Depresja to nie tylko smutek - objawy depresji, rodzaje, leczenie

fot. Adobe Stock, Mary Long

Spis treści:

1. Co to jest depresja
2. Objawy depresji
3. Przyczyny depresji
4. Rodzaje depresji
5. Testy na depresję
6. Leczenie depresji
7. Co na depresję bez recepty?
8. Jak pomóc osobie z depresją
9. Skutki depresji

Co to jest depresja

Depresja jest zaburzeniem psychicznym. Jest zespołem objawów z dominacją obniżenia nastroju, trwającym co najmniej dwa tygodnie (albo krócej, jeśli objawy są silne i szybko narastają). Według danych Światowej Organizacji Zdrowia depresja jest najczęściej występującym zaburzeniem psychicznym. 

W depresji przygnębieniu, poczuciu pustki i beznadziei towarzyszą inne objawy psychiczne oraz fizyczne (somatyczne). 

Depresja może rozwinąć się u każdego, jednak najczęściej rozpoznaje się ją u osób w wieku 20-40 lat. Częściej dotyka kobiet, choć nie omija również mężczyzn. Szacuje się, że w ciągu całego życia ok. 20% osób przeżywa epizod depresyjny.

Objawy depresji

Objawy depresji mogą być bardzo złożone i nieco inne u poszczególnych osób. Jednak dominującym symptomem jest stan obniżenia nastroju. W rezultacie człowiek nie może podejmować normalnych codziennych aktywności, inaczej niż przed zachorowaniem.

Najważniejsze objawy depresji to:

• obniżenie nastroju - jest to główny objaw depresji; pacjenci określają go jako smutek, przygnębienie, cierpienie psychiczne; charakteryzuje się tym, że rzeczy i aktywności, które dotychczas cieszyły, przestają dostarczać jakiejkolwiek radości (stan ten nazywa się anhedonią); pacjenci czują, że stracili sens działania, nie mają motywacji, wszystko jest im obojętne; mogą dodatkowo pojawiać się rozdrażnienie, impulsywne reakcje - występują częściej u osób o takim temperamencie,
• obniżenie napędu psychoruchowego - zwolnienie aktywności fizycznej i umysłowej, wzmożona męczliwość, brak energii i sił, trudność w podtrzymaniu działania,
• zaburzenie rytmu okołodobowego - niedobór lub nadmiar snu,
• brak apetytu i utrata wagi (czasami wzmożony apetyt - najczęściej u osób z chorobą afektywną dwubiegunową),
• objawy somatyczne - bóle głowy, suchość śluzówek, zaparcia, biegunki (w przypadku lęku), uczucie niepokoju w klatce piersiowej lub brzuchu, obniżenie libido, 
• lęk, niepokój - występuje często.

Depresja w zależności od jej rodzaju oraz tego, kogo dotyczy (dziecka, osoby starszej, kobiety, mężczyzny - w każdej z tych grup mogą wystąpić nieco inne symptomy), może manifestować się na wiele różnych sposobów.

Inne objawy, które mogą świadczyć o depresji, to:

• poczucie pustki,
• pesymistyczna ocena własnej przeszłości, teraźniejszości i przyszłości,
• zaniżona samoocena,
• poczucie winy,
• myśli samobójcze,
• zaburzenie koncentracji i pamięci,
• zaburzenia miesiączkowania,
• dobowe wahania nastroju (najgorsze samopoczucie rano, lepsze w południe, najlepsze wieczorem),
• ból fizyczny (żołądka, mięśni, głowy itp.),
• urojenia - najczęściej w postaci fałszywych sądów na temat swoich win, zbliżającej się katastrofy lub przekonania o ciężkiej, śmiertelnej chorobie.

Depresja może pojawić się w każdym wieku: u niemowląt - zobacz jak rozpoznać depresję u niemowląt; dzieci - zobacz objawy depresji u dzieci, a także nastolatków).

