Zmęczenie, uczucie zimna i sucha skóra to objawy niedoczynności tarczycy. Dowiedz się więcej o tej podstępnej chorobie

fot. Adobe Stock, InsideCreativeHouse

Spis treści:

1. Czym jest niedoczynność tarczycy?
2. Niedoczynność tarczycy – przyczyny
3. Niedoczynność tarczycy – objawy
4. Niedoczynność tarczycy – rozpoznanie
5. Leczenie niedoczynności tarczycy
6. Niedoczynność tarczycy – dieta
7. Niedoczynność tarczycy u dzieci
8. Niedoczynność tarczycy a ciąża
9. Niedoczynność tarczycy u mężczyzn
10. Czym grozi nieleczona niedoczynność tarczycy?

Czym jest niedoczynność tarczycy?

Tarczyca jest gruczołem znajdującym się z przodu pośrodku szyi przed tchawicą i krtanią. Jest organem odpowiedzialnym za wytwarzanie hormonów: trójjodotyroniny (T3), tyroksyny (T4) i kalcytoniny. Żeby je produkować, tarczyca potrzebuje jod pobierany z pożywienia i powietrza. Pracę tarczycy kontroluje hormon TSH, który produkowany jest w przysadce mózgowej.

Niedoczynność tarczycy (hipotyreoza) to zespół objawów wywołanych niedoborem hormonów produkowanych przez gruczoł tarczowy. Częściej chorują kobiety - szacuje się, że niedoczynność tarczycy dotyczy 5% kobiet i 1% mężczyzn. 1-6% chorych to osoby do 60. roku życia, a wraz z wiekiem jej częstość wzrasta
– mówi endokrynolog ze Szpitala Medicover, lek. Marta Kunkel.

Hormony tarczycy wpływają na wiele różnych procesów i narządów w całym organizmie, w tym na:

• przemianę materii,
• wykorzystanie energii,
• siłę mięśniową,
• płodność i potencję,
• pracę serca,
• działanie układu nerwowego,
• samopoczucie psychiczne,
• kondycję skóry, włosów i paznokci.

Niedobór hormonów tarczycowych wpływa zatem niekorzystnie na wiele procesów zachodzących w organizmie. Zarówno u dorosłych, jak i u dzieci, które również mogą zachorować. 

Niedoczynność tarczycy – przyczyny

Istnieje co najmniej kilka możliwych przyczyn niedoczynności tarczycy. Mogą mieć one charakter pierwotny (spowodowany uszkodzeniem tarczycy) lub wtórny (który wynika z nieprawidłowości w działaniu przysadki lub podwzgórza)

Przyczynami pierwotnymi niedoczynności tarczycy są:

• choroba Hashimoto, inaczej przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy,
• poporodowe zapalenie tarczycy,
• leczenie radiojodem,
• radioterapia okolic szyi,
• znaczny niedobór jodu,
• stosowanie niektórych leków (tzw. niedoczynność polekowa), np. soli litu, interferonu, amiodaronu,
• chirurgiczne usunięcie tarczycy,
• uszkodzenie tarczycy w wyniku choroby, np. nowotworu,
• wrodzona niedoczynność tarczycy.

Przyczyny wtórnej niedoczynności tarczycy to:

• guzy podwzgórza lub przysadki,
• urazy lub stany zapalne w obrębie podwzgórza lub przysadki,
• zespół Sheehana,
• zaburzenia neurologiczne, w których występuje niedobór impulsów nerwowych pobudzających przysadkę i podwzgórze do produkcji hormonów tarczycowych.

Należy dodać, że niedobór jodu stanowi coraz rzadszą przyczynę rozwoju niedoczynności tarczycy, ponieważ niedobory jodu w diecie występują rzadziej niż kiedyś.

Niedoczynność tarczycy a choroba Hashimoto

Choroba Hashimoto jest aktualnie najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy. Coraz częściej problemy z tarczycą mają podłoże autoimmunologiczne, co oznacza, że wynikają z niewłaściwego działania układu odpornościowego i atakowania własnych tkanek, w tym przypadku tarczycy. Choroba Hashimoto może się rozwijać w utajeniu albo we wstępnej fazie przez krótki czas dawać objawy nadczynności tarczycy. Zwykle jednak przechodzi w niedoczynność tarczycy i właśnie na jej leczeniu skupia się terapia.

