Gonartroza może dotyczyć jednego lub dwóch stawów. Polega na uszkodzeniu chrząstki stawowej, a w rezultacie zmianach w budowie podchrzęstnej warstwy kości, powstaniu narośli kostnych zwanych osteofitami oraz rozwoju stanu zapalnego w obrębie stawu.
Spis treści:
- Objawy gonartrozy
- Diagnostyka gonartrozy
- Leczenie farmakologiczne gonartrozy
- Leczenie niefarmakologiczne gonartrozy
- Ćwiczenia wskazane przy gonartrozie
Objawy gonartrozy
Zwyrodnienie stawu kolanowego początkowo rozwija się bezobjawowo. Następnie mogą pojawić się:
- początkowo: osłabienie, męczliwość i stopniowe ograniczanie funkcji stawu kolanowego,
- sztywność poranna (trwa poniżej 30 minut),
- ból stawu kolanowego (pojawia się wcześnie i jest coraz silniejszy w miarę postępu zmian zwyrodnieniowych),
- ograniczenia ruchu stawu i przykurcze (z czasem uniemożliwienie wyprostowania kolana),
- zatarcie zarysu stawu kolanowego (wynikające z obrzęku lub wysięku),
- osłabienie i zanik mięśni uda, szczególnie czworogłowego,
- cieplejsza skóra nad stawem,
- zmiany szpotawe lub koślawe kolan,
- słyszalne i wyczuwalne trzaski i przeskakiwania.
Objawy gonartrozy mogą się nasilać lub ustępować, a później powracać. Mogą występować tylko niektóre z nich.
Diagnostyka gonartrozy. Jak rozpoznaje się zwyrodnienie stawu kolanowego?
Według wytycznych Europejskiej Ligi Przeciw Reumatyzmowi (EULAR, ang. European League Against Rheumatism) rozpoznanie choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego opiera się na następujących kryteriach:
- ból kolana przez większą część dni w ostatnim miesiącu,
- trzeszczenia przy czynnych ruchach w stawie,
- sztywność poranna trwająca ≤ 30 minut,
- wiek ≥ 38 lat,
- kostne pogrubienie zarysów stawu w badaniu pacjenta (badaniu przedmiotowym).
Aby postawić diagnozę gonartrozy, powinny być spełnione pierwsze cztery kryteria albo 1,2 i 5, albo 1 i 5.
Charakterystycznym objawem gonartrozy jest także osłabienie mięśnia czworogłowego uda, które może naprowadzać na zwyrodnieniową przyczynę dolegliwości.
W rozpoznaniu gonartrozy wykorzystuje się nie tylko wywiad lekarski i badanie przedmiotowe (jak oglądanie, dotykanie stawu, sprawdzanie postawy ciała), ale też badania obrazowe, przede wszystkim badanie rentgenowskie stawów (RTG, rentgen stawów).
Badanie rentgenowskie stawu kolanowego w przypadku gonartrozy może uwidaczniać:
- zaostrzenie wyniosłości międzykłykciowej kości piszczelowej,
- osteofity (narośle kostne) na kościach tworzących staw kolanowy,
- torbiele zwyrodnieniowe (geody) w okolicy podchrzęstnej kości piszczelowej,
- zwężenie szczeliny stawu kolanowego.
Leczenie farmakologiczne gonartrozy
Od kilku lat w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów dominuje holistyczne podejście do pacjenta. Zwyrodnienie stawów, w tym gonartroza, wiąże się z różnymi aspektami życia, dlatego wymaga szerokiego działania. Leczenie gonartrozy obejmuje działanie farmakologiczne i niefarmakologiczne.
Leczenie farmakologiczne gonartrozy polega na stosowaniu leków przeciwbólowych (paracetamol) i/lub niesteroidowych leków przeciwzapalnych NLPZ (np. ibuprofen, diklofenak, ketoprofen) w postaci tabletek lub stosowanych miejscowo maści/żelu/aerozolu.
W leczeniu farmakologicznym zwyrodnienia stawów, oprócz leków przeciwbólowych i z grupy NLPZ, stosuje się w niektórych przypadkach: glikokortykosteroidy, leki objawowe wolno działające w zwyrodnieniu stawów, kwas hialuronowy, inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny, preparaty komórek i cząsteczek bioaktywnych (np. komórki macierzyste, osocze bogatopłytkowe).
Leczenie niefarmakologiczne gonartrozy. Jak postępować przy zwyrodnieniu stawu kolanowego
Leczenie niefarmakologiczne gonartrozy obejmuje:
- edukację pacjenta (zmiana nawyków: unikanie używek, przewlekłego stresu, dieta dobra dla stawów, działanie na rzecz własnego zdrowia),
- obniżenie masy ciała – zwyrodnienia kolan bardzo często występują z otyłością, nie tylko z powodu obciążenia stawów nadmiarem kilogramów, lecz także w wyniku produkcji przez tkankę tłuszczową związków prozapalnych i hormonów niszczących stawy,
- ćwiczenia (kinezyterapię),
- pomoc ortopedyczną,
- w zaawansowanych przypadkach – leczenie operacyjne.
W leczeniu operacyjnym zaawansowanego zwyrodnienia stawu kolanowego wykonuje się aloplastykę stawu (zastąpienie zniszczonego stawu endoprotezą). Gdy gonartroza występuje z koślawością lub szpotawością kolan wykonuje się osteotomię kości piszczelowej. Zabieg polega na przecięciu kości i wszczepieniu biopłytki, co umożliwia korekcję osi kończyn i poprawę funkcjonowania stawu. Jest to alternatywa dla rozleglejszej operacji.
Ćwiczenia dla osób ze zwyrodnieniem stawu kolanowego
Leczenie gonartrozy powinno uwzględniać również leczenie ruchem (kinezyterapię). Pacjenci powinni być pod opieką doświadczonego fizjoterapeuty.
Osobom chorym na zwyrodnienie stawów kolanowych zaleca się trening siłowy i trening kondycyjny. Udowodniono, że przynosi on ulgę w bólu i pozwala dłużej zachować sprawność. Korzystne rezultaty można osiągnąć przeznaczając na aktywność fizyczną co najmniej 30 minut dziennie – może to być pływanie, spacer, nordic walking, ćwiczenia siłowe, jazda na rowerze.
Źródła: A.Windak (red.), W.Lukas (red.), Medycyna w praktyce, Warszawa 2011.
W.Romanowski, A.Zdanowska, M.Romanowski, Choroba zwyrodnieniowa stawów — aktualne standardy leczenia, Forum Reumatologiczne tom 2, nr 2: 52-57.
J.B Latkowski (red.), Medycyna Rodzinna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2019.
Więcej na temat zwyrodnienia stawów:
Zwyrodnienie stawów - przyczyny i objawy choroby, metody leczenia
Jakie są przyczyny zwyrodnienia stawów?
Dieta na chore stawy – co jeść, a czego unikać?
Koksartroza – przyczyny, objawy, postępowanie, ćwiczenia na zwyrodnienie stawu biodrowego
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
