Tętniak to nieprawidłowe poszerzenie w tętnicy, które niekiedy poszerza się i może pęknąć. Najczęściej pojawia się na tętnicy w mózgu lub aorcie odprowadzającej krew z lewej komory serca. Nie należy do rzadkości. Tętniaki mózgu występują średnio u ok. 4% populacji, zaś tętniaki aorty brzusznej u 0,5 do 3% populacji.
Zmiany w postaci tętniaków są często wykrywane przypadkowo podczas badań obrazowych lub dopiero wtedy, gdy dojdzie do ich rozerwania. To właśnie pęknięcie jest najgroźniejszym objawem tętniaka. Jest to stan zagrażający życiu. Trzeba jednak pamiętać o tym, że nie każdy tętniak urośnie i pęknie. Według badań niskie ryzyko występuje w przypadku niewielkich tętniaków mózgu (<1cm). Czasami pozostawia się je bez specjalnego postępowania i wymagana jest tylko regularna kontrola.
Spis treści:
- Tętniak – objawy
- Alarmujące objawy tętniaka
- Przebieg choroby
- Co robić, gdy wystąpią objawy tętniaka?
Tętniak – objawy
Większość tętniaków przebiega bezobjawowo. Symptomy pojawiają się na ogół wtedy, gdy tętniak się powiększa i wywiera nacisk na sąsiadujące struktury, minimalnie krwawi lub pęknie.
Objawy tętniaka mózgu, jeśli wystąpią, mogą być bardzo subtelne i przez to bagatelizowane. Są też często mało specyficzne, jak np. ból głowy, zawroty głowy czy opadanie powieki. W niektórych przypadkach stają się jednak charakterystyczne i skłaniają do dalszej diagnostyki.
Do objawów niepękniętego tętniaka mózgu należą:
- ból głowy,
- ból oka,
- jednostronne całkowite porażenie trzeciego nerwu czaszkowego (np. podwójne widzenie),
- udar mózgu,
- drgawki,
- utrata wzroku lub utrata pola widzenia po tej samej stronie obu oczu (obustronne niedowidzenie skroniowe).
Część pacjentów z tętniakiem mózgu doświadcza łagodnego do umiarkowanego bólu głowy na ok. 2 miesiące przed pęknięciem tętniaka, a 30- 50% pacjentów zgłasza nagły ból głowy na 6-20 dni przed pęknięciem. Ten ból głowy może być sygnałem ostrzegawczym przed zbliżającym się rozerwaniem tętniaka. Jest to ważne zwłaszcza dla osób, u których wykryto już zmianę.
Tętniak aorty także może być nieodczuwalny. Występuje w odcinku piersiowym lub brzusznym i w zależności od umiejscowienia daje różne symptomy. Objawy niepękniętego tętniaka aorty obejmują:
- stały, silny ból lub tkliwość w klatce piersiowej i pleców,
- stały gniotący ból nadbrzusza,
- ból szyi,
- kaszel,
- krwioplucie,
- duszność,
- świszczący oddech
- chrypkę,
- trudności w przełykaniu (dysfagia).
Przeczytaj też: Tętniak aorty brzusznej
Alarmujące objawy tętniaka
Niestety pierwszym sygnałem świadczącym o tętniaku może być jego pęknięcie. W przypadku tętniaka mózgu objawy pęknięcia to:
- silny ból głowy określany jako „najgorszy ból głowy w życiu” (najczęstszy objaw),
- nudności i wymioty,
- utrata przytomności,
- sztywność karku,
- drgawki,
- zmieniony stan psychiczny,
- ból oka,
- jednostronne całkowite porażenie trzeciego nerwu czaszkowego,
- światłowstręt,
- ogniskowe deficyty neurologiczne (niedowłady),
- śpiączka.
Aby na podstawie objawów tętniaka ocenić, jakie szanse na wyleczenie ma osoba z pękniętym tętniakiem mózgu, lekarze stosują specjalną klasyfikację (Hunta i Hessa). Obejmuje ona kilka stopni zaawansowania objawów tętniaka:
- Stopień I - łagodny ból głowy z lekką sztywnością karku. Śmiertelność: ok. 30%.
- Stopień II - silny ból głowy z pełną sztywnością karku i brakiem ubytków neurologicznych innych niż porażenie nerwu czaszkowego. Śmiertelność: ok. 40%.
- Stopień III - senność lub splątanie z łagodnym ogniskowym deficytem. Śmiertelność: ok. 50%.
- Stopień IV - otępienie z umiarkowanym do ciężkiego niedowładem połowiczym. Śmiertelność: ok. 80%.