Niedoczynność tarczycy – objawy

Objawy niedoczynności tarczycy są najczęściej skutkiem spowolnienia aktywności organizmu. Do często kojarzonych z niedoczynnością tarczycy symptomów należy skłonność do tycia, jednak lista typowych dolegliwości jest o wiele dłuższa.

Główne objawy niedoczynności tarczycy to:

• ciągłe zmęczenie – nieadekwatne do wysiłku,
• senność, która nie ustępuje mimo picia kawy albo napojów energetycznych,
• problemy z koncentracją i zapamiętywaniem, a nawet utraty pamięci lub zaburzenia intelektualne, które przypominają otępienie,
• osłabienie mięśni,
• chroniczne zaparcia,
• zmienność nastrojów – zwłaszcza przygnębienie, obojętność, depresja, apatia,
• uczucie chłodu – nawet, gdy jest ciepło ubrany albo przebywa w ogrzanych pomieszczeniach,
• zmniejszona potliwość, 
• obrzęk twarzy, powiek, rąk, wynikający z nagromadzenia w przestrzeniach międzykomórkowych śluzowej substancji (obrzęk śluzowaty),
• bóle, zaczerwienienie i pieczenie oczu – objawy często przypominają zapalenie spojówek,
• spadek odporności – efektem są częste infekcje,
• problemy z zajściem w ciążę lub jej donoszeniem,
• łatwe powstawanie siniaków,
• mrowienie i drętwienie dłoni,
• wypadanie włosów, bladość i suchość skóry.

Objawem niedoczynności tarczycy może być powstanie tzw. wola. Jeśli zauważysz, że z niewiadomych przyczyn zwiększył ci się obwód szyi, idź do lekarza i poproś o skierowanie na badania oceniające pracę tarczycy.

Osoby z łagodną niedoczynnością tarczycy mogą nie zauważyć początkowo u siebie żadnych objawów, lecz jeśli problem nie zostanie w porę wykryty i leczony, choroba może podstępnie się rozwijać
– przestrzega lek. Marta Kunkel, endokrynolog.

Objawy niedoczynności tarczycy u osób starszych są trudniejsze do wychwycenia, ponieważ są nietypowe. Z tego powodu niedoczynność tarczycy u osób w podeszłym wieku jest często rozpoznawana mylnie jako miażdżyca lub depresja.

Objawy kliniczne niedoczynności tarczycy mogą być mniej lub bardziej nasilone, ale dotyczą całego organizmu. Są na tyle różnorodne, że często zostają łączone z innymi schorzeniami np. dermatologicznymi, gastrologicznymi, kardiologicznymi, hematologicznymi czy zaburzeniami emocjonalnymi
– mówi lek. Marta Kunkel.

Niedoczynność tarczycy – rozpoznanie

Podstawowa diagnostyka niedoczynności tarczycy obejmuje oznaczenie we krwi poziomu poziomu TSH, czyli tyreotropiny, hormonu wytwarzanego przez przysadkę mózgową, oraz często również hormonu FT4 (wolnej tyroksyny). Jeśli poziom TSH jest za wysoki, to znak, że organizm próbuje stymulować intensywniej tarczycę do pracy. A robi to właśnie dlatego, że tarczyca wytwarza za mało własnych hormonów.

Normy TSH

Parametry TSH mogą się różnić zależnie od laboratorium, ale każdy punkt podaje na wyniku własny zakres normy. Prawidłowe wartości TSH to zazwyczaj od 0,4 do 4,0 mIU/l. 

Ale uwaga. Wynik trzeba oceniać indywidualnie (może to zrobić tylko lekarz), bo np. u osób starszych przekroczenie górnej granicy nadal może być normą. U noworodków norma TSH to 1-30 mIU/l. Natomiast w przypadku kobiet starających się o dziecko optymalne jest TSH na poziomie 1 mIU/l, a powyżej 2,5 mIU/l – choć pozornie w normie – może wymagać już leczenia niedoczynności tarczycy.

