Stwardnienie rozsiane (SM): co to za choroba, objawy, leczenie

fot. Adobe Stock

Na stwardnienie rozsiane na świecie choruje prawie 2,5 miliona osób. W Polsce szacuje się, że jest ich około 50 tysięcy. Stwardnienie rozsiane (inaczej nazywane sclerosis multiplex, krócej - SM) może rozwijać się w różnych postaciach i inaczej przebiegać u każdego chorego, dając też różne objawy. Dlatego często nazywane jest chorobą 1000 twarzy. Jest nieuleczalne, ale odpowiednia terapia pozwala spowolnić przebieg.

Spis treści:

• Co to jest SM?
• Stwardnienie rozsiane - postaci
• Wczesne objawy stwardnienia
• Charakterystyczne objawy SM
• Pozostałe dolegliwości w stwardnieniu rozsianym
• Stwardnienie rozsiane - diagnoza
• Leczenie SM
• Stwardnienie rozsiane - przyczyny
• Stwardnienie rozsiane u dzieci

Stwardnienie rozsiane (SM) - co to za choroba?

Dotyka najczęściej 20- i 30-latków, częściej chorują kobiety niż mężczyźni - 6 na 10 pacjentów to kobiety. Stwardnienie rozsiane wywraca życie do góry nogami. Powód? SM to choroba autoimmunologiczna, która ma charakter postępujący i może prowadzić do poważnej niesprawności. Co to oznacza w praktyce? W chorobie tej komórki, które mają nas bronić przed zakażeniami wywołanymi np. wirusami, mylą się i niszczą osłonki mielinowe nerwów.

Jak to wygląda? „Zniszczeniu ulega mielina, czyli substancja otaczająca włókna nerwowe centralnego systemu nerwowego. Mielina odpowiada za przekazywanie impulsów nerwowych (...) Jeżeli uszkodzenie jest poważne, w tym miejscu powstaje stwardniała blizna, a przebieg impulsów nerwowych może ulec przerwaniu, prowadząc do całkowitego zniszczenia włókien nerwowych” – podaje Polskie Towarzystwo Stwardnienia Rozsianego.

Dlatego tak ważne jest wczesne rozpoznanie stwardnienia rozsianego i podjęcie odpowiedniej terapii, kiedy uszkodzenia komórek nie są jeszcze tak duże. Mówi o tym neurolog dr n. med. Gabriela Kłodowska z kliniki Neuro-Care w Katowicach, specjalizująca się w leczeniu chorych na SM.

W porę postawiona diagnoza i dobranie odpowiednich leków są w stanie spowolnić rozwój choroby, a także złagodzić jej niezwykle bolesne i utrudniające normalne funkcjonowanie objawy
– mówi dr n. med. Gabriela Kłodowska z Neuro-Care.

Postaci SM

Stwardnienie rozsiane charakteryzuje się różnym przebiegiem choroby u każdego pacjenta. Może przyjąć jedną z 3 postaci:

1. Postać rzutowo-remisyjna – charakterystyczne dla niej to pojawienie się okresów rzutu choroby (rzut - pierwszy objaw stwardnienia rozsianego) i jej remisji. To najczęściej występująca postać SM - obejmuje nawet do 60-80% przypadków.
2. Postać pierwotnie-postępująca – w tym wypadku dolegliwości powoli, ale stopniowo zwiększają natężenie i postępują. Nowe objawy pojawiają się i nie znikają. Tę postać diagnozuje się u ok. 10% ludzi z SM.
3. Postać wtórnie-postępująca – znaczące dla niej jest brak całkowitej remisji po rzutach. Zwykle pojawia się u chorych, u których wcześniej choroba miała postać rzutowo-remisyjną.

Stwardnienie rozsiane - wczesne objawy

Jednym z najwcześniejszych objawów SM są zaburzenia widzenia, będące efektem pozagałkowego zapalenia nerwu wzrokowego i zmian, które zachodzą w nerwie wzrokowym. Objawiają się niewyraźnym i zamazanym widzeniem, a nawet nagłym zaniewidzeniem lub ślepotą oka. Objawy mogą wystąpić nagle, mieć postać narastającą w ciągu kilku dni lub postać nawracającą. Chorzy skarżą się wtedy na bóle gałki ocznej, obraz staje się wyblakły, mniej jaskrawy.

Często towarzyszy temu podwójne widzenie, utrata kontrastu oraz zaburzenia widzenia kolorów. Szybkie wprowadzenie leków może uratować wzrok
– mówi dr n. med. Gabriela Kłodowska.

