Spis treści:
- Dializa nerek – czym jest?
- Metody dializoterapii
- Wskazania do dializy nerek
- Przeciwwskazania do dializoterapii
- Dializa nerek – powikłania i rokowania
Dializa nerek – czym jest?
Dializa nerek (z gr. diálysis, czyli „rozpuszczanie”) jest metodą leczenia nerkozastępczego, co oznacza, że stosuje się ją wtedy, gdy nerki nie mogą spełniać prawidłowo swojej funkcji. Wykonywana jest w zależności od wybranej metody w domu lub szpitalu.
Istotą dializy nerek jest przemieszczanie się płynu wraz z cząsteczkami przez błonę półprzepuszczalną z jednego przedziału do drugiego. W ten sposób z organizmu można usunąć mocznik, kwas moczowy, kreatyninę, nadmiar płynów i elektrolitów i inne produkty, których nerki nie mogą się pozbyć samodzielnie, a jednocześnie wprowadzić do organizmu substancje, które są potrzebne np. do wyrównania kwasicy.
Dializy stosuje się najczęściej u pacjentów:
- ze schyłkową niewydolnością nerek (późne stadium ostrej lub przewlekłej niewydolności nerek), którzy oczekują na zabieg przeszczepienia nerki lub nie kwalifikują się do operacji,
- po transplantacji nerki, u których narząd nie zaczął jeszcze spełniać swojej funkcji (może to trwać kilka dni lub tygodni),
- przy niektórych zatruciach (lekami, glikolem etylenowym, metanolem), gdy konieczne jest usunięcie toksyn z organizmu, z którymi nerki sobie nie radzą,
- z niewydolnością serca i wątroby.
Obecnie większość chorych, która jest poddawana dializoterapii, to osoby w podeszłym wieku z różnymi chorobami współistniejącymi. Zdarza się, że metoda musi być zastosowana u młodych osób, a nawet małych dzieci. Dzieje się tak, gdy pacjent ma wrodzone wady układu moczowego lub nabyte choroby nerek, np. zespół hemolityczno-mocznicowy.
Dializoterapia nie zastępuje całkowicie pracy nerek, dlatego pacjenci oprócz wykonywania dializ dodatkowo muszą przyjmować leki i stosować się do specjalnej diety. Całe leczenie trwa do momentu aż nerki odzyskają samodzielność w utrzymaniu równowagi parametrów biologicznych przez długi czas.
Przeczytaj też: Ból nerek - co oznacza?
Metody dializoterapii
Istnieją dwie główne metody dializoterapii:
- hemodializa, tzw. sztuczna nerka,
- dializa otrzewnowa.
Każda z tych metod, choć ma wspólny cel (wspomóc lub zastąpić pracę nerek), przebiega inaczej, może mieć inne wskazania i powikłania. Jednocześnie w dużej mierze to od pacjenta zależy, na którą metodę się zdecyduje. Dlatego warto poznać dokładnie obie techniki, aby wybrać najdogodniejszą dla siebie.
Hemodializa
Hemodializa jest to najbardziej powszechna metoda dializoterapii w leczeniu ostrej i przewlekłej niewydolności nerek. Wymaga kilku wizyt w tygodniu w szpitalu, w którym znajduje się tzw. stacja dializ, czyli specjalny oddział szpitalny, wyposażony w aparaturę niezbędną do przeprowadzenia zabiegu oczyszczania krwi. Hemodializa polega na tym, że pacjent zostaje „podłączony” do specjalnego aparatu, tzw. sztucznej nerki, który przez 4-5 godzin filtruje krew, usuwając z organizmu zbędne produkty przemiany materii.
Wykonanie hemodializy wymaga uzyskania dostępu naczyniowego, który tworzy się poprzez umieszczenie w naczyniu krwionośnym pacjenta specjalnego, jałowego cewnika (sposób ten jest wykorzystywany u pacjentów, którzy wymagają jedno- lub kilkurazowego zabiegu) lub poprzez wyłonienie w sposób operacyjny przetoki tętniczo-żylnej, najczęściej na kończynie górnej pacjenta (ten dostęp naczyniowy wytwarzany jest u pacjentów, którzy są dializowani przewlekle – często do końca życia z powodu przewlekłej niewydolności nerek wywołanej różnymi schorzeniami nefrologicznymi).
Hemodializa ma swoje wady i zalety. Największą zaletą tej metody jest fakt, iż prowadzona ona jest pod nadzorem lekarskim, przez co pacjent ma gwarancję, że przebiegła ona w sposób właściwy. Wadami są natomiast duże wahania ciśnienia tętniczego i masy ciała chorego oraz fakt, że na skutek tego sposobu filtrowania krwi, bardzo szybko ustaje jego własna zdolność do wytwarzania moczu. Dla niektórych osób kilkugodzinne wizyty w szpitalu oraz to, że muszą one odbywać się bardzo często, są dość kłopotliwymi okolicznościami, dezorganizującymi życie zawodowe lub rodzinne, co także jest wymieniane jako wada przeprowadzanych hemodializ.