Fizyczne objawy depresji

Fizyczne objawy depresji mogą pojawiać się przy typowej depresji, jednak szczególne znaczenie mają w rozpoznawaniu maskowanej depresji. Wówczas pacjent, oprócz odczuwania obniżenia nastroju, skarży się głównie na inne objawy, w tym przypadku somatyczne. W rezultacie pomocy poszukuje u lekarzy różnych specjalizacji (np. kardiologa, neurologa), zamiast trafić pod opiekę psychologa lub psychiatry.

Do fizycznych objawów depresji należą:

• uczucie nierównego bicia serca,
• bóle i zawroty głowy,
• neuralgie,
• dolegliwości układu pokarmowego: wzdęcia, biegunki, zaparcia itp.,
• zespół niespokojnych nóg,
• bóle mięśni i stawów,
• swędzenie skóry i inne problemy dermatologiczne,
• nadmierna męczliwość, nawet przy niewielkim wysiłku,
• tzw. maski behawioralne, okresowe nadużywanie leków lub używek,
• uczucie ucisku lub niepokoju w klatce piersiowej,
• utrata masy ciała,
• trudności w skupieniu uwagi.

Nie bez znaczenia jest również wygląd osoby z depresją (przeczytaj więcej: depresja a wygląd). Cechy zewnętrzne, które mogą świadczyć o chorobie, to:

• uboga mimika twarzy,
• monotonny głos,
• spowolnione ruchy,
• niepokój ruchowy (częsta zmiana pozycji, ruszanie rękami).

Przyczyny depresji

Nie ma jednej przyczyny depresji. Mechanizm jej powstawania jest złożony, ponadto schorzenie może rozwinąć się w wyniku działania kilku czynników.

Przyczyny depresji dzieli się na:

• przyczyny psychologiczne: w wyniku zawodów emocjonalnych, straty, np. śmierci, rozwodu, przeżytej traumy, złych relacji z rodzicami,
• przyczyny somatyczne: w przebiegu chorób somatycznych, w wyniku działania leków, używek, zatruć, przy organicznych chorobach mózgu,
• przyczyny genetyczne: u osób, u których co najmniej jeden rodzic miał depresję, ryzyko zachorowania jest wyższe, 
• przyczyny biologiczne: np. zaburzona aktywność neuroprzekaźników w mózgu.

Depresja może się także wiązać z zaburzeniami mikroflory jelitowej. Badania dowodzą, że jelita odgrywają kluczową rolę w produkcji serotoniny, uważanej za hormon szczęścia i dobrego nastroju.

Rodzaje depresji

Ponieważ istnieją różne przyczyny rozwoju depresji, wyróżnia się wiele rodzajów choroby, np.: 

