Spis treści:
- Czym są meningokoki?
- Objawy zakażeń meningokokami: sepsa, zapalenie opon mózgowych
- Kto jest narażony na zakażenie meningokokami?
- Jak często występuje inwazyjna choroba meningokokowa?
- Rozpoznanie i leczenie choroby wywoływanej przez meningokoki
- Szczepionka i inne formy zapobiegania meningokokom
- Powikłania zakażenia meningokokami
Czym są meningokoki?
Meningokoki (łac. Neisseria meningitidis) to Gram-ujemne bakterie, zwane inaczej dwoinką zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, które mogą wywoływać groźne zakażenia, np. w postaci sepsy meningokokowej lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.
Naturalnie meningokoki bytują w nosogardzieli człowieka – szacuje się, że ma je ok. 10% społeczeństwa, a w zamkniętych przestrzeniach, jak żłobki, przedszkola czy akademiki, nawet 80% osób.
Istnieje 12 typów meningokoków (są to tzw. serogrupy), jednak znaczenie w kontekście chorobotwórczości na świecie ma pięć z nich: A, B, C, W, Y1. W Polsce najwięcej przypadków groźnych zakażeń wywołują meningokoki typu B, następnie: typ C (bardziej zjadliwy) i typ W.
Objawy zakażeń meningokokami: sepsa, zapalenie opon mózgowych
Najczęstsza postać zakażenia meningokokami w Polsce to inwazyjna choroba meningokokowa (IChM) występująca jako sepsa (posocznica) z zapaleniem opon mózgowych (60% przypadków), sama sepsa (ok. 25%) lub samo zapalenie opon mózgowych (ok. 20%).
Jest to choroba o gwałtownym, ciężkim przebiegu, z dużym ryzykiem zgonu (1 na 5 przypadków kończy się śmiercią) lub trwałych powikłań. Sepsa meningokokowa może doprowadzić do zgonu w ciągu 24 godzin od wystąpienia pierwszych objawów choroby.
Objawy zakażenia meningokokami u dzieci poniżej 2. roku życia to:
- gorączka,
- brak apetytu,
- silny płacz,
- wymioty,
- biegunka,
- nienaturalny kolor skóry,
- senność lub drażliwość,
- odchylenie głowy do tyłu,
- pulsujące ciemiączko,
- zimne dłonie i stopy,
- osłupienie,
- trudność w oddychaniu,
- wybroczyny (wysypka wybroczynowa) na skórze.
Wysypka wybroczynowa jest charakterystycznym objawem inwazyjnej choroby meningokokowej, ale nie zawsze się pojawia. Aby ją rozpoznać, zaleca się przeprowadzenie testu szklanki: wysypka nie blednie pod naciskiem szklanki na skórę. Jeśli blednie, prawdopodobnie nie jest to objaw zakażenia meningokokami. Wysypka początkowo pojawia się w formie drobnych plamek, wraz z postępem zakażenia wybroczyny zaczynają zlewać się w większe plamy.
Zakażenie meningokokami może wywoływać również inne objawy w zależności od rodzaju infekcji. Bakterie mogą powodować: zapalenie ucha środkowego, zapalenie płuc, zapalenie stawów, zapalenie wsierdzia lub zapalenie gardła.
Okres wylęgania zakażenia meningokokowego trwa 2-10 dni, a chory zaraża jeszcze przez dobę od rozpoczęcia leczenia antybiotykami.
Kto jest narażony na zakażenie meningokokami?
Zakażenie meningokokami może rozwinąć się u każdego, bez względu na wiek czy płeć. Najczęściej jednak chorują dzieci do 5. roku życia, a szczyt zachorowań przypada na okres od 3 miesięcy do 1. roku życia.
Szczególnie narażone na zakażenia meningokokami są dzieci, niemowlęta, ale też młodzież, w miejscach zamkniętych, narażone na bliski kontakt, używanie wspólnych rzeczy.
Meningokoki przenoszą się drogą kropelkową: przez powietrze (kichanie, kasłanie) lub kontakt bezpośredni, czyli np. picie, jedzenie z tych samych naczyń, oblizywanie smoczka, pocałunki.
Według badań ryzyko zakażenia zwiększają również narażenie na dym papierosowy oraz zanieczyszczenie powietrza.
Jak często występuje inwazyjna choroba meningokokowa?
Jak podaje Krajowy Ośrodek Referencyjny ds. Diagnostyki Bakteryjnych Zakażeń Ośrodkowego Układu Nerwowego (KOROUN), w 2019 r. zgłoszono w Polsce 167 przypadków inwazyjnej choroby meningokokowej.
W grupie wiekowej 0-11 miesięcy zapadalność na IChM wynosi blisko 11 przypadków na 100 tys. mieszkańców, ogółem w społeczeństwie to ok. 0,5 na 100 tys. mieszkańców.