Druga ważna sprawa to wiarygodność pojedynczego wyniku. Na poziom TSH ma wpływ wiele czynników. Sztucznie zaniżyć może go np. głodówka czy niektóre leki (np. sterydy), a zawyżyć infekcja czy przewlekła choroba. Dlatego, jeśli mimo prawidłowego poziomu TSH, występują objawy typowe dla niedoczynności tarczycy (a nie można ich wytłumaczyć innym schorzeniem), być może przyczyną jest z tzw. niedoczynność subkliniczna. Badanie warto wtedy powtórzyć, np. po trzech miesiącach lub aktualną diagnostykę poszerzyć.

Niedoczynność tarczycy - dodatkowe badania

Dodatkowe badania w diagnostyce niedoczynności tarczycy to:

• sprawdzenie poziomu produkowanej przez tarczycę tyroksyny (FT3, norma: 2,0–5,6 pg/ml i FT4, norma: 9,5–20 pg/ml; wynik poniżej normy świadczy o niedoczynności),
• USG tarczycy – w przypadku diagnostyki niedoczynności pomaga ocenić, czy nie doszło do uszkodzenia gruczołu np. na skutek stanu zapalnego,
• sprawdzenie ilości przeciwciał przeciwtarczycowych we krwi (skrót aTPO, anty-TPO) – znaczne przekroczenie normy (będzie podana na wydruku) wskazuje na zapalenie tarczycy, które występuje np. przy chorobie Hashimoto. Przeczytaj więcej: Wysokie anty-TPO.

Leczenie niedoczynności tarczycy

Terapia niedoczynności tarczycy polega na doustnym zażywaniu syntetycznych hormonów. Podstawą leczenia jest przyjmowanie lewotyroksyny, leku który ma rekompensować niedobór hormonu tarczycowego – tyroksyny. U dzieci endokrynolodzy zlecają zwykle początkowo duże dawki. U dorosłych dawki hormonu są ustalane indywidualnie. Lewotyroksynę przyjmuje się codziennie rano na czczo. Następnie przez 30-60 minut nie należy spożywać posiłków. 

Leki na tarczycę przyjmuje się najczęściej do końca życia. Na szczęście terapia daje dobre efekty - ustępuje większość wywołanych przez niedoczynność tarczycy objawów, w dodatku nie powoduje skutków ubocznych.

Skuteczność leczenia niedoczynności tarczycy jest wysoka. Wiele objawów w bardzo krótkim czasie ustępuje. Niestety niektórzy chorzy pomimo terapii nadal zgłaszają pewne objawy choroby. 

Dla skuteczność terapii bardzo ważne jest kontrolowanie swojego stanu zdrowia. Regularnie należy oznaczać poziom TSH, według zaleceń lekarza, a w niektórych przypadkach również T4.  

Niedoczynność tarczycy – dieta

Elementem wspomagającym leczenie niedoczynności tarczycy jest właściwe odżywianie z naciskiem na zwiększone spożycie białka, błonnika (owoce, warzywa, pełne ziarno) i ograniczanie produktów prozapalnych. Dieta przy niedoczynności tarczycy powinna uwzględniać zatem kilka ważnych zasad:

• jedz produkty bogate w białko - ryby, jaja mięso (15% wszystkich spożywanych kalorii), co działa korzystnie na przemianę materii oraz zwiększa produkcję hormonu wzrostu, sprzyjającego spalaniu tkanki tłuszczowej.
• jedz dużo warzyw, owoców, gruboziarniste pieczywo – zawarty w nich błonnik pomoże uporać się z zaparciami,
• jedz morskie ryby – to źródło jodu i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (obniżają poziom złego cholesterolu),
• ogranicz spożycie tłuszczów zwierzęcych (masła, tłustego mięsa) – dostarczają one dużo cholesterolu; ten zaś, przy niedoczynności tarczycy, jest zazwyczaj podwyższony,
• unikaj produktów typu fast-food, zmniejszają ilość błonnika w diecie i działają niekorzystnie na florę bakteryjną jelit,
• dbaj o mikroflorę jelit: zjadaj regularnie kiszone ogórki, kapustę, buraki,
• wyeliminuj cukier z diety,
• ogranicz nabiał,
• unikaj tłuszczów bogatych w omega-6: olej rzepakowy rafinowany, olej słonecznikowy, margaryny twarde, 
• wybieraj tłuszcze, które pozwolą zachować właściwą proporcję między kwasami omega-3 a omega-6: olej lniany, rzepakowy tłoczony na zimno, orzechy, migdały,
• pij duże ilości płynów, co najmniej 1,5-2 litrów dziennie. Odpowiednie nawodnienie ułatwia pracę nerkom i zapobiega infekcjom układu moczowego. 