• Depresja egzogenna (reaktywna) - powstaje w odpowiedzi na czynniki zewnętrzne, np. rozwód, zwolnienie z pracy, doznanie silnego urazu psychicznego, który odmienia życie danej osoby (podobnie może być wywołane załamanie nerwowe).
• Depresja endogenna - czyli tzw. duża depresja - ma swoje źródło w zaburzeniach przekaźnictwa w mózgu (najczęściej u jej podstaw leży niedobór noradrenaliny i serotoniny, przekaźników odpowiedzialnych za dobry nastrój). Przeczytaj: depresja endogenna.
• Depresja poporodowa - jej przyczyną najczęściej są zmiany hormonalne towarzyszące ciąży. Do objawów depresji poporodowej należą: poczucie bycia niedobrą matką, lęk o zdrowie dziecka, niechęć do dziecka, przygnębienie, myśli samobójcze.
• Depresja dwubiegunowa (maniakalna) - inaczej choroba afektywna dwubiegunowa - objawia się naprzemiennie występującymi epizodami przeciwstawnych stanów: depresji i manii (więcej: depresja dwubiegunowa).
• Depresja lękowa - jest związana z silnym uczuciem lęku i pobudzeniem nerwowym (więcej: depresja lękowa).
• Depresja hipochondryczna - osoby na nią cierpiące są przekonane o poważnej, przewlekłej chorobie na jaką zapadły.
• Depresja maskowana - nie towarzyszą typowe objawy depresji, takie jak smutek czy przygnębienie. Sygnały, które mogą wskazywać na depresję maskowaną to dolegliwości somatyczne, m.in. przewlekłe bóle (zwłaszcza głowy, brzucha, ale także innych narządów), zaburzenia snu, zaburzenia odżywiania.
• Depresja psychotyczna - to depresja, której towarzyszą szczególnie objawy psychotyczne (urojenia i/lub omamy). Fałszywe przekonania prezentowane przez chorego dotyczą najczęściej jego win i grzechów, chorób oraz zbliżających się katastrof. Chory może odbierać również fałszywe informacje ze strony zmysłów (są to omamy), w postaci np. zapachów lub dźwięków (w tym głosów).
• Depresja senioralna (w starszym wieku) – cierpią na nią osoby po 60. roku życia. Związana jest ze zmianami hormonalnymi, jakie zachodzą w organizmie osób starszych, mogą do niej przyczyniać się współistniejące choroby i ból towarzyszący na co dzień pacjentowi. Do depresji senioralnej często przyczynia się także stres, jaki pojawia się po przejściu na emeryturę.
• Depresja alkoholowa - jest to depresja związana z uzależnieniem od alkoholu. W tym przypadku depresja może być zarówno skutkiem nałogu (najczęściej), jak i jego przyczyną (czytaj: depresja a alkohol).
• Depresja wynikająca z chorób - w przebiegu niektórych schorzeń pacjenci częściej narażeni są na występowanie epizodów depresyjnych, to np.: niedoczynność tarczycy, cukrzyca, padaczka, zespoły bólowe, nowotwory, nadciśnienie, schorzenia neurologiczne (np. choroba Parkinsona) i układowe oraz choroba niedokrwienna serca. 
  Na pojawienie się depresji mogą wpływać również leki: beta-adrenolityki, cytostatyki, blokery kanału wapniowego, glikokortykosteroidy, interferon alfa lub benzodiazepiny.
• Depresja jesienna (sezonowa) - warto też wspomnieć o depresji jesiennej, która jest stanem obniżenia nastroju i pogorszenia koncentracji, występującym tylko w okresie jesienno-zimowym.

Testy na depresję

Teoretycznie rozpoznawaniem i leczeniem depresji powinien zajmować się psychiatra. W Polsce jednak lekarzy z tą specjalizacją jest wciąż za mało, dlatego często depresja diagnozowana jest przez lekarza POZ. Wielu lekarzy w diagnozowaniu depresji posiłkuje się prostym testem przesiewowym złożonym z dwóch pytań:

1. Czy w ciągu ostatniego miesiąca odczuwał/odczuwała Pan/Pani zmniejszenie zainteresowań lub osłabienie odczuwania przyjemności?
2. Czy w ciągu ostatniego miesiąca czuł/czuła się Pan/Pani smutny/smutna, przygnębiony/przygnębiona, miał/miała poczucie braku nadziei?

Jeśli pacjent odpowie TAK choć na jedno z tych pytań, lekarz może podejrzewać u niego depresję. Aby ostatecznie potwierdzić chorobę, konieczny jest pogłębiony wywiad psychiatryczny, niekiedy badania laboratoryjne (depresja często łączy się z chorobami somatycznymi, np. niedoczynnością tarczycy, czy chorobą wieńcową).

W rozpoznawaniu depresji stosuje się kryteria Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych. Na podstawie dokładnego wywiadu z wykorzystaniem tych wytycznych, można rozpoznać depresję, a także stopień jej ciężkości oraz cechy (np. występowanie zespołu somatycznego).

Test Becka

W internecie można znaleźć test na depresję: test Becka, zwany też skalą depresji Becka. Jest on przeznaczony do samodzielnej oceny własnego samopoczucia. Test opracował amerykański psychiatra Aaron Beck. Składa się z 21 pytań, które pozwalają określić poziom zaawansowania depresji spośród stanów: brak depresji lub obniżenie nastroju, umiarkowana depresja i ciężka depresja. Należy jednak pamiętać, że diagnoza depresji zawsze powinna być stawiana przez lekarza specjalistę.

