębinowe owoce mają gorzkawo-cierpki smak. Po przymrozkach (tak jak w przypadku owoców tarniny) smak ten nieco łagodnieje. W owocach znajdują się: kwas askorbinowy, witamina C, antocyjany, karotenoidy, pektyny, garbniki, substancje gorzkie, cukry, prowitamina A, flawonoidy, kwasy (jabłkowy, parasorbowy, sorbowy, cytrynowy, galusowy). Nasiona zawierają także olej tłusty i glikozyd. Owoce jarzębiny wchodzą często w skład różnych mieszanek ziołowych – zapobiegają awitaminozom. Ze względu na dużą ilość witamin C i P, mogą być zalecane w profilaktycznym leczeniu arteriosklerozy i chorób nadciśnieniowych.
Zobacz też: Jak medycyna korzysta z właściwości ziół?
Działanie
Działają przeciwszkorbutowo, odkażająco, odżywczo, przeciwcukrzycowo, stymulują pracę jelit i mają właściwości przeciwzapalne (zarówno jelit, jak i błon śluzowych żołądka), łagodzą podrażnienia wątroby, regulują metabolizm. Przyspieszają wydalanie moczu, dlatego stosuje się je pomocniczo w niektórych chorobach nerek (przy kamicy nerkowej i żółciowej). Zwiększają krzepliwość krwi. Polecane są w przewlekłych stanach zaburzeń trawienia – regulują wypróżnienie i przemianę materii. Kwiaty jarzębiny mają zastosowanie w mieszankach ziołowych jako łagodny środek na przeczyszczenie. Wskazane jest stosowanie jarzębiny przy biegunkach i zaparciach, chorobach skórnych i zakaźnych; przy zapaleniach gałki ocznej i spojówek (zalecany jest okład na oczy z liści i kwiatów, przy jednoczesnym piciu naparu).
Zobacz też: Które zioła wspomagają układ pokarmowy?
Kwiaty i owoce
Surowiec zielarski to: kwiat (Flos sorbi) oraz owoc (Fructus sorbi). Kwiaty zbieramy na początku maja (całe kwiatostany), w miarę możliwości nie uszkadzajmy drzewa. Suszymy w sposób naturalny lub w specjalnych suszarniach w temperaturze do 30°C. Po wysuszeniu kwiaty wyskubuje się ręcznie lub ociera na sitach. Dobrze wysuszone kwiaty powinny być białej barwy i nie mieć żadnych zanieczyszczeń.
Owoce natomiast zbiera się w fazie pełnej dojrzałości bądź po przymrozkach. Zbiera się całe baldachy, rozdzielając je przed suszeniem. Temperatura suszenia musi wzrastać od 30°C do 50°C. Susz owocowy powinien być barwy koralowoczerwonej.
W gospodarstwach domowych od dawna z jarzębiny wykonuje się pyszne powidła, kompoty, galaretki, herbatki ziołowe, syropy i nalewki lecznicze (głównie z odmian uprawnych).W przemyśle spirytusowym – znany i ceniony jest alkohol Jarzębiak.
Używać powinno się tylko owoców suszonych, gdyż świeże zawierają kwas parasorbinowy, mogący powodować wymioty, biegunkę czy uszkodzenie nerek.