Wprowadzenie opieki koordynowanej do systemu zdrowia zakłada m.in., że najczęstsze choroby przewlekłe – w tym cukrzyca – będą mogły być leczone przez lekarzy rodzinnych, a pacjent otrzyma więcej możliwości diagnostycznych już na etapie wizyt w POZ. Lekarz rodzinny będzie mógł zlecić badania, które były dotychczas zarezerwowane tylko dla lekarzy specjalistów. W związku z tymi zmianami konsultanci krajowi w dziedzinie medycyny rodzinnej i diabetologii opublikowali wytyczne dotyczące opieki nad pacjentami z cukrzycą w podstawowej opiece zdrowotnej. O czym należy wiedzieć?
Profilaktyka i rozpoznawanie cukrzycy w POZ. Co mówią nowe wytyczne?
Według zaleceń lekarz POZ może zlecić kilka badań przesiewowych w kierunku cukrzycy:
- oznaczanie glikemii na czczo (podstawowe badanie),
- doustny test tolerancji glukozy (OGTT),
- oznaczenie stężenia hemoglobiny glikowanej (HbA1c).
Badanie glukozy należy wykonywać raz na 3 lata u osób bez objawów hiperglikemii i bez czynników ryzyka (wymienione niżej), ale w wieku powyżej 45 lat. Badania glukozy należy wykonywać raz w roku u osób z czynnikami ryzyka rozwoju cukrzycy, czyli:
- z nadwagą (BMI ≥ 25 kg/m²) lub otyłością (BMI 30 ≥ kg/m²),
- z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku cukrzycy,
- mało aktywnych fizycznie,
- ze stanem przedcukrzycowym,
- z chorobą układu sercowo-naczyniowego,
- z nadciśnieniem tętniczym (nowe normy ciśnienia krwi),
- z dyslipidemią,
- u kobiet: z przebytą cukrzycą ciążową; które urodziły dziecko o masie > 4 kg lub u kobiet z zespołem policystycznych jajników.
Oznaczyć glukozę we krwi żylnej należy zawsze w razie wystąpienia objawów hiperglikemii:
- częste oddawanie moczu,
- senność,
- osłabienie,
- spadek masy ciała,
- wzmożone pragnienie,
- suchość w ustach,
- zaburzenia widzenia,
- skłonność do infekcji układu moczowo-płciowego lub trudne gojenie się ran.
Lekarz rodzinny w ramach profilaktyki cukrzycy powinien na wizycie ocenić wzrost i wagę pacjenta, a osoby z otyłością powinny otrzymać zalecenia dotyczące dalszego postępowania - głównie dotyczące zmiany stylu życia oraz ew. leczenia farmakologicznego.
Każda placówka POZ powinna też realizować program profilaktyki chorób układu krążenia (CHUK) - przeczytamy w zaleceniach. Jest on skierowany do osób powyżej 35 roku życia (zalecany udział raz na 5 lat). W ramach tego programu można liczyć na bezpłatne badania glikemii oraz lipidogram.
Normy glukozy we krwi - nowe wytyczne. Kiedy rozpoznaje się cukrzycę, a kiedy stan przedcukrzycowy?
Do rozpoznania cukrzycy niezbędne jest badanie stężenia glukozy w osoczu krwi żylnej lub oznaczenie stężenia hemoglobiny glikowanej. W nowych zaleceniach dla lekarzy rodzinnych przypomniano, jakie są prawidłowe wyniki badań w kierunku cukrzycy.
Poziom glukozy na czczo (na podstawie badania krwi żylnej, nie włośniczkowej):
- 70–99 mg/dl (3,9–5,5 mmol/l) → prawidłowa glikemia na czczo,
- 100–125 mg/dl (5,6–6,9 mmol/l) → stan przedcukrzycowy - nieprawidłowa glikemia na czczo, wskazanie do wykonania OGTT,
- ≥ 126 mg/dl (7,0 mmol/l) stwierdzone 2-krotnie w różnych dniach → cukrzyca.
