Choroba Hashimoto – objawy, diagnostyka, leczenie, dieta

fot. Adobe Stock, shidlovski

Spis treści:

1. Choroba Hashimoto – na czym polega?
2. Choroba Hashimoto – przyczyny
3. Choroba Hashimoto – objawy
4. Choroba Hashimoto – objawy psychiczne 
5. Choroba Hashimoto – diagnostyka
6. Leczenie choroby Hashimoto
7. Dieta w chorobie Hashimoto
8. Powikłania choroby Hashimoto
9. Jak często występuje choroba Hashimoto?
10. Choroba Hashimoto a ciąża
11. Choroba Hashimoto u mężczyzn

Choroba Hashimoto – na czym polega?

Choroba Hashimoto, inaczej przewlekłe limfocytarne zapalenie tarczycy, to główna przyczyna niedoczynności tarczycy. W przebiegu choroby Hashimoto dochodzi do autoimmunologicznego uszkodzenia gruczołu tarczycowego, który jest odpowiedzialny za wiele ważnych procesów w całym organizmie, m.in: przemianę materii, regulację temperatury ciała czy gospodarkę wapniowo-fosforanową. Chorobie towarzyszy powstanie zapalnych nacieków limfocytarnych na tarczycy.

Choroba Hashimoto to choroba z tak zwanej autoagresji, w której występuje niszczenie tarczycy przez mechanizmy traktujące tarczycę jako wroga. Jest to reakcja antygen-przeciwciało, o której większość osób nie wie, dopóki nie wykona odpowiednich badań
– mówi dr n. med. Elżbieta Rusiecka-Kuczałek, endokrynolog w Centrum Medycznym Damiana.

Choroba Hashimoto może z czasem powodować niedobór hormonów tarczycy, wskutek czego dochodzi do problemów z masą ciała, chronicznego zmęczenia i senności, osłabienia kondycji skóry, włosów i paznokci. Choroba Hashimoto może powodować obniżenie nastroju, depresję, a także niepłodność. Nieleczona prowadzi do wielu powikłań. 

Choroba Hashimoto – przyczyny

Przyczyną choroby Hashimoto jest nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego. Przyjmuje się, że odpowiedzialne za to jest połączenie predyspozycji genetycznych oraz czynników środowiskowych, co prowadzi do utraty tolerancji immunologicznej i ataku tarczycy przez komórki odpornościowe, szczególnie limfocyty T. W rezultacie dochodzi do stopniowego zaniku i zwłóknienia tego narządu.

Niektóre osoby są bardziej narażone na zachorowanie. Czynniki zwiększające ryzyko rozwoju choroby Hashimoto to:

• płeć żeńska – kobiety chorują do 10 razy częściej niż mężczyźni,
• wiek 30-50 lat – w tym czasie choroba jest na ogół rozpoznawana,
• dziedziczność – choroby tarczycy lub inne choroby autoimmunologiczne w rodzinie podnoszą ryzyko Hashimoto,
• inna choroba autoimmunologiczna (np. celiakia, toczeń, RZS),
• nadmierne spożycie jodu – według badań na obszarach o wyższej podaży tego pierwiastka odnotowuje się większą aktywność przeciwciał przeciwtarczycowych,
• mutacje genowe,
• przyjmowanie niektórych leków (np. estrogenów, tamoksyfenu, androgenów, glikokortykosteroidów) – może wpływać na zakłócenie pracy tarczycy. 

Choroba Hashimoto – objawy

Na początku objawy choroby Hashimoto są niejednoznaczne albo bardzo subtelne. Schorzenie powoli niszczy tarczycę, stopniowo doprowadzając do jej zaniku, a co za tym idzie niedoczynności tego gruczołu. Dopiero wtedy pojawiają się objawy Hashimoto, takie jak:

• senność,
• kłopoty z koncentracją i pamięcią,
• skłonność do depresji,
• nadwrażliwość na chłód,
• przesuszenie skóry,
• wypadanie włosów,
• podniesiony poziom cholesterolu i trójglicerydów,
• zaparcia,
• bóle stawowo-mięśniowe,
• przybieranie na wadze,
• nieregularne miesiączki lub obfite miesiączki,
• zatrzymanie owulacji, niepłodność,
• obniżone libido,
• zaburzenia cukrzycowe (insulinooporność).

Objawem choroby Hashimoto może być powstanie wola. Jest to powiększenie tarczycy i obwodu szyi, wyglądające jak obrzęk w okolicy tarczycy. Choroba Hashimoto na początkowym etapie może wywołać objawy nadczynności tarczycy. 

Choroba Hashimoto – objawy psychiczne 

Objawy psychiczne choroby Hashimoto mogą pojawić się, zanim pacjent zauważy klasyczne objawy niedoczynności tarczycy.

Do psychicznych symptomów choroby Hashimoto należą:

• depresja,
• drażliwość,
• dezorientacja,
• labilność emocjonalna,
• niepokój,
• wycofanie społeczne,
• zaburzenia pamięci i koncentracji, 
• inne nieprawidłowości psychiczne, np. urojenia, pobudzenie, halucynacje.

Osoby z chorobą Hashimoto mogą mieć na tyle nasilone objawy psychiatryczne, że błędnie rozpoznaje się u nich schorzenia takie jak: schizofrenia paranoidalna, depresja psychotyczna albo choroba dwubiegunowa. Terapia hormonalna stosowana w leczeniu Hashimoto na ogół poprawia stan psychiczny pacjentów, a objawy ustępują.  