Dializa otrzewnowa
Ten sposób dializowania jest preferowaną przez wielu pacjentów metodą oczyszczania krwi ze względu na jego mniejszą kłopotliwość. Pacjent przeprowadza ją samodzielnie (lub z pomocą bliskiej osoby) w domu w wykorzystaniem wprowadzonego do jamy brzusznej cewnika (zostaje on tam umieszczony podczas zabiegu chirurgicznego). Otrzymuje też worki z płynem dializacyjnym oraz cykler, czyli urządzenie wymieniające w sposób automatyczny płyn otrzewnowy.
Cała procedura polega na wprowadzeniu do jamy brzusznej płynu przez cewnik i wykorzystaniu otrzewnej (naturalnej błony okrywającej narządy jamy brzusznej) jako błony filtracyjnej. Płyn zawierający produkty przemiany materii zostaje ewakuowany do specjalnego worka, podłączanego do ujścia cewnika.
Dializa otrzewnowa może być wykonywana na kilka sposobów (metoda nocna, ciągła lub przerywana), jednak cel jest podobny – oczyszczenie krwi bez konieczności wizyty w szpitalu.
Dializa otrzewnowa jest preferowana szczególnie przez młodsze osoby, które prowadzą aktywne życie zawodowe i nie mogą pozwolić sobie na częste i długie pobyty w szpitalu jak ma to miejsce w przypadku hemodializ. Chociaż istnieje również możliwość przeprowadzania hemodializ domowych, jednak nie jest to metoda refundowana przez Narodowy Fundusz Zdrowia.
Inne zalety dializy otrzewnowej to większa stabilność hemodynamiczna, mniejsze przeciążenie układu krążenia, mniejsze ryzyko posocznicy, dłuższy czas przeżycia i lepsze wyniki przeszczepienia nerki niż przy hemodializie.
Dializa otrzewnowa jest metodą bardziej fizjologiczną niż hemodializa, ponieważ odbywa się kilka razy dziennie, a nie co 2 dni. Na korzyść przemawia również to, że można wprowadzić bardziej rozszerzoną dietę.
Dializa otrzewnowa ma jednak swoje wady. Główną jest duże ryzyko powikłań w postaci zakażenia tkanek wokół cewnika oraz jamy otrzewnej. Ponadto nie każdy jest w stanie samodzielnie wykonać dializy w domu. Innym problemem może być brak miejsca do tego przeznaczonego i odpowiednich warunków sanitarnych - wskazane jest wydzielenie jednego pomieszczenia w domu wyłącznie do wykonywania dializ, aby zachować maksymalną sterylność.
Którą metodę dializy wybrać?
Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. Wiele zależy od samego chorego. W przypadku bardzo małych dzieci wykonuje się najczęściej najpierw dializy otrzewnowe. U starszych dzieci, dorosłych i seniorów dostępne są w zasadzie wszystkie metody leczenia nerkozastępczego.
Z reguły dializę otrzewnową poleca się osobom:
- z mniejszą masą ciała,
- bez cech niedożywienia,
- z lepiej zachowaną resztkową funkcją nerek,
- u których planowany jest zabieg przeszczepienia nerki,
- które mogą samodzielnie lub z pomocą rodziny wykonywać dializy.
Hemodializy są polecane szczególnie osobom:
- z większą masą ciała,
- z gorzej zachowaną resztkową funkcją nerek,
- nieoczekujących na transplantację nerki,
- z trudnościami w wykonywaniu samodzielnej dializy w domu.
Decyzja o wyborze metody dializoterapii powinna być podjęta w oparciu o ocenę indywidualnej sytuacji chorego po konsultacji ze specjalistą. Choć najdogodniejsza może wydawać się dializa otrzewnowa, to jednak trzeba pamiętać, że nie u każdego może być zastosowana. Zdarza się też, że u pacjentów dializowanych otrzewnowo dochodzi do sytuacji, które wymagają przejścia na system hemodializ.
Przeczytaj też: Ostre i przewlekłe odmiedniczkowe zapalenie nerek
Wskazania do dializy nerek
Przyjmuje się, że leczenie nerkozastępcze powinno być rozpoczęte krótko po tym jak GFR (czyli współczynnik przesączania kłębuszkowego) spadnie poniżej 10-15 ml/min/1,73 m2. Wskazaniami do dializ są również:
- wystąpienie objawów mocznicy (nudności, wymioty, biegunka, skurcze mięśni, świąd skóry, senność, mocznicowe zapalenie osierdzia),
- niedożywienie, zahamowanie rozwoju,
- przewodnienie niepoddające się kontroli,
- nadciśnienie tętnicze niepoddające się kontroli,
- masywne obrzęki,
- skaza krwotoczna.