Doustny test tolerancji glukozy (glikemia w osoczu krwi żylnej w 120 minucie od obciążenia 75 g glukozy):
- < 140 mg/dl (7,8 mmol/l) → prawidłowa tolerancja glukozy,
- 140–199 mg/dl (7,8–11,0 mmol/l) → stan przedcukrzycowy - nieprawidłowa tolerancja glukozy,
- ≥ 200 mg/dl (11,1 mmol/l) → cukrzyca.
- 200 mg/dl (11,1 mmol/l) → glikemia przygodna (glikemia w osoczu krwi żylnej, niezależna od posiłku),
- ≥ 200 mg/dl (11,1 mmol/l) i objawy hiperglikemii → cukrzyca,
- ≥ 200 mg/dl (11,1 mmol/l) i brak objawów hiperglikemii jest wskazaniem do oznaczenia glikemii na czczo,
- < 200 mg/dl (11,1 mmol/l) i ewidentne objawy hiperglikemii są wskazaniem do oznaczenia glikemii na czczo w dwa różne dni.
Cukrzycę rozpoznaje się również na podstawie wartości hemoglobiny glikowanej, gdy jej wartość ≥ 6,5% (48 mmol/mol).
Kiedy lekarz POZ powinien odesłać chorego z cukrzycą do poradni diabetologicznej?
Nie zawsze udzielenie pełnej pomocy pacjentowi będzie możliwe w przychodni. Według wytycznych w ramach opieki koordynowanej lekarz rodzinny powinien skierować chorego do poradni diabetologicznej w przypadku:
- cukrzycy typu 1,
- cukrzycy dzieci i młodzieży,
- cukrzycy w ciąży,
- braku pożądanych efektów leczenia (nadal nieprawidłowy poziom cukru),
- wystąpienia chorób współistniejących utrudniających leczenie,
- pojawienia się powikłań cukrzycy, których leczenie w POZ jest niemożliwe,
- powikłania leczenia cukrzycy.
W niektórych sytuacjach lekarz może skierować pacjenta bezpośrednio do szpitala (np. kwasica cukrzycowa). W innych przypadkach leczenie powinno odbywać się w gabinecie lekarza rodzinnego, który może, a nawet powinien konsultować się ze specjalistą. Warto też wiedzieć, że lekarz w ramach POZ będzie mógł skierować pacjenta na bezpłatną konsultację do dietetyka.
Edukacja pacjenta zagrożonego cukrzycą jako zadanie lekarza rodzinnego
Bardzo ważnym zadaniem lekarza POZ jest edukowanie podopiecznych, którym zagraża cukrzyca. Jest to element profilaktyki. Główne zalecenia dla pacjentów to:
- wolna, ale trwała redukcja masy ciała (ok. 1 kg/tydz. w pierwszym miesiącu i ok. 0,5 kg/tydz. w kolejnych miesiącach) w przypadku nadwagi lub otyłości,
- stopniowo zwiększana aktywność fizyczna (docelowo co najmniej 150 min/tydz.) ćwiczeń o umiarkowanej intensywności, podzielonych na 3–5 dni; optymalnie wysiłek powinien trwać nie mniej niż 30 minut dziennie.
Dzięki tym zamianom można zapobiec cukrzycy i uchronić się przed groźnymi powikłaniami.
Źródła:
Wytyczne konsultantów krajowych w dziedzinie medycyny rodzinnej oraz diabetologii dotyczące opieki nad pacjentem z cukrzycą w podstawowej opiece zdrowotnej, z uwzględnieniem opieki koordynowanej, z dnia 14 listopada 2022 r.,
Wytyczne rozpoznawania i leczenia cukrzycy dla lekarzy rodzinnych Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce i Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego.
Czytaj także:
Kobiety chorują na cukrzycę inaczej niż mężczyźni. Jest dla nich groźniejsza
Przeziębienie wpływa na poziom cukru we krwi. O tym powinni pamiętać nie tylko diabetycy
Objawy cukrzycy: wczesne i nietypowe
Obalamy mity: 10 mitów o cukrzycy, które mogą zaszkodzić
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