W 1997 roku wprowadzono w Polsce obowiązek jodowania soli kuchennej. Stosowanie wzbogaconej przyprawy i urozmaicone menu pokrywa dzienne zapotrzebowanie na jod. Jednak z solą nie można przesadzać. Osób z chorą tarczycą dotyczy to samo zalecenie na temat dziennego maksymalnego spożycia soli jak ogół społeczeństwa. Zalecana ilość to maksymalnie jedna łyżeczka soli dziennie – z uwzględnieniem przyprawy dodanej już np. do chleba czy innych produktów spożywczych. 

Niedoczynność tarczycy u dzieci

Już od 12. tygodnia życia płodowego tarczyca dziecka rozpoczyna syntezę własnych hormonów. Do tego czasu czerpie je z organizmu matki. Niedobór hormonów w okresie płodowym oraz w pierwszych miesiącach życia może spowodować upośledzony rozwój fizyczny i umysłowy. Dlatego też u noworodków w 3.-5. dniu życia wykonywane są badania przesiewowe oceniające stan tarczycy.

Objawy niedoczynności tarczycy u dzieci

Nieleczona niedoczynność tarczycy u dzieci może rzutować na cały organizm i mieć niekorzystny wpływ na rozwój. Objawy niedoczynności tarczycy u dzieci zależą od wieku oraz nasilenia choroby.

W 1. miesiącu życia mogą pojawić się:

• przedłużająca się żółtaczka, 
• osłabiony apetyt,
• duże ciemię,
• niska temperatura ciała,
• przepukliny (np. pępkowa).

U niemowląt możliwymi objawami są:

• senność,
• suchość i szorstkość skóry,
• spowolniony rozwój,
• chrypa, niski głos,
• zaparcia,
• opuchnięcie twarzy,
• obniżone napięcie mięśniowe.

Objawy niedoczynności tarczycy u starszych dzieci to:

• spowolniony wzrost,
• opóźniony wiek zębowy,
• opóźnienie umysłowe,
• opóźnione dojrzewanie płciowe,
• bladość, 
• ospałość, 
• zaparcia,
• nadwrażliwość na zimno,
• swędząca, sucha skóra,
• u dziewcząt obfite miesiączki,
• wahania nastroju, stany depresyjne,
• wole. 

Wrodzona niedoczynność tarczycy

Wrodzona niedoczynność tarczycy to niedoczynność tarczycy wynikająca z niedoboru hormonów tarczycy w życiu płodowym lub przy urodzeniu. Dotyczy 1:3000-4000 żywych urodzeń. To oznacza, że pojawia się znacznie rzadziej niż niedoczynność tarczycy w starszych dzieci. 

Może wynikać z zaburzeń rozwojowych tarczycy (np. jej braku lub zaniku), wad ośrodkowego układu nerwowego, niedostatecznej podaży jodu w czasie ciąży lub zaburzeń enzymatycznych. Bywa stanem przejściowym lub trwałym.

Niedoczynność tarczycy wrodzona może przebiegać bezobjawowo, ale może też powodować trwałe upośledzenie intelektualne - nasilenie objawów zależy od stopnia niedoczynności gruczołu i czasu trwania choroby.

Leczenie niedoczynności tarczycy u dzieci

Leczenie niedoczynność tarczycy u dzieci polega na podawaniu lewotyroksyny. Czyli dokładnie na tym samym co u osób dorosłych. Rozpoznanie w odpowiednim czasie i leczenie umożliwiają dziecku normalne funkcjonowanie, nie odbiegające w niczym od życia rówieśników. Ale przede wszystkim pozwala zapobiec upośledzeniu umysłowemu. Dlatego w razie wystąpienia objawów mogących wskazywać na problemy z tarczycą rodzic powinien jak najszybciej udać się lekarza i wykonać badania. 

