Organizm człowieka jest stale narażony na działanie czynników stresowych, które zaburzają równowagę ustroju zwaną homeostazą. Nieprawidłowe odżywianie, używki, brak ruchu albo nadmierny wysiłek, stres emocjonalny, substancje chemiczne mogą wpływać na równowagę pomiędzy poziomem czynników utleniających a poziomem czynników przeciwutleniających w komórkach i tkankach organizmu. Taki stan z czasem może stać się podłożem różnych schorzeń, np. nowotworów albo chorób zapalnych. Celem działania organizmu jest utrzymanie lub przywrócenie homeostazy. Nie zawsze jednak posiadamy wystarczające zasoby, aby tę równowagę osiągnąć. W tym właśnie mogą pomóc adaptogeny, czyli substancje, które poprawiają odporność organizmu na stres poprzez działanie antyoksydacyjne.
Spis treści:
- Adaptogeny – czym są?
- Działanie adaptogenów
- Rodzaje adaptogenów i zastosowanie
- Jak przyjmować adaptogeny?
- Adaptogeny – skutki uboczne
- Przeciwwskazania do suplementacji adaptogenami
Adaptogeny – czym są?
Adaptogeny to substancje roślinne, które są stosowane w celu normalizacji funkcji organizmu i wzmocnienia odporności nieswoistej (którą mamy od urodzenia) na czynniki stresowe. Terminu „adaptogeny” po raz pierwszy użył radziecki farmakolog Nikolai Lazariew w 1947 roku. Odkrył on zaskakujący wzrost odporności nieswoistej na stres u myszy w wyniku działania substancji roślinnej. Właściwości adaptogenne substancji pochodzących z natury są również dzisiaj badane przez naukowców.
Adaptogeny pomagają reagować nie tylko na stres związany z napięciem emocjonalnym, ale przede wszystkim na stres komórkowy (oksydacyjny) zagrażający homeostazie, czyli równowadze wewnętrznej organizmu. Homeostaza jest koniecznym warunkiem zdrowia. Służy regulacji najważniejszych parametrów organizmu: temperatury, ph krwi i płynów ustrojowych, ciśnienia tętniczego, ciśnienia osmotycznego i parcjalnego tlenu i dwutlenku węgla, stężenia związków chemicznych w organizmie. Zaburzenie tego ładu prowadzi do chorób. Adaptogeny mają więc redukować niekorzystny wpływ na podstawowe parametry organizmu czynników takich jak:
Aby substancja mogła być nazywana adaptogenem, musi spełniać kilka warunków:
- powinna być nietoksyczna dla człowieka,
- ma zwiększać odporność organizmu na szerokie spektrum niekorzystnych czynników biologicznych, chemicznych i fizycznych,
- powinna mieć zdolność normalizowania procesów różnych układów i narządów organizmu.
Działanie adaptogenów – co mówią badania naukowe?
Działanie adaptogenów to przede wszystkim:
- adaptacja organizmu, wspomaganie w przywracaniu równowagi przy działaniu niekorzystnych bodźców stresowych,
- wzmacnianie odporności psychicznej,
- zmniejszanie ryzyka depresji i zaburzeń lękowych,
- poprawa koncentracji i pamięci,
- ochrona narządów przed działaniem wolnych rodników i uszkodzeniem komórek,
- wspomaganie pracy układu nerwowego, układu hormonalnego.
Jak pokazują badania, adaptogeny zmniejszają reakcje stresowe w fazie alarmowej organizmu, dzięki czemu mogą nas chronić przed wyczerpaniem i działać ochronnie na komórki organizmu. Nazwano to zjawisko wzmacnianiem adaptacji fizjologicznej.
Pierwsze badania wskazywały przede wszystkim na zdolność adaptogenów do zwiększania umiejętności umysłowych i fizycznych. Jednak nie na takiej zasadzie, jak robią to „energetyki”. Nie można też nazwać ich immunostymulantami (choć niektóre dodatkowo mają takie właściwości), bo nie jest ich celem pobudzenie układu odpornościowego i odpowiedź na czynniki zakaźne. Substancje adaptogenne mają wpływ raczej na przemiany metaboliczne związane z reakcją komórek na bodźce stresowe. I w ten sposób chronią je i cały organizm.
