Stan niedocukrzenia (hipoglikemia) może być zagrożeniem życia dla diabetyków. Według statystyk europejskich, powodem zgonu 6 proc. pacjentów z cukrzycą typu 1, którzy nie ukończyli 40. roku życia, jest tzw. syndrom śmierci w czasie snu. Zjawisko to zostało po raz pierwszy opisane w 1991 roku w Wielkiej Brytanii, na podstawie analizy historii 22 osób chorych na cukrzycę typu 1, które zmarły nagle w czasie snu. Dzień przed tragedią osoby te nie wykazywały żadnych objawów dodatkowej choroby. Warto w tym miejscu dodać, że śmierć w wyniku nocnej hipoglikemii nie jest powodowana samym niedoborem glukozy, ale arytmią serca, powstającą przy niedocukrzeniu.
Czy diabetycy mogą pić alkohol i w jakich dawkach?
Czy można temu zaradzić? Niestety nie do końca. Nawet najbardziej zaawansowane technologie, takie jak ciągły podskórny monitoring glikemii (CGMS), nie chronią diabetyków przed ryzykiem śmierci z powodu ciężkiej hipoglikemii. W 2010 roku w Wielkiej Brytanii miał miejsce szeroko komentowany przypadek zgonu młodego mężczyzny, który korzystał nie tylko z pompy insulinowej, ale także z CGMS. Niestety nie jest to problem jednostkowy, dlatego zarówno lekarze, jak i pacjenci oraz ich bliscy powinni mieć świadomość ryzyka, jakie niesie ze sobą leczenie insuliną. Głównie po to, by go nie bagatelizować.
Hipoglikemia niejedno ma imię – jest to stan „stopniowalny”, wynikający ze stężenia glukozy we krwi. Nasz organizm zachowuje się zupełnie inaczej, gdy mówimy o niedocukrzeniu umiarkowanym, a inaczej, gdy hipoglikemia jest ciężka.
Hipoglikemia umiarkowana
Pierwszą odpowiedzą organizmu na zbyt niską glikemię jest aktywacja hormonów, których zadaniem jest jej podniesienie. Do grupy tych hormonów zaliczamy adrenalinę, glukagon, kortyzol i hormon wzrostu. To aktywacja tych hormonów powoduje wystąpienie symptomów, które każdemu diabetykowi są doskonale znane: wzmożona potliwość, drgawki, głód, niepokój, dreszcze. Objawy te nazywane są objawami wegetatywnymi, ponieważ ich źródłem jest autonomiczny układ nerwowy oraz gruczoł tarczycy.
W przypadku lekkiej hipoglikemii pacjent może samodzielnie regulować poziom cukru poprzez spożycie szybko wchłaniających się węglowodanów, np. zjeść landrynkę lub napić się słodkiego napoju. Objawy niedocukrzenia powinny ustąpić w ciągu 5 minut od momentu podniesienia poziomu glukozy we krwi.
Diagnoza - cukrzyca. I co dalej? ABC leczenia cukrzycy
Hipoglikemia ciężka
Może zdarzyć się jednak tak, że hormony nie zostaną uwolnione do krwiobiegu, wówczas pacjent nie odczuwa niepokojących symptomów niedocukrzenia, nie reaguje na nie i jego glikemia obniża się coraz bardziej. Kiedy jej poziom spada poniżej 55 mg/dl pojawiają się dalsze konsekwencje niedocukrzenia. Do mózgu nie dociera konieczne dla jego pracy paliwo, stąd nie może on funkcjonować należycie. Stan ten, określany jako neuroglikopenia, prowadzi do dysfunkcji poznawczych, które objawiają się chaosem myślowym i ogólnym „zagubieniem”. Następuje spowolnienie reakcji, obniżenie refleksu, w związku z czym pacjenci stopniowo tracą kontakt z otoczeniem, możliwość rozumienia, co się wokół nich dzieje oraz zdolność racjonalnego działania. Bardzo często chorzy nie są w stanie samodzielnie sobie pomóc, potrzebują interwencji osób trzecich – nawet jeśli nie tracą przytomności, to mogą mieć problemy, np. z samodzielnym odkręceniem butelki ze słodkim napojem.
