Spis treści:
- Czym jest egzema?
- Objawy egzemy
- Różne rodzaje egzemy i ich przyczyny
- Egzema u dzieci
- Leczenie egzemy
- Zapobieganie egzemie
Czym jest egzema?
Egzema (inaczej wyprysk) jest potoczną nazwą grupy schorzeń dermatologicznych, w których dochodzi do stanu zapalnego powierzchniowych warstw skóry. Egzema ma wiele postaci. Może obejmować różne części ciała, mieć podłoże alergiczne lub niealergiczne, występować krótkotrwale lub przewlekle.
U dorosłych częściej występuje egzema z podrażnienia, wywołana działaniem substancji drażniących skórę, natomiast pojawienie się egzemy u dzieci, zwłaszcza bardzo małych, raczej wskazuje na alergię.
Egzema nie jest chorobą infekcyjną, czyli nie wywołują jej wirusy, bakterie czy grzyby. Nie można się nią zarazić, np. przez podanie ręki czy używanie wspólnego ręcznika.
Objawy egzemy
Charakterystyczne dla egzemy jest pojawienie się na skórze:
- pęcherzyków,
- grudek,
- nadżerek,
- rumienia,
- zgrubienia i szorstkość skóry (lichenifikacja),
- łuszczących się plam,
- najczęściej zmianom towarzyszy świąd.
Różne rodzaje egzemy i ich przyczyny
Egzema jest złożoną i różnorodną grupą dermatoz (chorób skóry) o różnym nasileniu, miejscu występowania i przyczynach. Wyróżnia się co najmniej kilka rodzajów wyprysku (egzemy): wyprysk kontaktowy alergiczny, wyprysk kontaktowy z podrażnienia, wyprysk potnicowy (na dłoniach i podeszwach stóp) czy wyprysk pieniążkowaty. Szczególnym rodzajem egzemy jest przewlekły wyprysk kontaktowy rąk – schorzenie dotykające najczęściej dorosłe kobiety w wyniku kontaktu z drażniącymi substancjami.
Egzema kontaktowa alergiczna
Egzema kontaktowa alergiczna (alergiczny wyprysk kontaktowy, alergiczne kontaktowe zapalenie skóry) związana jest z reakcją układu immunologicznego na alergen, np.:
- nikiel (biżuteria, metalowe części ubrania, baterie kuchenne/łazienkowe)
- chrom (zapałki, proszki do prania, skóra garbowana, barwniki do materiałów, cement, beton, olej przemysłowy,
- substancje zapachowe (perfumy, kosmetyki),
- kobalt (tania biżuteria, farby do malowania porcelany, protezy ortopedyczne),
- guma (rękawice, odzież),
- konserwanty (parabeny, formaldehyd, metyloizotiazolinon),
- parafenylenodiamina (farby do włosów, do ubrań, tusz do rzęs, henna).
W diagnostyce egzemy alergicznej stosuje się testy płatkowe (naskórkowe).
Egzema kontaktowa alergiczna zaczyna się od wysiękowych swędzących grudek, które zmieniają się w pęcherzyki i nadżerki. Jeśli choroba występuje przewlekle, pacjent może się skarżyć na zgrubienie i szorstkość skóry.
Egzema alergiczna może przebiegać ogólnoustrojowo, wówczas zmiany pojawiają się w różnych miejscach, również oddalonych od miejsca kontaktu z alergenem. Egzema ogólna może się rozwinąć zarówno po bezpośrednim kontakcie alergenu ze skórą, jak i po jego wniknięciu do organizmu drogą pokarmową lub wziewną.
Egzema z podrażnienia
Egzema z podrażnienia występuje wyłącznie w miejscu działania substancji drażniącej i nie wynika z reakcji układu immunologicznego. Przyczyną powstania zmian są czynniki drażniące: detergenty, środki piorące, roztwory kwasów i zasad, częste moczenie rąk w wodzie.
Należy dodać, że skłonność do egzemy z podrażnienia mają osoby z historią atopii (atopowe zapalenie skóry, alergie, astma, suchość skóry).
Egzema na dłoniach
Egzema na dłoniach, nazywana przewlekłym wypryskiem rąk, jest rodzajem egzemy z podrażnienia. Jest częsta u osób wykonujących określone prace: gospodyń domowych, fryzjerów, pracowników ochrony zdrowia. Większość pacjentek z egzemą na dłoniach stanowią kobiety.
Egzema na dłoniach
Egzema potnicowa
Egzema potnicowa (wyprysk potnicowy) to z kolei zmiany występujące na dłoniach i podeszwach stóp, które nasilają się pod wpływem potu. Dlatego częściej pacjenci zgłaszają tę dolegliwość latem.
Są to niewielkie swędzące pęcherzyki wypełnione płynem. Niestety czynniki wywołujące egzemę potnicową na ogół są trudne do określenia.
Wyprysk pieniążkowaty
Innym charakterystycznym rodzajem egzemy jest wyprysk pieniążkowaty – zmiany w postaci wysiękowych grudek zlewają się w skupiska wielkości monet. Prawdopodobną przyczyną są czynniki wewnętrzne, np. zakażenia bakteryjne. Jednak taki typ egzemy pojawia się również u niektórych osób chorujących na atopowe zapalenie skóry. Choroba ma charakter przewlekły z częstymi nawrotami.
Egzema u dzieci
U dzieci najczęstszą formą egzemy jest wyprysk atopowy. Objawia się swędzeniem, wysuszeniem skóry i jej pękaniem. Rozwija się na ogół jeszcze przed skończeniem 1. roku.
