Atopowe zapalenie skóry jest przewlekłą chorobą (dermatozą zapalną), uwarunkowaną przez czynniki genetyczne i wiele czynników środowiskowych. W Polsce AZS diagnozuję się u 10-30% dzieci i 3,91% dorosłych. O tej chorobie mówi się już jako o schorzeniu cywilizacyjnym, a liczba chorych rośnie w szybkim tempie.
Czym charakteryzuje się AZS u dorosłych, jakie są jego przyczyny i na czym polega leczenie? Na nasze pytania odpowiada prof. nadzw. dr hab. n. med. Ewa Trznadel-Grodzka – specjalista dermatolog oraz Konsultant naukowy marki Dermedic.
Czym charakteryzuje się atopowe zapalenie skóry u dorosłych?
Prof. nadzw. dr hab. n. med. Ewa Trznadel-Grodzka: W przebiegu AZS mechanizmy zaburzeń u dzieci i dorosłych pozostają te same. Z biegiem lat kliniczne cechy schorzenia wygasają. U osób dorosłych skóra wykazuje wyższą tolerancję/odporność na większą ilość alergenów w porównaniu z delikatną skórą dziecka.
Główną cechą AZS zarówno w przypadku dzieci, jak i dorosłych, jest upośledzenie funkcji bariery naskórkowo-skórnej, powiązane ze zmianami aktywności układu immunologicznego. Zaburzenia te powodują proliferację (namnażanie) komórek naskórka, spongiozę, nacieki zapalne w skórze właściwej, zaburzenia w składzie lipidów i kwasów tłuszczowych, a także niedobory mocznika
w naskórku.
U osób zdrowych skład lipidów między komórkowych jest stały (40-50% ceramidów;
10-20% NKT). Przy AZS proporcje te zostają zachwiane, co skutkuje m.in.: suchością skóry, wzrostem TEWL, zmniejszeniem elastyczność naskórka, wzrostem podatność na mikrourazy i łatwiejszym wnikaniem patogenów.
Jakie są przyczyny atopowego zapalenia skóry u dorosłych?
Atopowe zapalenie skóry jest wrodzonym zaburzeniem odporności swoistej i nieswoistej w każdym wieku. Przyczyną AZS są mutacje genu filagryny odpowiedzialnego za kodowanie białek strukturalnych (budulcowych) naskórka. Kiedy gen filagryny jest zmutowany powstające białko nie spełnia prawidłowo swojej funkcji, prowadząc do osłabienia bariery naskórkowej, a co za tym idzie łatwiejszego przenikania alergenów, a także wzrostu TEWL. Wskutek powyższego przy kontakcie z alergenem pojawia się reakcja immunologiczna.
Wzmożona podatność na alergię może prowadzić do „przestawienia” układu odpornościowego z obrony (następuje wówczas zmniejszenie liczby komórek typu Th1 właściwych dla skóry zdrowej) na nadwrażliwość (pobudzenie produkcji limfocytów Th2 specyficznych dla skóry atopowej). U znacznej części pacjentów z atopowym zapaleniem skóry występują nawracające infekcje skórne, zarówno wirusowe, bakteryjne jak i grzybicze (np. brodawki pospolite, opryszczka, mięczak zakaźny, liszajec zakaźny). U ponad 90% chorych stwierdza się na powierzchni skóry obecność gronkowca złocistego.
Infekcje stanowią czynnik przyczyniający się do mechanizmu „błędnego koła atopowego”. Wrota zakażenia stanowią liczne przeczosy (powstają w wyniku urazów mechanicznych, np. drapania) i nadżerki prowokowane dokuczliwym i napadowym świądem.
Do zaostrzenia w AZS może dochodzić na drodze pokarmowej, poprzez układ oddechowy, a także wskutek kontaktu alergenu ze skórą. Dodatkowo stres emocjonalny może indukować i nasilać występowanie skórnych zmian chorobowych.
Świąd i zaczerwienienie między palcami to pierwsze objawy grzybicy! Jak ją wyleczyć?
Jakie są objawy atopowego zapalenia skóry u dorosłych?
Z wiekiem w większości przypadków obserwuje się ograniczenie chorobowych zmian skórnych do pewnych obszarów. U pacjentów dorosłych zmiany z reguły obejmują powierzchnię rąk, a także sutków u kobiet w okresie karmienia.
Wczesny początek choroby, suchość skóry oraz płeć żeńska są objawami niekorzystnie rokującymi. Im większa suchość skóry występuje w wieku młodszym, tym wyższe prawdopodobieństwo, że choroba będzie dawać oznaki w wieku dorosłym. Niewielka suchość skóry we wczesnym dzieciństwie to korzystny objaw rokowniczy.
W odniesieniu do płci większy odsetek chorych w wieku dorosłym stanowią kobiety. Warto jednak pamiętać, że niezależnie od wieku w najcięższych przypadkach zmiany mogą być zlokalizowane w różnych częściach ciała, a niekiedy zajmować nawet całą powierzchnię skóry.
Skóra zmieniona chorobowo jest zaczerwieniona, pogrubiona, o zmniejszonej elastyczności. W ostrym okresie choroby pokryta jest nadżerkami i sączy. Głównym odczuwalnym objawem jest świąd.