Dowiedziono, że adaptogeny działają korzystnie na organizm osób narażonych na duży wysiłek fizyczny i umysłowy. Koją układ nerwowy, zwiększają odporność na stres i pomagają organizmowi powrócić do równowagi.
Termin „adaptogeny” nie jest stosowany w oficjalnych farmakologicznych i lekarskich wytycznych, ponieważ wymaga dalszych badań. Europejska Agencja Leków odniosła się szerzej do adaptogenów dość dawno, bo w 2008 roku. Uznała wówczas, że koncepcja działania adaptogennego niektórych roślinnych substancji wymaga dodatkowych badań, a zatem nie jest akceptowana w aktualnej terminologii w krajach europejskich.
Rodzaje adaptogenów i ich zastosowanie
Najważniejsze adaptogeny, których korzystne właściwości zostały udokumentowane w pracach naukowych, to:
- żeń-szeń,
- ashwagandha,
- gotu kola (wąkrotka azjatycka),
- bakopa drobnolistna (Bacopa monnieri),
- maca (żeń-szeń peruwiański),
- lukrecja,
- traganek błoniasty,
- eleuterokok kolczasty,
- ostryż długi (kurkuma),
- bazylia azjatycka,
- cytryniec chiński,
- różeniec górski (rodiola),
- jagody goji,
- jiaogulan,
- szczodrak krokoszowaty.
Niektóre z tych surowców zawierają kilka związków o działaniu adaptogennym. Niekiedy mają inne np. w korzeniach, a inne w liściach. Składniki te są przedmiotem badań naukowych i wchodzą w skład rozmaitych preparatów, które są sprzedawane jako adaptogenne.
Poniżej przykładowe adaptogeny oraz ich zastosowanie:
Żeń-szeń
Żeń-szeń (łac. Panax ginseng), nazywany również ginsengiem lub wszechlekiem, jest jednym z najlepiej poznanych i opisanych adaptogenów. Zwiększa odporność na czynniki stresogenne. Jest polecany przede wszystkim na zmęczenie, wyczerpanie psychiczne lub fizyczne, obniżenie koncentracji i pamięci. Właściwości suplementów na bazie tej rośliny to:
- poprawa zdolności poznawczych,
- poprawa koncentracji i pamięci,
- łagodzenie stresu,
- poprawa kondycji skóry,
- zwiększanie libido.
Dostępne są różne preparaty z żeń-szeniem w formie kapsułek, tabletek oraz płynnych ekstraktów.
Ashwagandha
Ashwagandha może zmniejszać objawy depresji i stanów lękowych. Jest to roślina powszechnie stosowana w medycynie ajurwedyjskiej. Wspomaga koncentrację i pamięć, przeciwdziała procesom starzenia, zwiększa odporność na stres, pomaga w okresach ogólnego osłabienia.
Traganek
Traganek błoniasty zwiększa odporność organizmu i działa ochronnie na serce (przeciwmiażdżycowo). Ma też właściwości przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne. Podnosi libido. Jego korzystny wpływ wynika z działania immunostymulującego oraz przeciwutleniającego.
Maca (peruwiański żeń-szeń, pieprznica peruwiańska)
Maca, zwana też peruwiańskim żeń-szeniem, chroni przed stresem, zwiększa ilość energii, wpływa korzystnie na seksualność i płodność. Może być pomocna przy depresji i nerwicy. Łagodzi bolesne miesiączki i objawy menopauzy, a także wzmacnia kości, zwiększając ich gęstość.
Gotu kola (wąkrotka azjatycka)
Gotu kola, czyli wąkrotka azjatycka, działa przeciwutleniająco i neuroprotekcyjnie. Poprawia funkcje poznawcze, pomaga przy bezsenności, zmniejsza stres i rozdrażnienie, działa przeciwdepresyjnie. Niektóre źródła podają, że poprawia również krążenie krwi i zmniejsza obrzęki.
Różeniec górski
Różeniec górski jest polecany na zmęczenie, depresję i dolegliwości bólowe. Może zwiększać energię, wydajność w pracy i szkole, chronić przed skutkami stresu.
Bakopa drobnolistna (łac. Bacopa monnieri)
Bacopa monnieri zwiększa zdolności poznawcze, poprawia koncentrację i pamięć. Może wspomagać leczenie takich problemów zdrowotnych jak choroba Alzheimera, Parkinsona, ADHD.