Konieczność pomocy diabetykowi osób trzecich uzasadnia użycie terminu „ciężka hipoglikemia”. Taki stan jest niebezpieczny nie tylko dla samego diabetyka, ale może stanowić zagrożenie dla osób postronnych. Ciężkiej hipoglikemii należy się wystrzegać przede wszystkim w czasie jazdy samochodem – ryzyko wypadku jest wtedy bardzo duże, a wynika zarówno z opóźnienia reakcji, utraty trzeźwego spojrzenia, jak i możliwości utraty przytomności.
Zaburzona gospodarka hormonalna w cukrzycy typu 1
U pacjentów, którzy od kilku- lub kilkunastu lat chorują na cukrzycę typu 1 występują pewne zmiany hormonalne. Dochodzi u nich zazwyczaj do utraty zdolności trzustki do wydzielania glukagonu, czyli braku reakcji organizmu, kiedy poziom glukozy spada poniżej 70 mg/dl. Wprawdzie, gdy glikemia przekracza 60 mg/dl, uaktywniają się kolejne hormony: kortyzol oraz hormon wzrostu, jednak jest ich zbyt mało i działają zbyt późno, by móc samodzielnie zahamować proces obniżania się glikemii. Pacjenci z zaburzonym wydzielaniem glukagonu mają o 25 proc. zwiększone ryzyko wystąpienia ciężkiej hipoglikemii.
W piśmiennictwie zachodnioeuropejskim oraz amerykańskim używa się terminu "hypoglicemic unawareness", co można przetłumaczyć jako „nieuważność hipoglikemiczną”. Tym mianem określa się pacjentów, którzy w wyniku zaburzonej cukrzycą gospodarki hormonalnej, tracili zdolność odczuwania poszczególnych objawów niedocukrzenia.
Hipoglikemia nocna
Sen, który w sposób naturalny tłumi wydzielanie adrenaliny, może być dla diabetyków niebezpieczny ze względu na tzw. hipoglikemie nocne. Gdy poziom glukozy obniży się poniżej 30 mg/dl, może dojść do śpiączki, a w skrajnym przypadku nawet do śmierci.
U pacjentów z dobrze wyrównaną cukrzycą (HbA 1c poniżej 6,5 proc.) poziom glukozy oscylujący wokół 40 mg/dl może nie dawać silnych sygnałów niedocukrzenia. Pacjenci mogą odczuwać głód, niepokój, ale nie tracą przytomności umysłu i orientacji w terenie. Wynika to z przystosowania się mózgu do pracy przy niskiej podaży glukozy. Sytuacja taka stwarza duże zagrożenie dla chorych na cukrzycę, ponieważ sygnały pochodzące z organizmu są mylące – wskazują na hipoglikemię umiarkowaną, podczas gdy jest ona już ciężka. Rozwiązaniem tego problemu jest kontrolowanie glikemii w nieco mniej restrykcyjny sposób – chodzi o ustawienie „glikemicznego set point’u” organizmu na takim poziomie, by objawy, jakie odczuwa chory, były adekwatne do tego, jaką ma rzeczywiście glikemię. Należy pamiętać, że każdy epizod ciężkiej hipoglikemii sprawia, że kolejne jej przypadki będą jeszcze cięższe – glikemia obniża się coraz bardziej.
Przyczyny hipoglikemii
W przypadku cukrzycy typu 1, najczęstszym powodem hipoglikemii są:
- źle obliczona dawka insuliny,
- posiłek zbyt ubogi w węglowodany
- wysiłek fizyczny.
U osób zdrowych liczba spożywanych posiłków oraz intensywność aktywności fizycznej nie wpływają na stężenie glikemii (mówiąc precyzyjniej – wpływają, ale jej wahania mieszczą się w przyjętych normach), ponieważ wszystkie hormony działają sprawnie, są wydzielane wewnętrznie, a nie tak jak w przypadku insuliny u diabetyków – dostarczane z zewnątrz (kiedy łatwo o „przedawkowanie”). Dlatego osoby zdrowe rzadko doświadczają niedocukrzenia, nawet jeśli przebiegną maraton. Natomiast diabetycy narażenia są na nadmierny spadek glikemii zarówno w trakcie wysiłku fizycznego, jak i kilka godzin po nim.
