Spis treści:
- Cukrzyca typu 1 - definicja i przyczyny
- Objawy cukrzycy typu 1
- Powikłania cukrzycy typu 1
- Diagnoza. Jakie badania wykonać?
- Leczenie cukrzycy typu 1
- Czy można wyleczyć cukrzycę typu 1?
- Dieta cukrzycowa
Cukrzyca typu 1 - definicja i przyczyny
Cukrzyca typu 1 to choroba metaboliczna cechująca się hiperglikemią (czyli stężeniem glukozy we krwi przekraczającym normę), która jest rezultatem zaburzenia działania lub wydzielania insuliny. Insulina to hormon produkowany przez komórki beta wysp trzustkowych, a jej zadaniem jest transport glukozy do komórek, gdzie cukier jest przekształcany w energię.
W rozwoju cukrzycy typu 1 biorą udział przeciwciała produkowane przez organizm, które atakują komórki beta trzustki (mechanizm autoimmunologiczny). W konsekwencji komórki te nie są zdolne do wytwarzania insuliny. Od rozpoczęcia ich uszkadzania do pojawienia się pierwszych objawów, może minąć wiele miesięcy, a nawet lat.
Przypuszcza się, że do rozwoju choroby dochodzi w wyniku połączenia czynników środowiskowych i predyspozycji genetycznych. Jednak dokładny mechanizm nie został do tej pory poznany.
Cukrzyca typu 1 występuje rzadziej niż cukrzyca typu 2, stanowi ok. 5-10% zachorowań na cukrzycę.
Objawy cukrzycy typu 1
Objawy cukrzycy typu 1 pojawiają się najczęściej u dzieci, młodzieży, a także młodych dorosłych (poniżej 30. roku życia), choć należy podkreślić, że do jej rozwoju może dojść w każdym wieku, nawet po 80. roku życia. Przebieg schorzenia zależy od szybkości uszkodzenia komórek beta.
U dzieci i osób młodych symptomy następują szybciej, są ostre i bardziej gwałtowne (pierwszym objawem może być kwasica i śpiączka ketonowa), u dorosłych i starszych osób przebieg choroby jest zwykle powolny. Cukrzyca typu 1 u dorosłych nazywana jest cukrzycą LADA, czyli utajoną cukrzycą autoimmunologiczną o późnym początku (5-10% przypadków cukrzycy insulinozależnej).
Do głównych objawów cukrzycy typu 1 zalicza się:
- Częste oddawanie moczu, czyli poliuria. Nadmiar cukru we krwi wiąże wodę i działa moczopędnie. Dorosła, zdrowa osoba oddaje do 2 litrów moczu dziennie, chorzy na cukrzycę 3 litry i więcej. Zaniepokoić zatem powinny: krótkie przerwy miedzy wizytami w toalecie, oddawanie moczu więcej niż 8 razy dziennie, wstawanie w nocy do toalety, u dzieci moczenie się w nocy.
- Nasilone pragnienie. Wysoki poziom cukru powoduje częstsze i obfitsze oddawanie moczu, a to z kolei wzmaga pragnienie. Zaniepokoić powinny: większe niż zazwyczaj pragnienie, trudności z ugaszeniem pragnienia, mimo regularnego uzupełniania płynów.
- Zmęczenie i senność. Senność mimo regularnego snu 7-8-godzinnego oraz nieustające zmęczenie, mogą też być objawami cukrzycy typu 1. Za ten stan winić trzeba brak insuliny w organizmie, która dostarcza energię komórkom.
- Chudnięcie. Niewystarczająca ilość insuliny sprawia, że komórkom brakuje glukozy, czyli energii. Aby ją uzyskać, organizm zaczyna spalać tłuszcz, a także białko zawarte w mięśniach. Stąd nieplanowana utrata wagi u chorych na cukrzycę typu 1.
Poza tym u diabetyków mogą wystąpić:
- swędzenie narządów płciowych i infekcje intymne,
- pogorszenie się wzroku, zamglony obraz,
- infekcje skórne.
Powikłania cukrzycy typu 1
Niedobór insuliny w przebiegu cukrzycy typu 1 prowadzi do nagromadzenia glukozy we krwi. Ten stan z kolei jest zagrożeniem dla zdrowia i życia, z czasem powoduje:
- problemy z układem krążenia (może prowadzić do udaru, zawału),
- retinopatię, czyli uszkodzenie naczyń krwionośnych siatkówki oka, a przez to utratę wzroku,
- trudno gojące się rany,
- neuropatię (uszkodzenie nerwów obwodowych),
- choroby nerek.
