Spis treści:
- Czym są próby wątrobowe?
- Próby wątrobowe - cena badania
- Próby wątrobowe - normy
- Podwyższone próby wątrobowe - objawy
- Jak obniżyć próby wątrobowe
Czym są próby wątrobowe?
Próby wątrobowe to potoczne określenie oznaczenia enzymów wątrobowych lub testów czynności wątroby. Jest to badanie laboratoryjne wykonywane na podstawie pobranej próbki krwi. Służy przede wszystkim do diagnostyki chorób wątroby, lecz może również wskazywać na pozawątrobowe przyczyny.
Nieprawidłowy poziom enzymów jest najczęściej rezultatem wydzielania ich do krwi w przypadku zakłócenia działania wątroby i uszkodzenia jej komórek - hepatocytów.
Wraz ze zbadaniem poziomu enzymów wątrobowych oznacza się zazwyczaj też poziom bilirubiny. Wykonanie prób wątrobowych polega na określeniu stężenia następujących enzymów:
- aminotransferaza alaninowa (ALAT, ALT, AIAT lub GPT),
- aminotransferaza asparaginowa (AspAT, AST, GOT),
- γ-glutamylotransferaza (GGTP lub γ-GTP),
- fosfataza zasadowa (ALP),
- dehydrogenaza mleczanowa (LDH).
Próby wątrobowe - cena badania
Cena za próby wątrobowe wynosi 30-60 zł – w zależności od laboratorium, w jakim badanie zostanie wykonane. Jeśli na testy skieruje lekarz w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia, badanie wykonamy bezpłatnie.
Próby wątrobowe – normy i możliwe przyczyny nieprawidłowości
Podwyższone enzymy wątrobowe występują u ok. 8 % ludzi. Nawet w 30% przypadków w ciągu 3 tygodni dochodzi do obniżenia prób wątrobowych samoistnie.[1]
W wielu przypadkach nie występują objawy wskazujące na problemy zdrowotne pomimo podwyższonych prób wątrobowych.
Dlatego wyniki zawsze powinny być interpretowane przez doświadczonego lekarza i w połączeniu z innymi badaniami.
Podwyższone próby wątrobowe mogą wskazywać na wiele różnych przyczyn, a znaczenie ma zarówno ich wzajemny stosunek (np. ALT do AST), jak i to, jak bardzo parametry wykraczają poza normę.
Aminotransferaza alaninowa (ALAT, ALT)
Norma wynosi: 5-40 U/l. Podwyższone ALT we krwi może wskazywać na:
- kamicę przewodu żółciowego,
- marskość wątroby,
- nowotwory wątroby,
- torbiel wątroby,
- ostre wirusowe zapalenie wątroby,
- mononukleozę zakaźną,
- sepsę,
- zapalenie trzustki,
- niewydolność krążenia,
- uszkodzenia mięśni szkieletowych.
Podwyższone ALT może być skutkiem stosowania: leków psychotropowych, leków obniżających cholesterol, po intensywnym treningu sportowym. ALT podwyższone bywa u kobiet ciężarnych i u noworodków (u dzieci może się wahać od 40 do 200 U/l.).
Aminotransferaza asparaginowa (AspAT, AST)
Norma AST wynosi dla dorosłych mężczyzn < 37 U/l, dla dorosłych kobiet < 31 U/l. Zakres referencyjny może się nieco różnić w zależności od laboratorium.
AST występuje nie tylko w wątrobie, ale także sercu, nerkach, trzustce, mózgu oraz mięśniach szkieletowych i śledzionie, dlatego jest wskaźnikiem mniej specyficznym niż ALT (który występuje głównie w wątrobie). Stąd podwyższona aktywność AST może wskazywać na inne choroby niż związane z wątrobą.