Kiedy jeszcze powinna się zapalić czerwona lampka? Gdy pojawią się tzw. rzuty czuciowe w postaci odrętwień, mrowienia, uczucia kłucia szpilkami. Są to dolegliwości odczuwalne głównie w obrębie rąk, stóp, tułowia i na twarzy. Mogą także objąć kilka części ciała jednocześnie. „Bardzo charakterystyczne dla SM jest wrażenie przepływu prądu przez kręgosłup" – tłumaczy dr Kłodowska.

grafika: Ula Bugaeva

Charakterystyczne objawy stwardnienia rozsianego

Chociaż mówi się, że nie ma dwóch osób z takimi samymi objawami i o takim samym przebiegu choroby, można wyodrębnić charakterystyczne dolegliwości najczęściej powtarzające się.

Uczucie sztywności i ból

Nie należy lekceważyć bólu ani kurczów mięśni. Według National MS Society ponad połowa chorych na SM podaje to jako najczęstszy objaw wczesnego stadium swojej choroby. Niepokojące są szczególnie chroniczne i bolesne uczucia sztywności.

Często towarzyszą im także niekontrolowane, nieprzyjemne ruchy przypominające szarpnięcie kończyny. Ból umiejscawia się zwykle na nogach, powszechny jest także ból pleców
– mówi ekspertka.

Zmęczenie

Równie często, co bóle mięśni, objawami SM mogą być zmęczenie i osłabienie. Pojawia się ono nawet u 80% chorych. Mogą przybierać charakter męczliwości, kiedy czujemy się bardziej zmęczeni nawet po niewielkim wysiłku, albo mieć także postać zmęczenia ruchowego, jakie pojawia się np. po spacerze. „Często pojawia się nietolerancja ciepła, a nawet zmęczenie ogólne mogące przechodzić w zespół przewlekłego zmęczenia. Objawy te mogą trwać nawet kilka tygodni, ale mogą też nagle ustąpić” – mówi dr Kłodowska.

Problemy z równowagą

Część chorych zgłasza też zawroty głowy oraz problemy z utrzymaniem równowagi. Takie dolegliwości zwykle pojawiają się przy chodzeniu, przy zmianie pozycji np. podczas wstawania z krzesła lub łóżka. Wpływają one znacząco na codzienność chorego, mogą także powodować urazy w wyniku upadku.

Problemy intymne

SM wpływa również na zdrowie intymne. Aż 80% chorych uskarża się na poważne problemy z pęcherzem moczowym. Chorzy odczuwają silną konieczność częstego oddawania moczu i parcie na pęcherz. Chorobie towarzyszy także mimowolne i nieświadome nietrzymanie moczu.

Zobacz: Specjalistyczne wkładki NTM TENA Lady Slim Ultra Mini - opinie

Wpływ natomiast, jaki SM ma na centralny układ nerwowy sprawia, że u chorych często pojawiają się zaburzenia seksualne. U kobiet mogą one przybrać postać niewrażliwości łechtaczki, zaniku napięcia mięśni pochwy, utraty libido i utraty zdolności osiągania orgazmu. U mężczyzn najczęstszym objawem są zaburzenia erekcji.

Zaburzenia poznawcze

Jednym z charakterystycznych objawów SM bywają zaburzenia poznawcze. Pojawiają się nawet u ok. 60% chorych.

Osoby z rozwijającym się stwardnieniem rozsianym zgłaszają problemy z pamięcią oraz koncentracją. Nierzadko pojawiają się problemy językowe. Zaburzeniom tym towarzyszyć może depresja
– wylicza dr Kłodowska.

Zaburzenia emocji

U chorych na stwardnienie zdarzają się zaburzenia nastroju – nawet skrajne – od rozdrażnienia po euforię, a także gwałtowne napady płaczu oraz śmiechu. Z problemem depresji najczęściej zmagają się osoby, którym postawiono już diagnozę.

Pozostałe dolegliwości związane z SM

U wielu chorych występują też inne objawy, zależne od tego, w którym miejscu układu nerwowego doszło do uszkodzenia. SM może bowiem zaatakować każdą jego część i każdy nerw. Stąd są pacjenci, którzy jako pierwszy objaw mogą zgłaszać:

• zaburzenia słuchu,
• napad padaczkowy,
• drgawki albo drżenie rąk,
• zaburzenia mowy,
• wypadanie przedmiotów z rąk,
• pogorszenie pisma.

Każdy z tych objawów jest niepokojący, zarówno w kontekście SM, jak i innych chorób, które mogą manifestować się w ten sposób. Najgorsze, że objawy takie mogą samoistnie, nawet bez leczenia ustąpić i pacjenci nie podejmują próby rozpoznania problemu
– mówi ekspertka Neuro-Care.

Stwardnienie rozsiane - diagnoza

Najpierw lekarz przeprowadza wywiad, żeby zebrać szczegółową historię medyczną. Następnie diagnostyka SM składa się z dokładnego badania neurologicznego, które pokazuje, jakie części układu nerwowego zostały zaatakowane. Nie we wszystkich przypadkach konieczne jest wykonanie punkcji lędźwiowej, której wciąż niepotrzebnie boją się pacjenci – postęp techniki jest tak duży, że powikłania są niezmiernie rzadkie i łagodne.

