Badania profilaktyczne służą temu, aby jak najwcześniej wykryć chorobę, kiedy nie powoduje jeszcze objawów, a dzięki temu zwiększyć szansę na skuteczne leczenie i wyzdrowienie. Dotyczy to m.in. nowotworów złośliwych, chorób układu krążenia czy cukrzycy. Badania profilaktyczne powinny być wykonywane częściej niż raz w życiu. Jeżeli jednak rzadko monitorujesz swój stan zdrowia albo chcesz dowiedzieć się więcej o profilaktyce, to zapoznaj się ze stworzoną przez eksperta listą badań, które każdy powinien wykonać przynajmniej raz. Co ważne, dotyczy to osób bez rozpoznanych chorób i dolegliwości. W innym przypadku lekarz może ci zlecić wykonanie innych badań lub częstsze kontrole.
Spis treści:
- Morfologia krwi
- Glukoza na czczo
- Cholesterol całkowity
- PSA
- Mammografia
- Cytologia szyjki macicy
- Kolonoskopia
- Programy badań profilaktycznych – badaj się bezpłatnie
Morfologia krwi
Morfologii krwi nie można pominąć w tym zestawieniu. To podstawowe, proste i niedrogie badanie diagnostyczne. Polega na ilościowej i jakościowej ocenie elementów morfotycznych krwi tj. erytrocytów (czerwonych krwinek), leukocytów (białych krwinek) i trombocytów (płytek krwi).
Morfologię warto wykonywać raz w roku, zwłaszcza jeśli mamy wywiad rodzinny obciążony chorobami krwi, a także u kobiet z obfitymi miesiączkami i osób stosujących restrykcyjne diety
– mówi lek. Magdalena Reszczyńska, specjalistka medycyny rodzinnej, ekspertka Centrum Medycznego ENEL-MED.
Na wynik morfologii może wpływać wiele czynników, np. infekcja, dlatego interpretację badania pozostawmy lekarzowi. Odchylenia mogą wskazywać na niedokrwistość (anemię) i niektóre nowotwory, takie jak białaczka, chłoniak czy szpiczak. W razie wątpliwości lekarz skieruje na dalszą diagnostykę.
Przeczytaj też: Morfologia a nowotwór. Jak wysokie OB powinno zaniepokoić?
Glukoza na czczo
Kolejne badanie profilaktyczne, które obowiązkowo każdy powinien zrobić, to oznaczenie glukozy na czczo. Szczególnie po 40. roku życia. Nieprawidłowy wynik może wskazywać na stan przedcukrzycowy lub cukrzycę. Cukrzyca nazywana jest „cichym zabójcą”, ponieważ długo rozwija się bez objawów, a może powodować powikłania m.in. zawał serca, udar lub uszkodzenie nerwów obwodowych. Dlatego w przypadku zapobiegania tej chorobie badania profilaktyczne są tak ważne.
Lekarz może wcześniej zalecić nam badanie glukozy na czczo, np. jeśli mamy w rodzinie przypadki cukrzycy, urodziłyśmy dziecko o wadze powyżej 4 kg, mamy otyłość czy prowadzimy siedzący tryb życia
– mówi lekarka.
Cholesterol całkowity
To mit, że wysoki cholesterol dotyczy tylko ludzi starszych albo otyłych. Również młode, szczupłe i dobrze odżywiające się osoby mogą mieć nieprawidłowy wynik cholesterolu. Dlatego kontroli tego parametru nie powinniśmy odkładać w nieskończoność. Nieleczona hipercholesterolemia może prowadzić do zawału serca, udaru mózgu i choroby wieńcowej. Co ważne, wysoki cholesterol zazwyczaj nie powoduje żadnych objawów. Tylko badania profilaktyczne mogą ujawnić problem, zanim rozwiną się z tego powodu groźne choroby.
Oznaczenie całkowitego cholesterolu to badanie profilaktyczne, które powinien wykonać każdy, zwłaszcza po 40. roku życia. W przypadku rodzin z rozpoznaną rodzinną hipercholesterolemią należy wykonać to badanie już we wczesnym dzieciństwie. Lekarz może też zalecić wcześniejsze oznaczenie cholesterolu, jeśli mamy chorobę układu krążenia, otyłość lub cukrzycę
– mówi lek. Magdalena Reszczyńska.
Przeczytaj: Jak naturalnie obniżyć cholesterol?
PSA
PSA (ang. prostate-specific antigen), inaczej antygen swoisty gruczołu krokowego, to enzym produkowany przez tzw. prostatę. Zbyt wysoki poziom PSA świadczy najczęściej o łagodnym rozroście gruczołu krokowego, ale może też wskazywać na raka prostaty. Ryzyko wzrasta wraz z wiekiem. Każdy mężczyzna powyżej 50. roku życia powinien oznaczyć PSA.
W przypadku rodzinnego występowania raka prostaty jest wskazane wcześniejsze rozpoczęcie screeningu w uzgodnieniu z urologiem, zwykle od 40-45 roku życia
– dodaje lekarka.
Mammografia
Mammografia to badanie przesiewowe w kierunku raka piersi. Jest szczególnie zalecana u kobiet powyżej 40. roku życia.
Bezpłatną mammografię co dwa lata może zrobić każda kobieta pomiędzy 45. a 74. rokiem życia w ramach programu NFZ. W przypadku rodzinnego występowania raka piersi i/lub jajnika może być wskazany wcześniejszy screening w uzgodnieniu z ginekologiem
– mówi lek. Magdalena Reszczyńska.
Bezpłatną mammografię można wykonać w poradniach stacjonarnych lub w mammobusie, który pojawia się w różnych miejscach w całej Polsce. Skierowanie nie jest wymagane.