Podwyższone AST na ogół wskazuje na ostrą martwicę wątroby występuje w wielu chorobach i może być oznaką schorzeń wątroby, takich jak:
- wirusowe lub autoimmunologiczne zapalenie wątroby,
- nowotwory i przerzuty nowotworów do wątroby,
- marskość wątroby.
Jak już wspomniano, bardzo ważna jest proporcja enzymów. W uszkodzeniu wątroby związanym z zapaleniem AST jest niższy niż ALT (stosunek < 1), w martwicy AST jest wyższy niż ALT (stosunek > 1). W ciężkich zapaleniach alkoholowych wątroby, a także chorobach nowotworowych AST jest wyższy niż ALT (stosunek > 2).
Znacznie podwyższone AST (nawet powyżej 500 U/l) świadczy najczęściej o ostrych wirusowych zapaleniach wątroby, toksycznych uszkodzeniach tego narządu, ostrym zablokowaniu przewodu żółciowego wspólnego, ostrym stłuszczeniu wątroby ciężarnych i hipoksemii.
Podwyższone AST pojawia się także m.in. przy: zapaleniu dróg żółciowych, ostrym zawale serca, zabiegach operacyjnych na sercu, uszkodzeniach mięśni szkieletowych, mononukleozie zakaźnej, niewydolności nerek, w zapaleniu trzustki, zatorowości płucnej czy niewydolności krążenia.
γ-glutamylotransferaza (GGTP)
Normy GGTP wynoszą: 5-40 U/l dla mężczyzny i 5-35 U/l u kobiety.
Wysokie wartości GGTP występują w wielu ostrych i przewlekłych chorobach wątroby:
- kamicy pęcherzyka i dróg żółciowych,
- zwężeniu dróg żółciowych,
- ucisku z zewnątrz na przewody żółciowe (guz wnęki wątroby, trzustki, dwunastnicy).
- stłuszczeniu wątroby,
- toksycznym uszkodzeniu wątroby,
- wirusowym zapaleniu wątroby.
Znacznie podwyższone GGTP wraz ze wzrostem innych enzymów pojawia się w alkoholowych uszkodzeniach wątroby, zaś wzrost GGTP przy pozostałych parametrach wątrobowych mieszczących się w normie, wskazuje na działanie alkoholu lub leków. GGTP powyżej normy występuje również w trakcie zdrowienia np. po ostrych stanach zapalnych i świadczy o intensywnym procesie regeneracji komórek wątroby.
Podwyższone GGTP i ALP wskazuje na cholestazę, czyli zespół objawów spowodowany zahamowaniem odpływania żółci lub zakłóceniem zdolności wydzielniczej wątroby.
Podwyższone GGTP może też sugerować: ostre i przewlekłe zapalenie trzustki, choroby układu pokarmowego, choroby genetyczne, niektóre choroby intymne.
Fosfataza zasadowa (ALP)
ALP to enzym występujących w różnych tkankach:
- frakcja kostna – 50-60% całkowitej aktywności enzymu,
- frakcja wątrobowa – 10-20% całkowitej aktywności enzymu,
- frakcja jelitowa stanowiąca 30 % całkowitej aktywności enzymu.
Normy ALP różnią się w zależności od płci i wieku:
- dzieci do lat 9:
- 1-3 lata – 145-320 U/l,
- 4-6 lat – 150-380 U/l,
- 7-9 lat – 175-420 U/l,
- chłopcy 10-19 rok życia:
- 10-11 lat – 135-530 U/l,
- 12-13 lat – 200-495 U/l,
- 14-15 lat – 130-525 U/l,
- 16-19 lat – 48-261 U/l,
- dziewczynki 9-19 rok życia:
- 10-11 lat – 130-560 U/l,
- 12-13 lat – 105-420 U/l,
- 14-15 lat – 70-230 U/l,
- 16-19 lat – 40-136 U/l,
- dorośli:
- 30-120 U/l.
Uwagi: Wartość prawidłowa fosfatazy alkalicznej jest wyższa u dzieci w okresie dojrzewania oraz u kobiet w ciąży (łożysko wydziela ten enzym).