Do ostrych (nagłych) powikłań cukrzycy typu 1 należą głównie:
- kwasica ketonowa (metaboliczna) - pojawia się, gdy w wyniku niedoboru glukozy w komórkach do produkcji energii wykorzystywany jest tłuszcz, a w organizmie pojawiają się jako produkt uboczny ciała ketonowe (ketony) - w rezultacie rozwija się zagrażający życiu stan kwasicy ketonowej; może prowadzić do śpiączki,
- hipoglikemia - do jej rozwoju przyczynia się nadmiar insuliny w organizmie albo w wyniku podania zbyt dużej dawki leku, niestrawienia pokarmu lub wysiłku fizycznego.
Kwasica ketonowa jest groźnym powikłaniem, dlatego warto znać jej objawy. Jeżeli u diabetyka pojawią się poniższe symptomy, należy szybko skonsultować się z lekarzem:
- częste oddawanie dużych ilości moczu,
- zwiększone pragnienie,
- suchość w ustach, suchość błon śluzowych, suchość skóry,
- zapach acetonu w oddechu i w moczu lub słodkawy owocowy zapach,
- przyspieszony oddech na zmianę z głębokim powolnym oddechem,
- wysypka, zaczerwienie skóry,
- bóle brzucha, nudności, wymioty,
- senność, utrata przytomności.
Diagnoza. Jakie badania wykonać?
W celu rozpoznania cukrzycy typu 1 wykonuje się oznaczenie stężenia glukozy (glikemii) we krwi pobranej z żyły w zgięciu łokciowym. Pacjent musi być na czczo w trakcie badania. Badanie krwi z palca za pomocą glukometru służy do monitorowania leczenia cukrzycy, a nie do diagnozowania choroby. Prawidłowe stężenie glukozy to 3,9-5,5 mmol/l (70-99 mg/dl).
Wykonuje się również doustny test tolerancji glukozy (OGTT). Polega on na tym, że pacjent ma pobieraną krew na czczo, następnie musi wypić roztwór 75 g glukozy, odczekać 120 minut i ponownie ma pobieraną krew. Glukoza oznaczana jest w tym badaniu dwa razy, dzięki czemu można sprawdzić, czy po upływie określonego czasu, organizm pozbył się z krwi nadmiaru glukozy. Prawidłowe stężenie cukru po 120 minutach od wypicia glukozy powinno wynosić mniej niż 7,8 mmol/l (140 mg/dl).
Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego cukrzycę rozpoznaje się w 3 sytuacjach, gdy:
- w chwili stwierdzenia występowania objawów hiperglikemii stężenie glukozy ≥ 200 mg/dl (≥ 11,1 mmol/l),
- glikemia oznaczana 2-krotnie (każdy pomiar należy wykonać innego dnia) ≥ 126 mg/dl (≥ 7,0 mmol/l),
- glikemia w 120. minucie OGTT ≥ 200 mg/dl (≥ 11,1 mmol/l).
Leczenie cukrzycy typu 1
Jedyną skuteczną metodą leczenia cukrzycy typu 1 (insulinozależnej) jest przyjmowanie insuliny (zobacz, jak wykonać zastrzyk z insuliny) i kontrolowanie poziomu cukru we krwi. Bardzo ważnym elementem terapii jest również edukacja chorego oraz odpowiednie żywienie.
Rodzaj insuliny i metodę aplikacji ustala lekarz. Dostępne są różne rodzaje insuliny: krótko-, średnio- i długodziałające. Chory kontroluje stężenie glukozy przed posiłkami i po nich za pomocą glukometru (ranking najlepszych glukometrów) i normalizuje jej poziom insuliną. Do dyspozycji ma:
- pen (przyrząd do samodzielnej aplikacji insuliny),
- pompę insulinową - to niewielkie urządzenie, które zapewnia stały dopływ insuliny i pozwala dokładniej kontrolować cukrzycę. Pompa insulinowa jest refundowana przez NFZ tylko w przypadku kobiet ciężarnych i dzieci.