Alarmujące objawy tętniaka aorty mogą wskazywać na zator, wówczas dochodzi np. do udaru mózgu, niedokrwienia kończyn dolnych lub jelit, zawału nerki albo ostrego niedokrwienia palców stóp (stają się ciemnosine). Alarmujące symptomy tętniaka aorty pojawiają się również w momencie jego pęknięcia, to:
- nagły, intensywny i uporczywy ból w klatce piersiowej promieniujący do pleców lub uporczywy ból górnej części pleców,
- nagły, intensywny i uporczywy ból brzucha,
- trudne oddychanie,
- niskie ciśnienie krwi,
- paraliż lub osłabienie kończyn dolnych,
- utrata przytomności,
- trudności w połykaniu.
Przebieg naturalny rozwoju tętniaka
Tętniaki mogą się powiększać i pękać - to stanowi największe zagrożenie i jest też najbardziej niepokojącą kwestią dla pacjenta.
Można uznać, że mniejsze zmiany są mniej groźne. Ryzyko pęknięcia tętniaka mózgu dotyczy zwłaszcza takich zmian, które mają powyżej 1-2 cm średnicy. Ryzyko pęknięcia tętniaka aorty brzusznej w ciągu 5 lat wynosi 2% dla tętniaka < 4 cm, ale już 40% dla tętniaka > 6 cm.
Tętniaki powiększają się w różnym tempie. Np. niewielki tętniak aorty brzusznej (3-5 cm) wzrasta 0,2 do 0,3 cm na rok, zaś tętniak > 5 cm rośnie 0,3 do 0,5 cm na rok. Dlatego konieczne jest regularne kontrolowanie zmian, jeśli zostaną wykryte.
Oprócz rozmiaru istnieją też inne czynniki, które zwiększają prawdopodobieństwo powstania tętniaka i jego pęknięcia.
Pęknięciu tętniaka mózgu sprzyja historia pękniętych tętniaków w rodzinie, palenie papierosów (nałóg działa na mięśnie gładkie naczyń krwionośnych) oraz płeć żeńska. U kobiet częściej niż u mężczyzn występują tętniaki mózgu .
Czynnikami ryzyka powstania tętniaków mózgu są nadużywanie alkoholu, podeszły wiek, nadciśnienie, hipercholesterolemia, zwężenie tętnicy, palenie papierosów i niedobór estrogenu, a także czynniki dziedziczne i genetyczne (np. autosomalnie dominująca wielotorbielowatość nerek, zespół Ehlersa-Danlosa, neurofibromatoza i niedobór a1-antytrypsyny).
Natomiast tętniaki aorty powstają częściej u osób z miażdżycą, palących papierosy, w podeszłym wieku, z nadciśnieniem, hipercholesterolemią oraz rozwarstwieniem aorty w wywiadzie. Do czynników ryzyka należy również płeć męska, a także choroby takie jak: kiła, HIV i choroby tkanki łącznej (zespoły Ehlersa-Danlosa, Marfana, Loeysa-Dietza).
Co robić, gdy wystąpią objawy tętniaka?
Gdy podejrzewamy tętniaka, należy zgłosić się do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, który zleci dokładne badania diagnostyczne. Należy pamiętać, że nie wszystkie tętniaki wymagają zabiegu chirurgicznego. Część zmian poddana jest obserwacji i regularnej kontroli. Wiele tętniaków nie zmienia się i pozostaje niezauważonych przez całe życie.
Gdy doszło do pęknięcia tętniaka, jak najszybciej trzeba wezwać karetkę pogotowia. Niestety rozerwane tętniaki mają niezbyt pomyślne rokowania. Jest to spowodowane rozległym krwawieniem wewnętrznym.
Około 10-30% (a według niektórych źródeł do 50%) pacjentów z pęknięciem tętniaka mózgu umiera przed dotarciem do szpitala, z pozostałych połowa umiera w szpitalu lub zostaje niepełnosprawna, a reszta po leczeniu wraca do zdrowia.
Źródła:
P. Gajewski (red.), Interna Szczeklika 2017/2018, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017,
M. Faluk; O. De Jesus, Saccular Aneurysm, www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK557867,
A. Keedy, An overview of intracranial aneurysms, www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2323531,
P. M. Shaw, J. Loree; R. C. Gibbons, Abdominal Aortic Aneurysm, www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470237,
J. A. Friedman i inni, Small cerebral aneurysms presenting with symptoms other than rupture, pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11591837.
Więcej artykułów:
Swędzenie skóry głowy – 10 przyczyn i sposobów leczenia
Choroba wrzodowa - przyczyny, objawy, leczenie wrzodów żołądka i dwunastnicy
Zapalenie ucha środkowego - przyczyny, objawy, leczenie
Zakrzepica żył: objawy, kto jest narażony, zapobieganie
Domowe sposoby na ból głowy (napięciowy, migrenowy, klasterowy)
Czym charakteryzuje się napięciowy ból głowy? Objawy i leczenie
Co oznacza ból w klatce piersiowej? 6 najczęstszych przyczyn bólu w mostku
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
