Spis treści:
- Kiedy występuje niedowaga?
- Przyczyny niedowagi - jakie choroby mogą powodować niską masę ciała?
- Objawy niedowagi
- Skutki nieleczonej niedowagi
- Jak przytyć? Bezpieczne sposoby na niedowagę
- Badania w przypadku niedowagi
Kiedy występuje niedowaga?
Niedowaga określa stan masy ciała poniżej wartości uznanych za prawidłowe dla osób o danym wzroście, płci i wieku. Przyjmuje się że, niedowaga u osób dorosłych występuje, kiedy BMI (Body Mass Index, wskaźnik masy ciała) wynosi poniżej 18,5. Jest on mierzony poprzez podzielenie wagi ciała w kilogramach przez wzrost w metrach do kwadratu [BMI = masa ciała (kg) / wysokość (m²)]. Szacuje się, że niedowaga w krajach uprzemysłowionych wynosi 3-5%, a w krajach rozwijających się 10-15%.
Wyróżnia się kilka stopni niedowagi:
- BMI < 16 – poważna niedowaga,
- BMI 16,0–16,9 – umiarkowana niedowaga,
- BMI 17,0–18,4 – łagodna niedowaga.
Zmiany masy ciała w granicach 0,5 kg są u osób zdrowych normalne. U dzieci prawidłową masę ciała określa się za pomocą siatek centylowych. Niedowaga u dzieci jest znacznym odchyleniem centyla masy od centyla wzrostu odpowiadającego wiekowi dziecka. Sprawdź, czy twoje dziecko ma niedowagę tutaj: Waga i wzrost dziecka.
Przyczyny niedowagi - jakie choroby mogą powodować niską masę ciała?
Istnieje wiele możliwych przyczyn wystąpienia niedowagi. Główne z nich to utrzymujący się ujemny bilans energetyczny wynikający z niewłaściwie zbilansowanej diety oraz ukryte schorzenie, które powoduje spadek masy ciała. Niedowaga może wynikać z czynników dziedzicznych, dlatego warto się przyjrzeć, czy problem występuje rodzinnie. Osoby starsze częściej zmagają się z niedowagą, co ma związek m.in. ze słabszym apetytem i przyjmowaniem wielu lekarstw na różne dolegliwości.
Wśród chorób przyczyniających się do spadku masy ciała wymienia się przede wszystkim:
- choroby metaboliczne, jak cukrzyca,
- endokrynologiczne, np. choroby tarczycy,
- nowotworowe,
- AIDS,
- gruźlica,
- pasożyty,
- choroby powodujące częste wymioty i biegunki,
- choroby układu trawiennego, np. choroba Leśniowskiego-Crohna.
- zaburzenia odżywiania (bulimia, anoreksja),
- zaburzenia psychiczne (depresja, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne),
- choroby hamujące wchłanianie składników odżywczych.
Zawsze należy rozpoznać przyczynę niedowagi, aby wiedzieć, jakie leczenie przyniesie efekty. Leczenie żywieniowe niedowagi i niedożywienia jest niezbędne w celu odzyskania zdrowia.
Objawy niedowagi
Głównym objawem niedowagi jest oczywiście niska masa ciała i zmiana wyglądu (chudość, wystające kości). W zależności od stopnia niedowagi mogą występować takie objawy jak:
- uczucie zimna,
- niewydolność fizyczna,
- szybkie męczenie się,
- apatia,
- sucha skóra,
- zaburzenia miesiączkowania,
- niepłodność,
- zanik tkanki tłuszczowej, mięśniowej,
- niedokrwistość, stany zapalne,
- częste infekcje,
To, co powinno nas zaniepokoić i skłonić do wizyty u lekarza, to niezamierzona utrata wagi (przekraczająca 5% dotychczasowej masy ciała) w czasie ostatnich 6 miesięcy. Bardzo alarmujący jest nieplanowany spadek masy ciała powyżej 20% w ciągu pół roku.
Skutki nieleczonej niedowagi
Według badań znaczna niedowaga jest groźniejsza dla zdrowia niż nadwaga i otyłość. Nieleczona prowadzi do takich problemów ze zdrowiem jak:
- osteoporoza, powodująca, że kości stają się bardziej kruche i podatniejsze na złamania,
- nieprawidłowy wzrost i rozwój dzieci i młodzieży,
- zanik mięśni,
- choroby uzębienia,
- obniżona odporność, a co się z tym wiąże podatność na infekcje,
- zmęczenie i brak energii,
- anemia, która jest spowodowana niedoborem składników odżywczych, w tym żelaza,
- zaburzenia cyklu miesiączkowego,
- niepłodność,
- trudności z utrzymaniem ciąży, przedwczesny poród,
- utrudnione gojenie się ran,
- osłabienie kondycji włosów i skóry.
Niedowaga w skrajnych przypadkach prowadzi do rozwoju stanów zagrażających życiu.
Jak przytyć? Bezpieczne sposoby na niedowagę
Przybieranie na wadze dla niektórych osób może być trudnym zadaniem. Warto w tej kwestii skonsultować się z dietetykiem, który przeanalizuje z nami nawyki żywieniowe i wskaże błędy mogące przyczyniać się do niedowagi.
Podstawą leczenia niedowagi jest oczywiście dieta (więcej: dieta na przytycie). Jest zarówno niezbędnym wsparciem w leczeniu przyczyn niedowagi, jak i możliwością osiągnięcia prawidłowej dla danej osoby masy ciała. Dieta powinna dostarczać ok. 40-50 kcal na 1 kg masy ciała, być bogato-białkowa i jednocześnie lekkostrawna. Tłuszcze powinny dostarczać 25% energii. Zbyt duża ich ilość zmniejsza apetyt.