Podwyższone ALP może świadczyć o chorobach wątroby, chorobach układu kostnego, w tym przerzutach nowotworowych do kości, oraz upośledzeniu pracy dróg żółciowych. Większa aktywność ALP występuje w białaczkach, chłoniaku, sarkoidozie, niewydolności nerek i serca, cukrzycy, nadczynności tarczycy oraz hiperlipidemiach.
Dehydrogenaza mleczanowa (LDH)
U zdrowej osoby poziom dehydrogenazy mleczanowej nie powinien przekraczać 120 - 230 U/l. Podwyższone stężenie LDH naturalnie występuje u dzieci między 2. a 3. rokiem życia oraz w trakcie ciąży. Dla poszczególnych grup wiekowych dzieci i młodzieży normy wyglądają następująco:
- 1–30 dni: 135–750 U/l
- 31 dni–11 miesięcy: 180–435 U/l
- 1–3 lat: 160–370 U/l
- 4–6 lat: 145–345 U/l
- 7–9 lat: 143–290 U/l
- 10–12 lat: 120–293 U/l
- 13–15 lat: 110–283 U/l
- 16–17 lat: 105–233 U/l
Wyższy poziom enzymu LDH występuje po zażyciu niektórych leków (znieczulających, aspiryny, prokainamidu), a także po narkotykach i alkoholu. Również intensywny wysiłek fizyczny może zwiększyć aktywność enzymu LDH.
Podwyższone próby wątrobowe - objawy
Podwyższone próby wątrobowe zawsze interpretuje się wraz z wynikami innych badań, w tym wywiadu lekarskiego i badania fizykalnego przeprowadzonego w gabinecie lekarskim. Objawy, które pojawiają się przy podwyższonych parametrach wątrobowych, są ważnym elementem diagnostyki.
Osoba, u której próby wątrobowe są zbyt wysokie, może skarżyć się na:
- długotrwałe zmęczenie i osłabienie,
- żółty odcień skóry i twardówki,
- wymioty i nudności,
- bóle w nadbrzuszu,
- utratę masy ciała,
- brak apetytu,
- wzdęcia,
- ciemny kolor moczu,
- skłonność do siniaków.
Podwyższone enzymy wątrobowe mogą też nie dawać żadnych objawów.
Jak obniżyć próby wątrobowe
Aby obniżyć poziom enzymów wątrobowych i poprawić funkcjonowanie narządu, należy przede wszystkim zadbać o swoją wątrobę na co dzień, dlatego:
- unikaj tłustych posiłków, wysoko przetworzonych i smażonych produktów,
- pij kawę - badania dowiodły, że napój ten zmniejsza poziom ALT i wspomaga pracę wątroby,[2]
- uprawiaj sport - aktywność fizyczna reguluje pracę wątroby i działa korzystnie w przypadku chorób tego narządu,[3]
- kontroluj masę ciała - utrata wagi jest ważnym czynnikiem poprawy stanu zdrowia u osób ze stłuszczeniem wątroby oraz w zapobieganiu jej włóknieniu,[4]
- ograniczaj węglowodany w diecie - badania dowodzą, że dieta z ograniczeniem węglowodanów obniża ALT u osób z otyłością i insulinoopornością,[5]
- stosuj dietę lekkostrawną, bogatą w błonnik, witaminy i składniki mineralne,
- unikaj przyjmowania leków bez wskazań,
- unikaj alkoholu, palenia papierosów i toksycznych związków.
Przeczytaj też: Zioła na wątrobę
Treść artykułu została pierwotnie opublikowana 29.11.2019.
Czytaj także:
Ból wątroby - w którym miejscu boli i co to może oznaczać?
Wątroba - gdzie jest, objawy bólu wątroby, przyczyny
Regeneracja wątroby: czas trwania, jak wspomagać
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
