Spis treści:
- Czym jest paracetamol i jak działa
- Przedawkowanie paracetamolu – przyczyny
- Bezpieczna dawka paracetamolu
- Objawy przedawkowania paracetamolu
- Leczenie przedawkowania paracetamolu
Czym jest paracetamol i jak działa
Paracetamol to najpowszechniej stosowany na świecie lek dostępny bez recepty. Jest uważany za najbezpieczniejszy lek przeciwbólowy i przeciwgorączkowy, ponieważ jest stosunkowo łagodny dla żołądka (w porównaniu z równie popularnymi niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi NLPZ, jak np. ibuprofen lub naproksen) i nie zaburza procesów krzepnięcia krwi (nie zwiększa ryzyka krwawień, jak np. leki NLPZ).
To wszystko sprawia, że wiele osób podchodzi do stosowania paracetamolu z dużym zaufaniem, zapominając, że jest to związek chemiczny, który może wywoływać działania niepożądane i dość łatwo go przedawkować.
Przedawkowanie paracetamolu – przyczyny
Najczęstszą przyczyną przedawkowania paracetamolu jest umyślne działanie, którego celem jest pozbawienie siebie życia (zatrucie samobójcze).
Przedawkowanie paracetamolu często wynika też z niewiedzy osób, które go przyjmują lub – jeszcze częściej – rodziców, którzy podają lek dzieciom. Na rynku istnieje wiele preparatów zawierających w swoim składzie paracetamol, np. Apap, Efferalgan, Panadol, Gripex, Theraflu, Gripblocker, Fervex, Kidofen czy Etopiryna Extra. Są one stosowane niekiedy jednocześnie, co prowadzi do przedawkowania.
Paracetamol staje się też bardzo toksyczny dla wątroby w połączeniu z alkoholem.
Biorąc pod uwagę mechanizmy, jakie odpowiadają za zatrucie, należy wspomnieć, że do przedawkowania paracetamolu dochodzi w wyniku gromadzącego się w organizmie toksycznego metabolitu. Do pewnego momentu neutralizuje go glutation, gdy ten się wyczerpuje, komórki i narządy zostają uszkodzone.
Narządem, który jest głównym poszkodowanym w organizmie w wyniku zatrucia paracetamolem, jest wątroba. Dochodzi do uszkodzenia i martwicy jej komórek. Kolejnym są nerki, choć upośledzenie ich funkcji rozwija się rzadziej.
Najwyższe stężenie paracetamolu we krwi pojawia się 2-4 godziny po doustnym przyjęciu leku.
Bezpieczna dawka paracetamolu
Dawka paracetamolu, która jest bezpieczna dla dorosłej osoby, wynosi 3 g, a dla dziecka 50 mg/kg mc. (miligramów na kilogram masy ciała).
Jednorazowa toksyczna dawka paracetamolu dla dorosłego człowieka, wynosi powyżej 150 mg/kg mc.
Objawy przedawkowania paracetamolu
Przedawkowanie paracetamolu może prowadzić do uszkodzenia wątroby i nerek, a w najcięższych przypadkach do śmierci. U większość osób początkowo, przez pierwszą dobę od zażycia toksycznej dawki paracetamolu, nie występują żadne objawy. W tym czasie ciężkie symptomy zdarzają się bardzo rzadko.
Możliwe objawy przedawkowania paracetamolu, które pojawiają się w ciągu kilku dni, to:
- nudności i wymioty,
- nadmierna potliwość,
- bladość,
- osłabienie,
- ból brzucha w okolicy wątroby (na górze z prawej strony),
- żółtaczka,
- encefalopatia (np. spowolnienie myślenia, zmiany osobowości, zaburzenia mowy, drżenie rąk),
- śpiączka,
- krwiomocz i ból lędźwi (gdy dochodzi do uszkodzenia nerek).
Piorunująca niewydolność wątroby rozwija się po 3-4 dniach od zażycia toksycznej dawki paracetamolu. W rezultacie między 3. a 5. dobą dochodzi do zgonu. U części pacjentów dochodzi do regeneracji narządów i zdrowienia (trwa to od 1 do 2 tygodni).
Leczenie przedawkowania paracetamolu
Odtrutką na przedawkowanie paracetamolu jest acetylocysteina. Podaje się ją dożylnie. Jest to bezpieczne i skuteczne antidotum. Odtrutka działa najskuteczniej, gdy jest podana w ciągu od 4 do 8 godzin od przyjęcia paracetamolu. Wcześniej (ale co najmniej 4 godziny po spożyciu) powinno być wykonane badanie stężenia paracetamolu w surowicy, aby lekarz mógł podjąć decyzję dotyczącą podania antidotum.
Leczenie przedawkowania paracetamolu oprócz podania odtrutki obejmuje:
- płukanie żołądka (w czasie 1 godziny od spożycia),
- podanie węgla aktywowanego,
- hemodializa,
- przeszczepienie wątroby.
Bardzo ważne jest, aby lekarzowi podać informacje na temat ilości spożytego leku, jego formy (syrop, kapsułki, tabletki) oraz czasu, który upłynął od przyjęcia paracetamolu. Te dane są wskazówką do podjęcia właściwych decyzji dotyczących leczenia.
Rokowanie w przypadku zatrucia paracetamolem zależy od kilku czynników. Im większa zażyta dawka toksyczna, tym poważniejsze konsekwencje. O niekorzystnym rokowaniu świadczą również: objawy encefalopatii, kreatynina w osoczu powyżej 200 µmol/l, pH krwi < 7,3 oraz INR (parametr krzepnięcia) > 3,0.
Źródła:
Paracetamol Overdose Management, University Hospitals Birmingham NHS Foundation Trust [online], hgs.uhb.nhs.uk/wp-content/uploads/Paracetamol-Overdose.pdf, [dostęp:] 07.12.2020,
P.Gajewski (red.), Interna Szczeklika 2017/2018, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017,
R. Korbut (red.), Farmakologia, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2017.
Więcej na podobny temat:
Paracetamol dla dzieci - jak go bezpiecznie stosować i dawkować
Leki nie zawsze leczą – które z nich mogą być trujące?
Zatrucie środkami przeciwbólowymi – pierwsza pomoc
Jakich leków przeciwbólowych nie można łączyć, a jakie można
Ile wynosi dawka ibuprofenu dla dziecka - przeliczenie na kg
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