Oto sposoby na bezpieczne zwiększenie masy ciała:
- Zmierzaj do celu małymi krokami przybierając na wadze stopniowo: wzbogać posiłki o 300-500 dodatkowych kalorii dziennie (w przypadku osoby dorosłej).
- Polecane są kaloryczne zdrowe przekąski takie jak: orzechy, masło orzechowe, banany, winogrona, owoce suszone, awokado. Słodycze hamują apetyt, są mało-odżywcze i próchnicotwórcze.
- Najlepiej przyjmować 4-5 posiłków w ciągu dnia. Unikaj długich przerw między posiłkami.
- Dostarczaj białko pełnowartościowe w każdym posiłku. Najlepsze jego źródła to: chude mięso i wędliny, ryby, jaja, jogurty naturalne, twarogi. Ryby morskie oprócz białka dostarczają także witaminę D i żelazo.
- Do każdego posiłku dodawaj warzywa w postaci surowej i/lub gotowanej. Dostarczają witamin, składników mineralnych oraz błonnika pokarmowego usprawniającego pracę przewodu pokarmowego. Świeże warzywa i owoce zawierają najwięcej witaminy C.
- Do przygotowywania potraw warto stosować oleje roślinne i masło. Olej rzepakowy, oliwę z oliwek można wykorzystywać zarówno do przyrządzania potraw „na zimno” (surówki, sałatki) i „na gorąco” (gotowanie, duszenie, pieczenie, smażenie).
- Najlepiej przyswajalne są składniki odżywcze z potraw świeżych, gotowanych (w wodzie lub na parze), apetycznie podanych.
- Nie spożywaj posiłków w pośpiechu. Ostatni posiłek zjadaj 2 godziny przed snem. Zalecany jest odpoczynek po posiłku.
- Polecane napoje to woda mineralna, soki 100%, herbaty owocowe, ale możesz też wypróbować wysokoenergetycznych smoothies.
- Niepolecane są produkty i potrawy smażone, zwłaszcza w głębokim tłuszczu, fast foody, produkty wędzone.
- Wskazana jest umiarkowana aktywność fizyczna, dla utrzymania dobrej formy i budowania masy mięśniowej. Wysiłek fizyczny pobudza apetyt.
Uważaj: Palenie papierosów zmniejsza apetyt, przyspiesza przemianę materii. Dym tytoniowy niszczy witaminę E. Co więcej, znacząco zwiększa ryzyko poważnych chorób u osób z niedowagą.
Badania w przypadku niedowagi
W celu oceny stanu odżywienia organizmu i określenia stopnia niedowagi i niedożywienia zastosowanie mają na samym początku badania:
- wywiad żywieniowy,
- ocena wskaźnika masy ciała (BMI),
- u dzieci dodatkowo stopień rozwoju fizycznego za pomocą siatek centylowych.
W przypadku niedowagi lekarz może zlecić różne badania diagnostyczne:
- morfologia krwi z rozmazem,
- glukoza,
- elektrolity,
- żelazo, ferrytyna,
- próby wątrobowe,
- lipidogram,
- mocznik i kreatynina,
- TSH, fT4, fT3,
- badania kału,
- badania obrazowe np. USG jamy brzusznej, kolonoskopia,
- testy alergiczne.
Konieczne jest skierowanie do psychiatry, gdy istnieje podejrzenie, że za niedowagą stoi anoreksja lub inne zaburzenia psychiczne.
Źródła:
Cuntz U, Quadflieg N, Voderholzer U. Health Risk and Underweight. Nutrients. 2023 Jul 24;15(14):3262. doi: 10.3390/nu15143262. PMID: 37513680; PMCID: PMC10383423,
Lee JY, Kim HC, Kim C, Park K, Ahn SV, Kang DR, Khaw KT, Willett WC, Suh I. Underweight and mortality. Public Health Nutr. 2016 Jul;19(10):1751-6. doi: 10.1017/S136898001500302X. Epub 2015 Oct 15. PMID: 26466868; PMCID: PMC10271154,
Liu Z, Huang J, Qian D, Chen F, Xu J, Li S, Jin L, Wang X. Does Low Body Mass Index Matter? Relationship between Body Mass Index and Subjective Well-Being among Long-Lived Women over 95 Years of Age. J Nutr Health Aging. 2016 Feb;20(2):99-105. doi: 10.1007/s12603-015-0556-2. PMID: 26812504,
Boutari C, Pappas PD, Mintziori G, Nigdelis MP, Athanasiadis L, Goulis DG, Mantzoros CS. The effect of underweight on female and male reproduction. Metabolism. 2020 Jun;107:154229. doi: 10.1016/j.metabol.2020.154229. Epub 2020 Apr 11. PMID: 32289345,
Park D, Lee JH, Han S. Underweight: another risk factor for cardiovascular disease?: A cross-sectional 2013 Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) study of 491,773 individuals in the USA. Medicine (Baltimore). 2017 Dec;96(48):e8769. doi: 10.1097/MD.0000000000008769. PMID: 29310352; PMCID: PMC5728753.
Czytaj także:
Obliczanie BMI nastolatków i interpretacja wyników. Co jest lepsze: BMI nastolatka czy informacje z siatek centylowych?
Niskie BMI a nieregularne miesiączki. Jaki związek ma waga z długością cyklu?
Obliczanie BMI dla mężczyzn może być zawodne. Sprawdź, jakie parametry lepiej ocenią ryzyko otyłości mężczyzny
Obalamy mity: Czy osoby odżywiające się zdrowo mogą mieć wysoki cholesterol?
Co oznacza ciągłe uczucie zimna? Częste marznięcie może świadczyć o chorobie tarczycy
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
