Kobiety narażone są na wiele schorzeń, które można wcześnie wykrywać i skutecznie leczyć. Do najczęściej występujących zalicza się choroby układu krążenia, raka szyjki macicy i raka piersi, zespół policystycznych jajników, endometriozę oraz niektóre choroby autoimmunologiczne. W zdecydowanej większości przypadków można im zapobiegać, a także wykrywać na wczesnym etapie rozwoju dzięki dostępnym badaniom profilaktycznym. Z pomocą lekarza przygotowaliśmy listę badań, które każda kobieta powinna wykonywać przynajmniej raz w roku.
Spis treści:
- Badanie ginekologiczne
- Badanie piersi
- Podstawowe badania krwi
- Pomiar ciśnienia tętniczego krwi
- Kontrola znamion i pieprzyków
- Badanie stomatologiczne
Badanie ginekologiczne
Każda zdrowa kobieta co najmniej raz w roku powinna udać się do ginekologa. Lekarz oceni zdrowie narządów płciowych, sprawdzi, czy nie ma infekcji albo podejrzanych zmian. Powinien też wykonać cytologię – badanie umożliwia wykrycie wczesnych zmian przedrakowych oraz raka szyjki macicy. To ważne, ponieważ rak szyjki macicy jest rozpoznawany u ok. 3 tysięcy kobiet rocznie i stanowi ponad 10% nowotworów złośliwych u kobiet.
Dla pań w wieku 25-64 lata dostępny jest program bezpłatnej cytologii. Badanie można robić co 3 lata. W przypadku obecności czynników ryzyka (takich jak zakażenie HIV, przyjmowanie leków immunosupresyjnych, zakażenie HPV) darmowa cytologia przysługuje raz na rok. Nie jest wymagane skierowanie. Wystarczy udać się do poradni ginekologiczno-położniczej lub ginekologa, który ma podpisaną umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia.
Warto nadmienić, że program profilaktyczny umożliwia wykonanie tzw. cytologii szkiełkowej, jednak czułość tego badania jest mniejsza od bardziej nowoczesnej płynnej cytologii LBC. Niestety to badanie nie jest obecnie refundowane. Można wykonać je prywatnie. Warto, ponieważ pozwala uzyskać znacznie dokładniejszy obraz niż wykonany klasyczną techniką.
Badania piersi
Rak piersi jest najczęściej występującym nowotworem złośliwym u kobiet, dlatego każda z nas regularnie powinna badać piersi. Na profilaktykę składają się:
- badanie palpacyjne,
- USG piersi,
- mammografia piersi.
Ginekolog może wykonać podczas rutynowej wizyty badanie palpacyjne piersi. Warto o nie poprosić, jeżeli zostanie pominięte. Niezależnie od tego każda kobieta powinna samodzielnie badać piersi raz w miesiącu (między 6 a 9 dniem cyklu). Jak to robić? Sprawdź tutaj: samobadanie piersi krok po kroku.
Jeśli chodzi o profilaktykę raka piersi, nie można pominąć badania ultrasonograficznego. USG piersi jest bezpiecznym podstawowym badaniem obrazowym piersi, które każda kobieta powinna wykonywać regularnie co roku począwszy od 25 roku życia. W przypadku kobiet z grup ryzyka, u których rak piersi występował rodzinie, badanie obrazowe powinno być wykonywane nawet co pół roku.
Po 45. roku życia zalecana jest mammografia. Bezpłatne badanie jest dostępne w ramach programu profilaktycznego i jest skierowane do kobiet w wieku 45-74 lata. Na profilaktyczną mammografię, którą można wykonywać co 2 lata, nie trzeba mieć skierowania.
Jeżeli chcesz wiedzieć, czy mammografia jest bezpieczna albo czy kobiety z małymi piersiami lub implantami również mogą się jej poddać, odpowiedzi na te inne pytania znajdziesz tutaj: 11 mitów na temat mammografii
Podstawowe badania krwi
Oprócz badania ginekologicznego oraz badania piersi co roku warto wykonać profilaktyczne badania krwi. Do podstawowych i zalecanych przez lekarzy należą:
- Morfologia – jest podstawowym badaniem laboratoryjnym, które każdy powinien zrobić przynajmniej raz w roku lub zawsze wtedy, gdy pojawią się niepokojące objawy (np. osłabienie, łatwe powstawanie siniaków, przedłużone krwawienia). Odchylenia mogą być sygnałem problemów zdrowotnych, w tym m.in. anemii, białaczki, chłoniaka.
- OB (odczyn Biernackiego) – morfologię warto robić razem z OB. Jeśli wynik tego badania jest nieprawidłowy, może to sugerować wiele schorzeń, w tym choroby nowotworowe lub choroby zapalne. Przy OB między 20 a 40 należy powtórzyć badanie, natomiast wynik powyżej 40 powinien skłonić do jak pogłębienia diagnostyki.
- Pomiar glukozy we krwi – nieprawidłowy wynik może wskazywać na cukrzycę lub stan przedcukrzycowy. Prawidłowa glukoza na czczo wynosi od 70 do 99 mg/dl (od 3,9 do 5,5 mmol/l).
- TSH (tyreotropina) – to hormon wytwarzany przez przysadkę mózgową, którego celem jest stymulowanie tarczycy do produkcji hormonów. Wysokie stężenie TSH świadczy na ogół o niedoczynności tarczycy, zaś zbyt niski poziom o jej nadczynności.