Leczenie depresji

Do podstawowych metod terapeutycznych stosowanych w leczeniu depresji zalicza się:

• farmakoterapię, czyli stosowanie leków antydepresyjnych, które wpływają na przekaźnictwo neurochemiczne w mózgu. Antydepresanty zaczynają działać po 2-3 tygodniach). Chory odzyskuje chęć życia, ma więcej energii, lepiej sypia. Aby leczenie było skuteczne, kuracja antydepresantami powinna trwać nie krócej niż 6-12 miesięcy;
• psychoterapię – powinna ona uzupełniać farmakoterapię, a w łagodnych stanach depresyjnych, gdzie objawy nie są zbyt nasilone, można zrezygnować ze stosowania środków farmakologicznych właśnie na rzecz psychoterapii.

Jeśli objawy depresji są bardzo nasilone (pacjent miał np. próby samobójcze), konieczna bywa hospitalizacja.

W leczeniu umiarkowanej i ciężkiej depresji stosuje się leki przeciwdepresyjne na receptę, dodatkowo można zastosować psychoterapię. W łagodniejszych przypadkach depresji psychoterapia polecana jest na równi z lekami.

Celem leczenia depresji jest wyeliminowanie objawów i przywrócenie funkcjonowania na poziomie sprzed choroby oraz zapobieganie nawrotom. 

Leki na depresję

Leki na depresję, czyli leki przeciwdepresyjne, to grupa leków, których działanie obejmuje:

• poprawienie nastroju,
• zwiększenie energii, 
• regulację rytmu dobowego (snu, apetytu),
• zmniejszenie niepokoju i lęku,
• poprawę koncentracji.

Wyróżnia się kilka grup leków na depresję. Działają one w różnym stopniu na poszczególne objawy depresji, dzięki czemu lekarz może dobrać odpowiedni preparat dla konkretnej osoby. W doborze leku przeciwdepresyjnego, specjalista kieruje się wieloma zmiennymi, m.in. wiekiem, obciążeniem chorobami czy stosowaniem innych leków.

Leki na depresję dzieli się na:

• inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (np. citalopram, escitalopram, paroksetyna) - zwiększają stężenie serotoniny,
• trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (np. amitryptylina, klomipramina, dezipramina) - hamują wychwytywanie zwrotne serotoniny i noradrenaliny,
• inne leki przeciwdepresyjne:
  - inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny (reboksetyna), 
  - inhibitory wychwytu zwrotnego dopaminy i noradrenaliny (bupropion),
  - inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (wenlafaksyna, duloksetyna),
  - leki o mechanizmie receptorowym (mianseryna, mirtazapina),
  - leki o złożonym działaniu (trazodon, wortioksetyna),
  - agomelatyna,
  - moklobemid,
  - tianeptyna.

Należy pamiętać, że leki przeciwdepresyjne mogą powodować różnorakie działania niepożądane. Należy omówić je z lekarzem.

Inne metody leczenia depresji

Możliwości radzenia sobie z depresją nie kończą się na wizycie u psychologa oraz przyjmowaniu leków. W terapii i zapobieganiu depresji stosuje się również:

• aktywizację behawioralną - szczególne polecana dla osób starszych, polega na włączaniu osoby z depresją do różnorakich działań społecznych, które mogą dostarczyć radości,
• uprawianie sportu - badania potwierdzają skuteczność aktywności fizycznej w poprawie stanu psychicznego i eliminowaniu objawów depresyjnych,
• lampę antydepresyjną - stosowana jako uzupełnienie leczenia depresji niesezonowej oraz główna forma leczenia depresji sezonowej,
• przezczaszkowa stymulacja magnetyczna - stosowana w depresji lekoopornej,
• terapia magnetowstrząsowa - celem jest pobudzenie korowych struktur mózgu, 
• stymulacja nerwu błędnego - stosowana w leczeniu depresji lekoopornej,
• głęboka stymulacja mózgu - metoda inwazyjna, którą przeprowadza się w specjalistycznych ośrodkach, polega na pobudzaniu określonych struktur mózgu impulsami elektrycznymi.

Co na depresję bez recepty?