Częstą przyczyną egzemy atopowej u dzieci jest alergia pokarmowa (np. na białka mleka krowiego, białko jaj, orzeszki, a u starszych dzieci na konserwanty, barwniki i polepszacze dodawane do żywności).
Egzema na policzkach, fot. Adobe Stock
Egzema u dzieci może stać się problemem przewlekłym nawracającym, ale może też z wiekiem łagodnieć albo całkowicie ustąpić.
Egzema u dziecka, fot. Adobe Stock
U dzieci niekiedy występuje egzema z podrażnienia, bez podłoża alergicznego. Rodzajem takiej egzemy jest pieluszkowe zapalenie skóry. Powodują je podrażnienia delikatnej skóry przez wydaliny. W rezultacie u malca może rozwinąć się kontaktowy wyprysk alergiczny w miejscu zmian pod pieluszką.
Leczenie egzemy
Chociaż egzema jest schorzeniem, na które skarży się wiele osób, to jednak wciąż mało wiadomo na temat jej przyczyn i leczenia.
Problem z wypryskiem atopowym dotyka około 20% dzieci i prawie 10% dorosłych, a na kontaktowe zapalenie skóry cierpi około 15% populacji. Mimo, że dolegliwości te są tak powszechne, badania nad nimi są stosunkowo rzadkie i brak nowych terapii. Według Susanny Palkonen z Europejskiej Federacji Stowarzyszeń Pacjentów z Alergią i Chorobami Układu Oddechowego (EFA), fakt iż choroby te nie są śmiertelne powoduje, że często nie traktuje się ich poważnie
– przeczytamy na stronie internetowej UE dotyczącej badań naukowych (CORDIS).
Mimo wszystko dermatolodzy korzystają z dostępnych możliwości terapeutycznych, które przynoszą ulgę wielu pacjentom.
Podstawą leczenia egzemy jest określenie czynnika, który powoduje wyprysk i wyeliminowanie go, na ile to możliwe. To mogą być nie tylko alergeny kontaktowe (jak nikiel, chrom czy perfumy, gumowe rękawiczki), ale też drażniące chemikalia lub zbyt częste moczenie rąk w wodzie.
Bardzo ważne jest nawilżanie skóry i naprawa bariery ochronnej, dlatego zalecane są emolienty. Stosuje się miejscowo kremy, mleczka, a w przewlekłych zmianach zapalnych maści.
W leczeniu egzemy wykorzystuje się:
- substancje łagodzące, nawilżające i odbudowujące (pantenol, glicerynę, oleje, witaminę E),
- glikokortykosteroidy stosowane miejscowo (np. klobetazol, mometazon) lub w niektórych przypadkach ogólnie (np. prednizolon, prednizon),
- maści przeciwzapalne i przeciwuczuleniowe,
- antybiotyki (w przypadku nadkażenia bakteryjnego),
- mokre opatrunki,
- fototerapię – naświetlanie promieniami UV,
- inhibitory kalcyneuryny,
- leki hamujące odpowiedź immunologiczną (np. cyklosporyna),
- alitretynoinę (pochodna witaminy A) podawaną doustnie – działa przeciwzapalnie i immunomodulująco.
Bardzo ważne w leczeniu egzemy jest unikanie na co dzień substancji alergizujących i drażniących, noszenie przewiewnych bawełnianych ubrań, wybieranie kosmetyków naturalnych o neutralnym pH, bez konserwantów, substancji zapachowych i barwników (warto zajrzeć na stronę Polskiego Towarzystwa Chorób Atopowych, gdzie znajduje się więcej wskazówek).
Zapobieganie egzemie
Najskuteczniejszym sposobem uniknięcia wyprysku na skórze jest unikanie czynnika go wywołującego. Jeśli poznamy przyczynę, wówczas łatwiej wyeliminować alergen lub drażniącą substancję ze swojego otoczenia. Nie zawsze jest to jednak możliwe.
Zapobieganie egzemie obejmuje również odpowiednią pielęgnację skóry, zwłaszcza nawilżanie i ochronę przed nadmierną utratą wody (w tym celu stosuje się emolienty). W okresach remisji stosuję się maści zapobiegające nawrotom, np. z parafiną i wazeliną.
Źródła:
R. Nowicki (red.), S. Majewski (red.), Dermatologia i choroby przenoszone drogą płciową, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2019,
I. Lewandowska, Wyprysk, czyli egzema, jako jednak z najczęstszych chorób, www.pielegniarstwo.ump.edu.pl/uploads/2013/2/132_2_48_2013.pdf,
M. Czerwionka-Szaflarska, I. Adamska, K. Kupczyk, Wyprysk atopowy jako jeden z objawów alergii pokarmowej u dzieci, Wybrane Problemy Kliniczne, core.ac.uk/download/pdf/268455017.pdf
Wezwanie do intensyfikacji badań nad egzemą i zapaleniem skóry, CORDIS, cordis.europa.eu.
Więcej na podobny temat:
Atopowe zapalenie skóry: objawy, pielęgnacja, dieta i jadłospis
Kogo dotyczy wyprysk zawodowy?
Jak leczymy wyprysk alergiczny?
Jakie są przyczyny wyprysku alergicznego?
Co to jest atopia?
Atopowe zapalenie skóry u dorosłych – przyczyny, objawy, leczenie [WYWIAD]
Atopowe zapalenie skóry głowy – objawy, pielęgnacja i leczenie
Łojotokowe zapalenie skóry głowy (ŁZS): jak leczyć, by nie nawracało
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