- Próby wątrobowe (ALT, AST, GGTP) – wątroba to jeden z najważniejszych narządów w naszym organizmie, badanie enzymów wątrobowych pozwala ocenić kondycję tego organu.
- Lipidogram (cholesterol całkowity, HDL, LDL, trójglicerydy) – warto sprawdzać cholesterol już od 20 roku życia. Jeżeli wyniki są w normie, można powtarzać badanie co 5 lat. Gdy w rodzinie występują choroby układu krążenia, lepiej kontrolować stężenie lipidów częściej. Warto pamiętać, że osoby szczupłe mogą mieć wysoki cholesterol, nawet gdy zdrowo się odżywiają.
Podstawowe badania laboratoryjne są niedrogie i łatwo dostępne, a mogą skutecznie wykryć poważne problemy ze zdrowiem, zanim pojawią się objawy. Skierowanie otrzymasz od lekarza pierwszego kontaktu. Niektóre badania można wykonać bezpłatnie w ramach programu profilaktycznego (np. Profilaktyka 40 PLUS). W tym przypadku skierowanie uzyskasz poprzez Internetowe Konto Pacjenta.
Pomiar ciśnienia tętniczego krwi
Osoby zdrowe co najmniej raz w roku powinny zbadać ciśnienie tętnicze krwi. Częściej ten parametr muszą sprawdzać chorzy na cukrzycę, choroby układu krążenia lub nerek. Według definicji Europejskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego nadciśnienie tętnicze występuje, kiedy ciśnienie skurczowe wynosi od 140 mm Hg, a rozkurczowe od 90 mm Hg. Nadciśnienie stwierdza się ze średniej z kilku pomiarów z odpowiednim odstępem czasowym.
Warto też wiedzieć, że:
- ciśnienie optymalne skurczowe wynosi <120 mm Hg, rozkurczowe <80 mm Hg,
- ciśnienie prawidłowe skurczowe: 120-129 mm Hg, rozkurczowe 80-84 mm Hg,
- ciśnienie wysokie prawidłowe skurczowe: 130-139 mm Hg, rozkurczowe: 85-89 mm Hg.
To mit, że nadciśnienie to wyłącznie choroba ludzi starszych. Podczas wizyty w gabinecie lekarza pomiarowi powinny być poddawane nawet dzieci, u których również zdarzają się przypadki wysokiego ciśnienia. Niezdrowy styl życia sprawia, że u osób przed 40. rokiem życia problem pojawia się częściej niż dawniej.
Każdego roku warto też zrobić badanie ogólne moczu. Nie tylko wtedy, gdy dokuczają nam dolegliwości. Badanie moczu pozwala wykryć na wczesnym etapie choroby nerek i dróg moczowych, ale też powikłania cukrzycy czy nadciśnienia.
Kontrola znamion i pieprzyków
Badaniem profilaktycznym, o którym zapominamy, a warto wykonać je co roku, jest kontrola znamion i pieprzyków u dermatologa. Zmiany skórne powinniśmy dokładnie oglądać szczególnie po lecie. Jakie pieprzyki powinny zaniepokoić? W ocenie stosuje się metodę ABCDE:
- A (od ang. asymmetry, czyli asymetria) – podejrzana zmiana barwnikowa jest asymetryczna, może rozrastać się w jedną stronę,
- B (od ang. border, czyli brzeg) – kontur czerniaka jest nieregularny,
- C (od ang. colour, czyli kolor) – zaniepokoić powinny znamiona niebieskie, czarne, czerwone, ciemnobrązowe, szczególnie te o czarno zabarwionym punktowym ognisku oraz takie, które utraciły barwnik,
- D (od ang. diameter, czyli średnica) -– czerniak ma najczęściej rozmiary powyżej 5 mm,
- E (od ang. elevation/evolution, czyli uwypuklenie lub ewolucja) – uwaga na znamiona, które ulegają przemianom, np. znamię wyrasta ponad naskórek.
Lekarz obejrzy zmianą specjalnym urządzeniem – dermatoskopem zaopatrzonym w szkło powiększające i źródło światła.
Sprawdź: Jak wygląda wczesny czerniak?
Badanie stomatologiczne
Stomatolog powinien być odwiedzany dwa razy w roku lub częściej, jeśli zachodzi taka potrzeba. Do wizyt u dentysty powinny nas skłonić nie tylko kwestie estetyczne czy ból zęba, ale i troska o zdrowie całego organizmu. Nieleczone infekcje zębów mogą bowiem prowadzić do rozprzestrzeniania się infekcji bakteryjnych na inne obszary organizmu, np. do serca. Dostępny jest program profilaktyczny oferujący bezpłatne badanie stomatologiczne raz na rok. Nie jest potrzebne skierowanie.
Aby uzyskać więcej informacji na temat bezpłatnych badań, warto zajrzeć na stronę: pacjent.gov.pl/programy-profilaktyczne lub skorzystać z Kalendarza badań NFZ.
Czytaj także:
Jakich badań nie można robić podczas miesiączki? Morfologia i inne badania a okres
Morfologia krwi a nowotwór. Jak wysokie OB powinno zaniepokoić?
Badania krwi na NFZ. Jakie badania krwi (i nie tylko) może zlecić lekarz POZ?
Pobieranie krwi może boleć, ale nie musi. 4 rady, jak bez bólu oddać krew do badań
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