Niezbędne jest natomiast wykonanie rezonansu magnetycznego głowy, a w zależności od tego, w jakim odcinku lekarz neurolog podejrzewa zmiany, a także odpowiedniego odcinka kręgosłupa. Rezonans najlepiej pokazuje zmiany w układzie nerwowym, nawet takie, które nie dają objawów neurologicznych. Bada się również dno oka i wykonuje się badania pomocnicze, takie jak badanie potencjałów wywołanych.

Kryteria diagnostyczne w SM

Aktualnie obowiązującymi są „Kryteria McDonalda” jako podstawowe wytyczne w rozpoznaniu stwardnienia rozsianego.

W zdiagnozowaniu SM postaci rzutowo-remisyjnej wymagane jest:

• wykazanie w czasie rozsiania 2 zmian w układzie nerwowym (w mózgu i rdzeniu kręgowym), czyli lekarz stwierdza wystąpienie 2 rzutów;
• wykazanie w przestrzeni rozsiania zmian w układzie nerwowym, czyli lekarz stwierdza wystąpienie zmian demielinizacyjnych w co najmniej 2 miejscach
• przeprowadzenie diagnozy różnicowej, czyli lekarz wyklucza inne przyczyny tych objawów.

Inaczej wygląda diagnoza stwardnienia rozsianego pierwotnie postępującego. Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Stwardnienia Rozsianego należy: „stwierdzić progresję choroby w ciągu roku oraz wykazać 2 z poniższych - zmianę w mózgu, która uznawana jest za typową dla SM; 2 lub więcej zmian o podobnych charakterze w w rdzeniu kręgowym; wystąpienie prążków oligoklonalnych albo podniesionego indeksu IgG świadczące o zapaleniu toczącym się OUN”.

Leczenie SM

Nie ma jednego leku na całkowite zatrzymanie choroby. W zależności od postaci SM lekarz może zalecić różne metody leczenia - hamujące postęp albo łagodzące objawy. Zwykle stosuje się leki steroidowe, które przyspieszają łagodzenie i ustępowanie objawów albo leki immunosupresyjne - sięga się po nie przy znacznym pogorszeniu stanu zdrowia osoby chorej.

Poza leczeniem farmakologicznym pomocna jest też fizjoterapia i psychoterapia. Te procesy rehabilitacyjne pomagają przywrócić sprawność fizyczną i psychiczną. To niezwykle ważne, aby stworzyć nowe połączenia i odbudować neurony mimo uszkodzeń w układzie nerwowym.

Przyczyny SM

Wiele aspektów stwardnienia rozsianego wciąż jest niejasna dla środowisk medycznych. Zwykle mówi się o genetyce i czynnikach środowiskowych jako przyczynach pojawienia się choroby.

Według wielu teorii dziedziczność odgrywa tu rolę. I chociaż nie da się w prosty sposób orzec, czy dzieci osoby chorej na SM, też zachorują, to można mówić o dziedziczeniu tendencji. Według Polskiego Towarzystwa Stwardnienia Rozsianego istnieje prawdopodobieństwo 2-4%, że dziecko chorego na SM również zachoruje, natomiast wzrasta ono do 20% w przypadku, gdy oboje rodziców jest chorych.

Są różne teorie odnoszące się do czynników środowiskowych jako tych, które zwiększają ryzyko zachorowania na stwardnienie rozsiane, jednak potwierdzonym czynnikiem ryzyka jest palenie papierosów. Niektórzy twierdzą, że nie bez znaczenia jest szerokość geograficzna - podobno im dalej od równika, tym częściej chorujemy - oraz szczepienia ochronne.

Stwardnienie rozsiane u dzieci

Chociaż na SM zwykle zapadają osoby dorosłe, choroba nie omija też dzieci. Szacuje się, że u 5-10% chorych stwardnienie rozsiane diagnozuje się przed 16. rokiem życia. Niestety, chorują też dużo młodsze dzieci – 2-5% chorych to osoby, które nie skończyły jeszcze 10. roku życia.

Od pierwszych objawów stwardnienia rozsianego do momentu postawienia diagnozy mijają zwykle 3 lata. U dzieci SM jest chorobą rzadką, a jednocześnie trzecią (po mózgowym porażeniu dziecięcym oraz urazach głowy) przyczyną niesprawności o podłożu neurologicznym.

Źródło: Materiały prasowe Neuro-Care

Więcej o stwardnieniu rozsianym:Depresja w stwardnieniu rozsianymMam stwardnienie rozsiane – czy mogę zajść w ciążę?Dieta w stwardnieniu rozsianym

Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!