W leczeniu depresji o łagodnym przebiegu można posiłkować się środkami dostępnymi bez recepty, które działają nieco słabiej niż te przepisane przez lekarza, jednak również mogą poprawić samopoczucie i złagodzić dolegliwości. Naturalne "antydepresanty" bez recepty mogą być również uzupełnieniem psychoterapii. Są szczególnie polecane przy okresowym obniżeniu nastroju. 

Leki i środki bez recepty, które mogą pomóc w łagodzeniu objawów depresji, zawierają:

• melatoninę - poprawia sen,
• ziele dziurawca - ma łagodne działanie przeciwdepresyjne,
• witaminę B6 - wspomaga pracę układu nerwowego,
• głóg - działa uspokajająco,
• kozłek lekarski - uspokaja, zmniejsza uczucie lęki i działa nasennie,
• chmiel zwyczajny - uspakaja, poprawia zasypianie,
• lawendę - rozluźnia mięśnie, relaksuje,
• melisę - koi nerwy, wycisza, poprawia zasypianie.

Jak pomóc osobie z depresją

Osoba z depresją nie zawsze jest świadoma swojej choroby, dlatego czujność bliskiej osoby i wsparcie są nieocenione w wychodzeniu z dołka psychicznego. Aby pomóc osobie z depresją, skorzystaj z porad specjalistów:

• unikaj stwierdzeń typu "weź się w garść" - depresja do poważne zaburzenie, które wymaga leczenia, czy to pomocy psychologicznej czy leczenia farmakologicznego; sama chęć wyjścia z depresji to za mało,
• cierpliwie podnoś na duchu - czasami wielokrotnie potrzebne jest zapewnienie "że to ci przejdzie", "tak, wyzdrowiejesz",
• zachowaj dla siebie puste slogany na pocieszenie - to może zrazić osobę chorą, która potrzebuje często konkretnej pomocy,
• nie pospieszaj - cierpliwie słuchaj i obserwuj, ale nie obciążaj chorego nadmiarem pomysłów i działań, po prostu bądź, 
• uzgodnij z tą osobą, jak możesz pomóc, co możesz dla niej zrobić,
• nie ukrywaj przed lekarzem wiedzy na temat myśli samobójczych u osoby z depresją - nawet jeśli chory cię prosi cię o dyskrecję, dla jego dobra, powinieneś o tym powiedzieć lekarzowi,
• wspieraj chorego w leczeniu. 

Skutki depresji

Skutkami depresji są różnorodne komplikacje w codziennym funkcjonowaniu. Utrudnione dla osoby chorej na depresję stają się kontakty z bliskimi oraz wykonywanie obowiązków domowych i zawodowych. Wiele aktywności jest wręcz niemożliwych do zrealizowania. Częściej zdarzają się pomyłki i błędy. Osoba chora na depresję ma też inne poczucie czasu. W głębokiej depresji wydaje się on stać w miejscu.

Z czasem w depresji mogą pojawić się myśli samobójcze a bez odpowiedniego wsparcia i leczenia skutkiem bywa samobójstwo. Wiele osób ma myśli samobójcze (40-80%), a życie odbiera sobie 15% osób chorych na depresję (niektóre źródła podają znacznie wyższe odsetek).

To, jak bardzo zaawansowane i nasilone są efekty zaburzeń depresyjnych, zależy od głębokości choroby, cech osobowości, czynników zewnętrznych (sytuacji rodzinnej, materialnej), funkcjonowania przed depresją oraz współistnienia innych zaburzeń psychicznych. 

Źródła:
S. Pużyński, Depresje i zaburzenia afektywne, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2017,
M. Jarema, Depresja w praktyce lekarza POZ, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2017,
Kiedy smutek jest chorobą, pacjent.gov.pl

Czytaj także:
Depresja u dzieci i nastolatków – objawy, przyczyny, jak pomóc
Nerwica - objawy nerwicy lękowej, żołądka, serca, natręctw, wegetatywnej
Objawy stresu długotrwałego. Jakie sygnały wysyła ciało i umysł?
Kortyzol (hormon stresu) - wpływ na organizm + jak go obniżyć

Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!