Należy dodać, że dializy otrzewnowe są wskazane u pacjentów z innymi chorobami współistniejącymi, jak niestabilna choroba wieńcowa, niewydolność serca, miażdżyca czy cukrzyca z powikłaniami naczyniowymi. Dają możliwość leczenia nerkozastępczego w sytuacjach, kiedy nie mogą być prowadzone hemodializy, np. u pacjentów, którzy utracili dostęp naczyniowy z powodu powikłań lub takich, którzy mieszkają w dużej odległości od stacji dializ. Dializa otrzewnowa jest też metodą polecaną u dzieci poniżej 5. roku życia.
Przeciwwskazania do dializoterapii
Choć wybór metody leczenia ostatecznie należy do pacjenta, to jednak istnieją pewne ograniczenia, które mogą uniemożliwić przeprowadzenie konkretnej procedury.
Przeciwwskazaniami do wykonywania hemodializy są:
- rozsiana choroba nowotworowa,
- zaawansowany zespół otępienny,
- rozległa zaawansowana miażdżyca z ciężkim uszkodzeniem serca,
- przewlekła ciężka niewydolność oddechowa.
Do przeciwwskazań ograniczających wykonywanie dializy otrzewnowej należą:
- zabiegi chirurgiczne w obrębie jamy brzusznej ze zrostami, bliznami, przetokami,
- niesprawność ruchowa i poznawcza (jeśli nie ma pomocy rodziny),
- otyłość,
- schorzenia zapalne jelit,
- stany zapalne na skórze brzucha,
- niedożywienie,
- choroby układu oddechowego, np. POChP,
- utrata zdolności pełnienia funkcji błony dializacyjnej przez błonę otrzewnową.
Dializa nerek - powikłania i rokowania
Powikłania dializy mogą być związane z nieprawidłowym wykonywaniem zabiegu lub czynnikami, na które ani pacjent, ani osoby przeprowadzające dializę nie mają wpływu. Wielu powikłaniom można jednak zapobiec, jeśli chory ściśle przestrzega zaleceń lekarskich i jest wcześniej dobrze przygotowany w placówce zdrowotnej.
Możliwe ostre powikłania hemodializy to:
- hipotonia,
- zaburzenia rytmu serca,
- kurcze mięśni,
- nudności, wymioty,
- świąd skóry,
- zespół niewyrównania,
- zespół niespokojnych nóg,
- zator powietrzny,
- hemoliza.
Do głównych powikłań dializy otrzewnowej należą infekcje, które w dużej mierze wynikają z nieprawidłowego wykonywania zabiegu w domu. Należą do nich:
- zapalenie otrzewnej,
- zapalenie okolic cewnika,
Inne powikłania dializy otrzewnowej to:
- przepukliny brzuszne,
- zaciek płynu dializacyjnego,
- zaburzenia czynności układu pokarmowego,
- zaburzenia metaboliczne (np. insulinooporność),
- zaburzenia lipidowe,
- otorbiające stwardnienie otrzewnej.
Rokowanie dotyczące pacjentów leczonych dializami może być różne. To, jakie będą skutki dializoterapii i jak długo może trwać leczenie, zależy od wielu czynników.
Ważnym aspektem jest stan zdrowia pacjenta. Najczęściej dializom poddawane są osoby w podeszłym wieku z różnymi, ciężkimi chorobami, dlatego w ich przypadku rokowanie jest mniej pomyślne niż u osób młodych bez chorób współistniejących.
Leczenie dializami może być prowadzone wiele lat, a czasami nawet kilkadziesiąt lat przy zachowaniu dobrej jakości życia. Dializy nie są przeciwwskazaniem do pracy, nauki czy aktywności fizycznej, a także zajścia w ciążę (choć rodzi się tylko połowa dzieci, najczęściej wcześniaki o niskiej masie urodzeniowej). Wiele zależy też od podejścia psychicznego pacjenta i tego, na ile jest w stanie zaakceptować swoje niedogodności.
Źródła:
A. Więcek, T. Nieszporek, Choroby nerek. Kompendium, PZWL Wydawnictwo Lekarskie,
M. Myśliwiec (red.), Choroby Nerek, PZWL Wydawnictwo Lekarskie,
R. Kłak, W. Weyde, Czy wiek ogranicza możliwości dializowania?, Dializa i Ty,
P. Gajewski (red.), Interna Szczeklika 2017/2018, Medycyna Praktyczna,
A. Żurowska , D. Zwolińska, Leczenie nerkozastępcze u dzieci i młodzieży — odrębność i skala zjawiska, Forum Nefrologiczne 2010, tom 3, nr 1.
Więcej artykułów:
Rak nerki - objawy, rokowanie, leczenie
Krew w moczu - przyczyny, o czym świadczy, co robić przy krwiomoczu
Jak prawidłowo oddać mocz do badania? Wyjaśnia specjalista urolog
Zatrucie grzybami – objawy, zapobieganie i pierwsza pomoc
Dawka śmiertelna alkoholu. 5 faz zatrucia alkoholowego
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