Niedoczynność tarczycy a ciąża

Choroby tarczycy u kobiet w wieku reprodukcyjnym są częstym problemem. Nieleczona niedoczynność tarczycy może skutkować zarówno trudnością w zajściu w ciążę i donoszeniu ciąży, jak i niekorzystnym wpływem na rozwój płodu. Możliwe powikłania niedoboru hormonów tarczycy w ciąży to niska masa urodzeniowa dziecka, przedwczesny poród, zaburzenia oddychania, obumarcie płodu, zaburzenia rozwoju fizycznego i umysłowego dziecka. Dlatego kobiety w ciąży z niedoczynnością tarczycy powinny być pod stałą opieką lekarza endokrynologa.

Normy TSH w ciąży

W ciąży stężenia hormonów tarczycy ulegają istotnym zmianom, dlatego normy TSH w ciąży są różne w zależności od trymestru:

• I trymestr ciąży: TSH 0,009–3,18 µIU/ml,
• II trymestr ciąży: TSH 0,05–3,44 µIU/ml,
• III trymestr ciąży: TSH 0,11–3,53 µIU/ml.

Leczenie niedoczynności tarczycy w ciąży

Istnieją dwa możliwe scenariusze: kobieta może mieć rozpoznaną niedoczynność tarczycy przed zajściem w ciążę lub w trakcie ciąży. Leczenie polega na przyjmowaniu lewotyroksyny z kontrolą poziomu TSH. 

Jeśli choroba została zdiagnozowana wcześniej, lekarz powinien przepisać kobiecie planującej ciążę taką dawkę leku, aby uzyskać stężenie TSH na poziomie < 2,5 µIU/ml. Po porodzie należy powrócić do dawkowania sprzed ciąży. 

Kobiety, u których niedoczynność tarczycy rozpoznano w ciąży, a stężenie TSH przekracza 2,5 µIU/ml, powinny mieć wykonane oznaczenie stężenia anty-TPO. Leczenie powinno dążyć do utrzymania TSH w dolnej połowie przedziału referencyjnego dla danego trymestru ciąży (albo < 2,5 µIU/ml).

Niedoczynność tarczycy u mężczyzn

Niedoczynność tarczycy może wystąpić u każdego bez względu na płeć, również u mężczyzn. Objawy choroby są podobne jak u kobiet. Niedobór hormonów tarczycy u mężczyzn powoduje senność, chroniczne zmęczenie, problemy z koncentracją, potencją i libido. Występują także nadwrażliwość na zimno oraz problemy trawienne.

Niedoczynność tarczycy u mężczyzn występuje znacznie rzadziej niż u kobiet (5-7 razy rzadziej), dlatego często objawy są przez nich bagatelizowane i później trafiają do lekarza. W rezultacie leczenie chorej tarczycy bywa u nich trudniejsze.

Czym grozi nieleczona niedoczynność tarczycy?

Nieleczona niedoczynność tarczycy może spowodować:

• rozwój miażdżycy wskutek zwiększonej ilości lipidów we krwi, a tym samym choroby układu sercowo-naczyniowego,
• depresję, zaburzenia lękowe,
• nadwagę,
• niepłodność,
• nieregularne cykle miesiączkowe,
• nawracające poronienia,
• zaburzenia neurologiczne,
• zaburzenia rozwojowe u dziecka,
• śpiączkę hipotermiczną, która jest stanem zagrażającym życiu; objawia się spadkiem temperatury ciała poniżej 35°C, spowolnieniem pracy serca, zwolnieniem oddechów oraz sennością przechodzącą w śpiączkę.

Warto też pamiętać, że na co dzień nieleczona niedoczynność tarczycy bardzo utrudnia funkcjonowanie poprzez trudności w koncentracji, zapominanie o mniej i bardziej ważnych rzeczach czy ciągłą senność. Choroba może więc istotnie pogorszyć jakość życia.

Źródła:
Zdrowa tarczyca. Porady lekarza rodzinnego, Wydawnictwo Literat,
J.B Latkowski (red.), Medycyna Rodzinna, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2019.
P.Gajewski (red.), Interna Szczeklika 2017/2018, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017
G.H. Bręborowicz, Położnictwo i Ginekologia, PZWL, Warszawa 2020,
M. Makarowska, Hashimoto na widelcu, Feeria 2021.

Czytaj także:
Brzuch tarczycowy – jak wygląda (zdjęcia) i jak go zlikwidować?
Objawy Hashimoto - jak rozpoznać przewlekłe zapalenie tarczycy?
Tarczyca a problemy ze skórą
Objawy nadczynności tarczycy

Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!