Większość przypadków zachorowań w Polsce, dokładniej 66%, wywołały meningokoki typu B (wśród najmłodszych dzieci do 2. roku to 75%). Infekcje meningokokami typu C, które są znacznie bardziej zjadliwe, stanowiły ok. 20% zachorowań.
Rozpoznanie i leczenie choroby wywoływanej przez meningokoki
Rozpoznanie choroby meningokokowej ustalane jest na podstawie objawów klinicznych i badań laboratoryjnych. Wykonuje się m.in. posiew krwi lub płynu mózgowo-rdzeniowego w celu ustalenia czynnika wywołującego chorobę.
Leczenie inwazyjnej choroby meningokokowej polega przede wszystkim na jak najszybszym podaniu antybiotyków dożylnie: penicyliny krystalicznej lub cefalosporyny. Odbywa się to w szpitalu, często na oddziale intensywnej opieki medycznej. Meningokoki są wrażliwe na działanie antybiotyków, więc wysoki współczynnik śmiertelności wynika nie tyle z nieskutecznego leczenia, co gwałtownego przebiegu choroby i szybko postępujących objawów.
Inwazyjna choroba meningokokowa może być całkowicie wyleczona. Zwykle udaje się to osiągnąć w ciągu kilku dni. Jednak w wielu przypadkach pozostawia nieodwracalne powikłania, zwłaszcza w przypadku rozwinięcia zmian martwiczych - konieczne jest wtedy amputowanie fragmentów kończyn. Pojawiają się także uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.
Szczepionka i inne formy zapobiegania meningokokom
Najskuteczniejszą formą zapobiegania zakażeniom meningokokowym jest szczepionka. Nie jest ona obowiązkowa, jednak zalecana (a tym samym odpłatna) w przypadku:
- niemowląt i dzieci, szczególnie chodzących do żłobka, przedszkola, itp.
- młodzieży i młodych dorosłych do 21 lat, szczególnie mieszkających w internacie, akademiku lub koszarach,
- osób z grupy zwiększonego ryzyka zakażenia, np. z usuniętą śledzioną lub zaburzeniami jej funkcjonowania lub z poważnymi zaburzeniami układu odpornościowego,
- personelu medycznego narażonego na zachorowanie,
- podróżujących na tereny endemicznego i epidemicznego występowania zakażeń meningokokowych,
- podróżujących służbowo do Arabii Saudyjskiej,
- studentów i uczniów udających się na studia za granicę (np. do Stanów Zjednoczonych),
- żołnierzy biorących udział w akcjach międzynarodowych,
- zagrożenia epidemią.
Inne formy zapobiegania zakażeniom wywołanym przez meningokoki to: unikanie wspólnego używania sztućców, jednej butelki z piciem czy oblizywania smoczka dziecięcego przez rodzica lub opiekuna.
Powikłania zakażenia meningokokami
Szacuje się, że nawet 1 na 5 osób, które przeszły chorobę meningokokową, będzie musiała żyć z powikłaniami. Do możliwych konsekwencji należą:
- ubytki skóry wymagające przeszczepów,
- amputacje kończyn lub palców,
- niewydolność nerek,
- utrata słuchu,
- padaczka,
- niedowład,
- zaburzenia koncentracji i opóźniony rozwój intelektualny.
Śmiertelność w wyniku inwazyjnej choroby meningokokowej w ogólnej populacji w Polsce wynosi 16,5% (odsetek dla wykrytych zakażeń), jednak w niektórych grupach jest znacznie wyższy.
Wśród nastolatków (15-19 lat) aż 40% wykrytych chorób kończy się zgonem. Wysoki odsetek dotyczy również osób powyżej 45. roku życia (jednak przypadki choroby są w tym przypadku bardzo rzadkie). Wśród dzieci w wieku 0-11 miesięcy współczynnik śmiertelności wynosi ok. 13%.
Źródła: Podsumowanie - Szczepionka przeciw meningokokom, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH, szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/meningokoki/
Inwazyjna choroba meningokokowa (IChM) w Polsce w 2019 roku, raport Krajowego Ośrodka Referencyjnego ds. Diagnostyki Bakteryjnych Zakażeń Ośrodkowego Układu Nerwowego (KOROUN), Warszawa 2020.
Więcej na temat meningokoków:
Meningokoki szczepionka: kiedy szczepić, cena i czy może być darmowa
Meningokoki – zakażenie doprowadziło u dziecka do utraty kończyn i wzroku
Sepsa u niemowlaka – czteromiesięczne dziecko zmarło przez meningokoki
Co należy wiedzieć o posocznicy meningokokowej?
Meningokoki – objawy zakażenia
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