Leczenie cukrzycy typu 2 - wywiad z lekarzem
Częstą przyczyną nocnych hipoglikemii jest popołudniowa i wieczorna aktywność fizyczna. Ryzyko hipoglikemii nocnej minimalizuje stosowanie analogów długodziałających zamiast insuliny ludzkiej NPH. Należy jednak pamiętać, że każda insulina może powodować niedocukrzenia. Osoby z cukrzycą, które przyjmują insulinę, przed wysiłkiem fizycznym powinny zmniejszyć dawkę leku bądź zjeść dodatkowy posiłek. Jeśli z jakiegoś powodu jemy mniej niż zazwyczaj, wówczas musimy dostosować dawkę insuliny do ilości węglowodanów. Przyczyną hipoglikemii nocnych bywa także spożywanie alkoholu.
Objawy hipoglikemii
Typowe symptomy niedocukrzenia to:
- osłabienie,
- niepokój,
- splątanie,
- poty,
- drżenia mięśni,
- przyśpieszona praca serca.
A następnie:
- zaburzenia oddychania,
- zaburzenia krążenia,
- senność i śpiączka.
Zapobieganie hipoglikemii
Łagodna hipoglikemia powinna być leczona 15 gramami szybko wchłaniającej się glukozy. Po 10-15 minutach należy skontrolować glikemię. Jeżeli nadal jest niska, spożywamy kolejne 15 g glukozy – aż do uzyskania normoglikemii. Łagodna hipoglikemia praktycznie zawsze jest do opanowania dzięki szybko wchłaniającym się węglowodanom, przy czym wzrost stężenia glikemii oraz ustanie wszystkich objawów mogą trwać nawet 30 minut. W tym czasie należy często kontrolować cukier glukometrem, by mieć pewność, że wyniki faktycznie idą w górę.
Jak zapobiegać ciężkim przypadkom?
Wiedząc, jakie są najczęstsze przyczyny hipoglikemii, należy nauczyć się, jak ich unikać. Osoby uprawiające sport powinny przed podjęciem jakiejkolwiek aktywności fizycznej skontrolować cukier – nie może on być ani zbyt niski, ani zbyt wysoki. Badanie należy wykonać również po zakończeniu ćwiczeń (a jeżeli nastąpiło to po godziny 16.00, należy skontrolować glikemię także o 3.00 w nocy). Po intensywnych, popołudniowych ćwiczeniach należy rozważyć zmniejszenie dawki insuliny nocnej.
Jesteś cukrzykiem? Tych 5 prostych trików ułatwi ci życie!
Lekarze powinni być ostrożni w rekomendowaniu choremu dążenia do niskiego poziomu HbA1c (bliskiego osobom bez cukrzycy), zwłaszcza gdy pacjent często doświadcza ciężkich hipoglikemii oraz mieszka/śpi sam. Dla takich pacjentów lekarz powinien ustalić nieco wyższe niż zazwyczaj docelowe wartości glikemii przed i po posiłkach, a w szczególności przed snem.
Pacjenci z epizodami ciężkiej hipoglikemii nocnej, którzy tracili w jej wyniku przytomność, powinni mieć możliwość kontrolowania glikemii poprzez system CGMS – ciągłego podskórnego monitoringu glikemii, który uruchamia alarm w momencie nadmiernego obniżania stężenia glukozy we krwi.
Podstawy dla diabetyka
Minimum edukacyjne dla każdego diabetyka to wyrobienie nawyku monitorowania glikemii zawsze przed snem, przed jazdą samochodem a także w każdym przypadku odstępstw od codziennego menu czy zwyczajowych aktywności fizycznych. Podjęcie odpowiednich kroków w momencie łagodnej hipoglikemii ustrzeże nas przed następstwami jej cięższej postaci. Świadomość tego, jak niebezpieczną ruletką jest bezrefleksyjne dawkowanie insuliny powinna cechować każdego, kto leczy się insuliną. Hormon ten, nawet dawkowany w małych jednostkach, ma potężną siłę oddziaływania – nie tylko ratuje życie rzeszom chorych na cukrzycę, ale niestety, w skrajnych przypadkach stwarza zagrożenie dla ich życia.
Artykuł pochodzi z magazynu "Cukrzyca" (1/ wrzesień 2011); tytuł oryginalny "Insulina ratuje, hipo rujnuje". Publikacja za zgodą wydawcy.
Polecamy także:Najlepsza dieta dla diabetyka - jadłospis na 7 dniPowikłania cukrzycy - tym grozi zaniedbanie leczenia!
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