Przeczytaj: 11 mitów na temat badania piersi
Cytologia szyjki macicy
Cytologia jest badaniem przesiewowym w kierunku raka szyjki macicy. Może wskazywać na obecność komórek przedrakowych, rakowych, zmian wskazujących na zakażenie HPV oraz stanów zapalnych. Jest to badanie bezbolesne i proste. Każda kobieta, która ukończyła 21 lat, powinna zrobić cytologię raz na 3 lata.
Badanie cytologiczne jest refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia u kobiet w wieku 25-64 lata co 3 lata, a u pań z grup ryzyka np. zakażonych HPV, często zmieniających partnerów czy mających w przeszłości nieprawidłowe wyniki – co roku. Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników jako złoty standard zaleca wykonanie co 5 lat płynnej cytologii (LBC) z oznaczeniem HPV, jednak badanie to nie jest aktualnie refundowane przez NFZ
– wyjaśnia lek. Magdalena Reszczyńska.
Badanie cytologiczne można zrobić bez skierowania w każdej poradni położniczo-ginekologicznej, która ma podpisaną umowę z NFZ, i niektórych placówkach POZ.
Przeczytaj też: Wyniki cytologii - interpretacja i dalsze postępowanie
Kolonoskopia
Kolonoskopia jest to badanie przesiewowe w kierunku raka jelita grubego. To jeden z najgroźniejszych i często występujących nowotworów złośliwych. W Polsce istnieje program bezpłatnej profilaktyki skierowany do konkretnych grup wiekowych.
Kolonoskopię profilaktyczną można bezpłatnie wykonać co 10 lat u osób w wieku 50-65 lat, a w przypadku występowania raka jelita grubego w rodzinie – od 40 roku życia. Nie wymaga skierowania. Warto pamiętać, że niektóre placówki realizujące badania w ramach NFZ, mają możliwość wykonywania kolonoskopii w znieczuleniu
– mówi ekspertka.
Aktualna lista placówek, które należą do programu profilaktycznego raka jelita grubego, znajduje się na stronie NFZ: Gdzie można zrobić bezpłatną kolonoskopię?
Programy badań profilaktycznych – badaj się bezpłatnie
Nie wszyscy wiedzą, że w Polsce funkcjonują różne programy profilaktyczne w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia lub Podstawowej Opieki Zdrowotnej, które umożliwiają wykonanie darmowych badań. Wyżej wymienione badania można wykonać bezpłatnie. Są dostępne również inne świadczenia w ramach np.:
- Programu profilaktyki chorób układu krążenia (ChUK) dla osób 35-65 lat, dostępnego w placówkach POZ,
- Programu profilaktyki chorób odtytoniowych – dla osób powyżej 18 roku życia, uzależnionych od wyrobów tytoniowych (jest to poradnictwo dotyczące rzucenia nałogu, spirometria w przypadku spełnienia kryteriów),
- Profilaktyka 40 PLUS – pakiet badań profilaktycznych dla osób, które skończyły 40 rok życia.
Polska oferuje wiele usług profilaktycznych, problem tkwi jednak w korzystaniu z nich. Statystyki GUS z 2020 r. wskazują to, że z badań profilaktycznych korzysta mniej więcej co drugi Polak, przy czym nieco częściej wybierają się na badania kobiety. Większy odsetek wykonanych badań obserwujemy po 60 roku życia, jednak jest to już często wiek, w którym na profilaktykę jest zbyt późno – pozostaje leczenie już dokonanych szkód zdrowotnych. W przypadku kobiet o profilaktyce onkologicznej należy myśleć już w wieku 25 lat, rozpoczynając regularne wykonywanie cytologii. W 2020 r. wykonało ją jedynie 16,1% Polek
– zauważa lek. Magdalena Reszczyńska.
Aby się zbadać, warto też śledzić oferty placówek zdrowotnych oraz pracowni diagnostycznych, które organizują badania profilaktyczne m.in. z okazji Dnia Kobiet i Dnia Mężczyzn, w październiku (miesiąc świadomości raka piersi), w listopadzie (miesiąc świadomości męskich nowotworów). Organizowane są również akcje „Żółty Tydzień”, w ramach których wykonywane są bezpłatne badania w kierunku nosicielstwa WZW B i C. Krajowe Centrum ds. AIDS oferuje bezpłatne i anonimowe badania w kierunku HIV bez skierowania (wykaz placówek na stronie centrum).
Aby pamiętać o badaniach, najlepiej wpisać sobie je w kalendarz. Warto przypominać o nich rodzinie i przyjaciołom, oferując wsparcie i pomoc w organizacji wizyty. Nasz poświęcony czas może uratować czyjeś zdrowie i życie
- zachęca ekspertka.
Aby znaleźć konkretne badania i placówkę realizującą programy profilaktyczne, warto skorzystać ze strony NFZ: Programy profilaktyczne - gdzie się leczyć?
Czytaj także:
Badania krwi na NFZ. Jakie badania krwi (i nie tylko) może zlecić lekarz POZ?
Jakich badań nie można robić podczas miesiączki? Morfologia i inne badania a okres
Morfologia krwi a nowotwór. Jak wysokie OB powinno zaniepokoić?
Pobieranie krwi może boleć, ale nie musi. 4 rady, jak bez bólu oddać krew do badań
Specjalistka medycyny rodzinnej. Jej główne zainteresowania to profilaktyka zdrowotna i szczepienia ochronne. Pracuje w krakowskich oddziałach Enel-med. Swoim pacjentom pragnie pomóc w uzyskaniu zdrowia i dobrego samopoczucia, zarówno fizycznego, jak i psychicznego. Od kilku lat prowadzi też akcje edukacyjne dla firm o tematyce profilaktyki onkologicznej, badań profilaktycznych oraz szczepień.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