Co bardzo istotne młodzi ludzie z AZS powinni starannie wybierać zawód, aby unikać czynników alergizujących/drażniących w przyszłości. Warto wspomnieć również o „marszu alergicznym” polegającym na ujawnianiu się coraz to nowych objawów. U dzieci z atopią najczęściej jest to alergia pokarmowa występująca niemal równolegle ze zmianami skórnymi. W następnej kolejności zmiany śluzówkowe, objawiające się katarem alergicznym (siennym), łzawieniem, kichaniem, dusznościami przeradzającymi się niekiedy w astmę oskrzelową.
Czy AZS może mieć związek z wykonywanym zawodem?
Tak. Zmiany chorobowe umiejscowione na rękach związane są często z wykonywanym zawodem kiedy to pacjent ma kontakt z alergenem. Do zawodów szczególnego ryzyka zalicza się m.in. kosmetykę, prace laboratoryjne, medyczne specjalności zawodowe jak stomatolog, chirurg, położna, pielęgniarstwo, a ponadto przemysł spożywczy. Nawet gdy praca taka wymaga stosowania rękawiczek, nie chroni to przed alergią, wręcz przeciwnie – może powodować występowanie nadwrażliwości na materiał, z którego są one wykonane.
Dodatkowo czynnikiem alergicznym jest tutaj pocenie się rąk, brak dopływu powietrza. Przewlekła praca w takich warunkach sprzyja nasileniu objawów.
Czy na atopowe zapalenie skóry u dorosłych pomaga jakaś dieta? Jaka?
Wpływ diety na przebieg choroby jest kwestią sporną. Nie ma jednolitego stanowiska wskazującego jaka dieta byłaby optymalna w przypadku osoby borykającej się z atopowym zapaleniem skóry. Na podstawie obserwacji oraz badań stwierdzono, że pozytywny czy negatywny wpływ diety zależny jest od wieku pacjentów. Im chory jest młodszy, tym częściej występuje reakcja alergiczna (uczulenie) na białko mleka krowiego czy sojowego oraz inne pokarmy.
Kiedy uda się wykryć i wykluczyć alergen pokarmowy, to często nadwrażliwość wygasa, dlatego też wpływ diety u dorosłych nie jest aż tak istotny, jak w przypadku dzieci. Do najczęstszych alergenów, poza wspomnianym już mlekiem, należą również:
- kakao,
- czekolada,
- żywność wysoko przetworzona,
- ostre przyprawy (np. papryczki chili),
- niektóre owoce,
- wywary mięsne/kostne,
- zupy z produktów kiszonych,
- miód.
Niezwykle istotne jest wykrycie pokarmów alergizujących w wieku dziecięcym. Znaczną rolę odgrywają tu testy alergiczne. Jednak gdy wynik testu nie pokrywa się z wywiadem i próbą biologiczną, wówczas test nie jest w pełni miarodajny i bardzo ważna jest wówczas interpretacja specjalisty.
Na czym polega leczenie atopowego zapalenia skóry u dorosłych?
Podstawę w leczeniu atopowego zapalenia skóry stanowi stała kontrola objawów chorobowych oraz zapobieganie zaostrzeniom choroby. Niezwykle istotna jest stała edukacja chorego, dotycząca właściwej pielęgnacji naskórka, a także unikania czynników drażniących czy zaostrzających.
Bardzo ważną rolę odgrywa przywracanie i naprawa funkcji ochronnych bariery naskórkowej przez stosowanie terapii emolientowej.
Rolą emolientów jest:
- uzupełnianie w skórze niedoboru ceramidów oraz nienasyconych kwasów tłuszczowych,
- wyrównanie pH skóry,
- zahamowanie przeznaskórkowej utraty wody (TEWL),
- ograniczenie świądu,
- spełnianie funkcji bariery ochronnej, zabezpieczającej przed czynnikami drażniącymi, alergenami, drobnoustrojami,
- działanie przeciwzapalne.
W przypadku postaci łagodnej leczenie obejmuje codzienne stosowanie emolientów oraz leczenie przeciwzapalne w okresie zaostrzeń. Stosowanie emolientów przy wyprysku bardzo często okazuje się wystarczającą metodą postępowania.
Przy ostrym wyprysku stosowane są miejscowo glikokortykosteroidy i/lub miejscowe inhibitory kalcyneuryny. Warto dodać, że stosowanie emolientów przy terapii kortykosteroidami poprawia ich wchłanianie oraz ogranicza ilość miejscowo stosowanych kortykosteroidów. Ich zadaniem jest redukcja objawów wyprysku atopowego i poprawa jakości życia pacjentów.
Ciężkie przypadki AZS, niereagujące na leczenie klasyczne, kwalifikują się do specjalistycznego leczenia ogólnego.
Należy pamiętać, że bardzo ważne jest również unikanie wykrytych alergenów od wczesnego dzieciństwa, ponieważ wówczas istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo, że organizm pacjenta „zapomni” o nadwrażliwości na dany czynnik podrażniający (alergen).
Zobacz też:
Jak rozpoznać AZS?
Atopowe zapalenie skóry: poradnik
Materiał powstał przy współpracy z marką Dermedic.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