Cytryniec chiński
Cytryniec chiński (Schisandra chinensis) to kolejna popualrna roślina o właściwościach adaptogennych. Poprawia wytrzymałość fizyczną i psychiczną. Jest także polecana w leczeniu chorób wątroby, ponieważ zawiera substancje chroniące komórki wątroby i przyspieszające regenerację tego narządu. Ma też potencjał przeciwnowotworowy. Suplementy na bazie cytryńca wspomagają koncentrację, pamięć i mogą zmniejszać objawy depresji.
Jak przyjmować adaptogeny? Jaka suplementy są najlepsze?
Adaptogeny są dostępne jako suplementy diety m.in. w postaci kapsułek, tabletek, kropel, ekstraktu, proszku, nalewki czy suszu do przygotowywania naparów. Można je przyjmować samodzilnie albo dodawać do napojów, dań, koktajli. Najlepsze suplementy adaptogenne to takie, które są dobrane zgodnie z zapotrzebowaniem naszego organizmu oraz takie, które pochodzą ze sprawdzonych źródeł. Dawkowanie adaptogenów zależy od konkretnego produktu, zatem przed użyciem należy zapoznać się z informacjami zawartymi na etykiecie przez producenta.
Adaptogeny – skutki uboczne
Adaptogeny tak jak inne suplementy mogą powodować skutki uboczne. Zależą one od rodzaju preparatu.
Mogą pojawić się np.
- reakcje alergiczne,
- zawroty głowy,
- suchość w ustach,
- ból brzucha,
- biegunka,
- nudności lub wymioty,
- zaparcia.
W razie pojawienia się niepokojących objawów, należy przerwać stosowanie preparatu.
Przeciwwskazania do suplementacji adaptogenami
Bez konsultacji z lekarzem adaptogenów nie powinny przyjmować kobiety w ciąży, karmiące piersią oraz dzieci. Przeciwwskazaniem do ich stosowania jest także przebyta wcześniej reakcja alergiczna po przyjęciu konkretnej substancji. Adaptogeny mogą wchodzić w interakcje z lekami, dlatego skonsultuj się z lekarzem przed suplementacją, jeżeli przyjmujesz na stałe jakiekolwiek leki. Szczególnie jeżeli zażywasz leki na nadciśnienie, cukrzycę, choroby tarczycy zaburzenia lub choroby psychiczne.
Źródła:
Adaptogens, Cleveland Clinic, https://my.clevelandclinic.org/health/drugs/22361-adaptogens,
Jonathan Jarry M.Sc, The Problems with Adaptogens, Office for Science and Society, McGill Univeristy, https://www.mcgill.ca/oss/article/covid-19-critical-thinking/problems-adaptogens,
Todorova V, Ivanov K, Delattre C, Nalbantova V, Karcheva-Bahchevanska D, Ivanova S. Plant Adaptogens-History and Future Perspectives. Nutrients. 2021 Aug 20;13(8):2861. doi: 10.3390/nu13082861,
Panossian A, Wikman G. Effects of Adaptogens on the Central Nervous System and the Molecular Mechanisms Associated with Their Stress-Protective Activity. Pharmaceuticals (Basel). 2010 Jan 19;3(1):188-224. doi: 10.3390/ph3010188,
Liao LY, He YF, Li L, Meng H, Dong YM, Yi F, Xiao PG. A preliminary review of studies on adaptogens: comparison of their bioactivity in TCM with that of ginseng-like herbs used worldwide. Chin Med. 2018 Nov 16;13:57. doi: 10.1186/s13020-018-0214-9,
Dhrubojyoti Mukherjee, Partha Palit, Shubhadeep Roychoudhury, Sukalyan K. Kundu, Subhash C. Mandal,
Chapter 14 - Role of Stress in Diseases and Its Remedial Approach by Herbal and Natural Products in Stress-Related Disease Management: Experimental Studies and Clinical Reports, Editor(s): Subhash C. Mandal, Vivekananda Mandal, Tetsuya Konishi, Natural Products and Drug Discovery, https://doi.org/10.1016/B978-0-08-102081-4.00014-9.
Czytaj także:
7 najlepszych ziół na odporność o udowodnionej naukowo skuteczności
Uważaj na te zioła stosowane u dzieci. Mogą powodować groźne skutki uboczne
Zioła na odchudzanie, które faktycznie działają. Jak naturalnie wspierają odchudzanie?
Zioła szwedzkie – zastosowanie, właściwości, skład
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