Monitorowanie stężenia hemoglobiny glikowanej
Stężenie hemoglobiny glikowanej (HbA1c) jest miarodajnym parametrem wskazującym, czy cukrzyca jest dobrze leczona. Hemoglobina jest białkiem znajdującym się wewnątrz czerwonych krwinek. U cukrzyków nadmiar glukozy łączy się z białkami, m.in. z hemoglobiną, w reakcji zwanej glikacją. Cząsteczka hemoglobiny żyje około 120 dni, dzięki czemu na podstawie oznaczenia stężenia hemoglobiny glikowanej można uzyskać obraz średniego poziomu glukozy we krwi z ok. 3 miesięcy.
Parametr u osób zdrowych wynosi poniżej 5%. U pacjentów z dobrze leczoną cukrzycą typu 1 wartość ta nie powinna przekraczać 6,1-6,5%. Jeśli wartość jest wyższa niż 7%, należy dokonać zmian w sposobie leczenia pacjenta. Natomiast hemoglobina glikowana poniżej 6% może świadczyć o groźnych okresach niedocukrzenia.
Hemoglobina glikowana jest badaniem lepszym niż wielokrotnie oznaczany poziom glukozy. Oddaje, czy pacjent regularne wykonuje zastrzyki z insuliny i czy ma odpowiednio dobrane posiłki. Ograniczenia te stanowią problem zwłaszcza u nastolatków.
Oznaczanie poziomu HbA1c jest badaniem laboratoryjnym wymagającym pobrania krwi. Należy je wykonywać co 2-3 miesiące, a u pacjentów ze stabilną i dobrze wyrównaną cukrzycą co pół roku. Liczne badania dowiodły, że poziom HbA1c wykazuje silny związek z ryzykiem późnych powikłań cukrzycy.
Czy można wyleczyć cukrzycę typu 1?
Jedyną metoda na całkowite pozbycie się objawów tego typu cukrzycy jest przeszczep trzustki lub łączony przeszczep trzustki i nerki. Jest to jednak zabieg bardzo inwazyjny i niebezpieczny. Trwają również prace nad szczepionką przeciwko cukrzycy typu 1. Zobacz więcej nowoczesnych metod leczenia cukrzycy cukrzycy typu 1.
Dieta w cukrzycy typu 1
Dieta cukrzycowa w cukrzycy typu 1 jest bardziej restrykcyjna niż w przypadku cukrzycy typu 2. Wartość każdego posiłku powinna być obliczana z uwzględnieniem węglowodanów, białek i tłuszczów. Codzienna wartość kaloryczna posiłków musi być utrzymana na zbliżonym poziomie.
Chorzy na cukrzycę typu 1 powinni unikać produktów o wysokim indeksie glikemicznym, czyli takich, które powodują szybki wzrost poziomu cukru we krwi. Powinni też ograniczyć spożycie tłuszczów zwierzęcych.
Zgodnie z zalecaniami dla diabetyków węglowodany powinny stanowić ok. 45% zapotrzebowania energetycznego, jeśli jednak pochodzą z produktów o niskim IG i mają dużo błonnika, to mogą sięgać nawet 60% zapotrzebowania kalorycznego. Zawartość białka w diecie chorego na cukrzycę typu 1 powinna wynosić 15-20%, zaś tłuszczów - 30-35% całkowitej wartości energetycznej posiłków.
Wartość posiłków może być modyfikowana w zależności od np. aktywności fizycznej. Osoby, które więcej się ruszają, potrzebują większej podaży węglowodanów, niż te, które prowadzą siedzący tryb życia.
Bardzo ważna dla skutecznej kontroli stężenia glukozy jest również regularność i odpowiednia liczba posiłków. Jeśli chory przyjmuje insuliny dwufazowe (tzw. mieszanki insulinowe), powinien jeść 5-6 posiłków dziennie, leczenie krótko działającymi insulinami wymaga 6 posiłków dziennie.
Pacjent powinien zrezygnować z picia alkoholu (może sprzyjać hipoglikemii) i ograniczyć sól kuchenną do mniej niż 5 g na dobę (1 łyżeczka).
Zalecenia te są jednak ogólne i bardzo uproszczone. Każdy diabetyk powinien z pomocą specjalisty mieć indywidualnie opracowany schemat żywienia i aktywności po to, aby skutecznie kontrolować cukrzycę.
Źródło: P.Gajewski (red.), Interna Szczeklika 2017/2018, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017.
Więcej o cukrzycy i problemach z trzustką:
Co warto wiedzieć o cukrzycy ciążowej?
Czym jest krzywa cukrowa? Jak dbać o trzustkę?Komu grozi hipoglikemia?
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