Choroba Hashimoto – diagnostyka

Badania na Hashimoto są dość proste. W pierwszej kolejności należy oznaczyć stężenie TSH, czyli hormonu wydzielanego przez przysadkę mózgową, ale sprzężonego z hormonami tarczycy. Jego podniesiony poziom (norma TSH wynosi: 0,4–4,0 mIU/l) może zwiastować niedoczynność tarczycy.

Kolejnym krokiem jest skierowanie do endokrynologa i badania określające poziom hormonów tarczycy:

• T4 (tyroksyny),
• T3 (trójjodotyroniny).

Diagnostyka w kierunku choroby Hashimoto obejmuje także USG tarczycy i oznaczenie stężenia przeciwciał TPO (anty-TPO). Przy chorobach tarczycy mogą pojawić się zmiany w obrębie narządu w postaci guzków tarczycy.

Choroba Hashimoto może przebiegać na początku z nadczynnością tarczycy – szczególnie u młodych kobiet. Później rozwija się w kierunku niedoczynności tarczycy. Najpierw jest to niedoczynność subkliniczna, czyli taka, która nie daje jeszcze żadnych objawów, a już są podwyższone parametry hormonów – m.in. TSH (czyli hormon tyreotropowy).
– mówi dr n. med. Elżbieta Rusiecka-Kuczałek.

Ekspert dodaje, że jeżeli hormonów tarczycy będzie za mało, to poziom TSH będzie podwyższony. – Właśnie na tej podstawie możemy rozpoznać niedoczynność tarczycy (nawet jeśli nie ujawnia się ona jeszcze w postaci objawów klinicznych). W takim przypadku należy się zgłosić do endokrynologa i rozpocząć odpowiednie leczenie lub rozszerzenie dalszej diagnostyki w celu potwierdzenia lub wykluczenia występowania chorób tarczycy, w tym Hashimoto – mówi dr Elżbieta Rusiecka-Kuczałek.

Leczenie choroby Hashimoto

Leczenie Hashimoto polega na doustnym uzupełnianiu poziomu hormonów. Pacjent przyjmuje tabletki z syntetyczną tyroksyną (lewotyroskyną) na ogół do końca życia. Zażywa je codziennie 30-60 minut przed pierwszym posiłkiem.

Dawkowanie lewotyroksyny jest ustalane indywidualnie przez lekarza. Przyjmowanie zbyt dużej dawki leku może powodować arytmię (w tym migotanie przedsionków) lub osteoporozę. Dlatego należy stosować go zgodnie z zaleceniami lekarza. 

Leczenie choroby Hashimoto jest bardzo skuteczne i eliminuje objawy niedoczynności tarczycy, jednak należy zaznaczyć, że niektórzy pacjenci odczuwają nadal pewne dolegliwości choroby pomimo leczenia. 

Dlaczego leczenie Hashimoto polega na uzupełnianiu tylko tyroksyny (T4)? W większości przypadków podawanie samej syntetycznej tyroksyny przynosi oczekiwane efekty terapeutyczne. T4 jest przekształcany w organizmie w T3, więc na ogół nie ma potrzebny stosowania kombinacji tych związków. Chociaż trzeba zaznaczyć, że u niektórych osób z chorobą Hashimoto faktycznie można osiągnąć lepsze efekty przy zastosowaniu obu tych hormonów (np. po chirurgicznym usunięciu tarczycy).

Dieta w chorobie Hashimoto

Dieta stosowana w chorobie Hashimoto pomaga zmniejszyć objawy choroby i wzmocnić osłabiony organizm. Oto jej najważniejsze zasady:

• Zadbaj, by twoje menu zawierało duże ilości błonnika. Jest on ratunkiem dla spowolnionych chorobą jelit. Sięgaj więc po warzywa, owoce, rośliny strączkowe oraz produkty pełnoziarniste.  
• Wzbogać menu w duże ilości białka, które ograniczy tycie i wzmocni komórki tarczycowe. Sięgaj więc po strączki, białe mięso, jaja. Ogranicz natomiast nabiał (oprócz jogurtu i kefiru), mimo że też zawiera białko. Hashimoto często idzie w parze z nietolerancją laktozy.  
• Wprowadź do diety selen. Niektóre badania potwierdzają, że może on redukować aktywność zapalną tarczycy. Sięgaj więc po orzechy, ryby i owoce morza.
• Ogranicz produkty sojowe, bo mogą zaburzać wchłanianie leków stosowanych w niedoczynności tarczycy.
• Ogranicz tłuszcze zwierzęce. Z niedoczynnością tarczycy w przebiegu Hashimoto często wiąże się podwyższony poziom cholesterolu. Po czerwone mięso sięgaj więc nie częściej niż 2 razy w tygodniu.

Pamiętaj, że osoby chorujące na Hashimoto mają 10 razy większe ryzyko zachorowania na celiakię. Wykonaj badania sprawdzające, czy możesz jeść gluten.

Tycie a choroba Hashimoto

Pod wpływem stanu zapalnego, który rozwija się w tarczycy w przebiegu choroby Hashimoto, organizm zwalnia, dlatego tempo spalania kalorii jest również ograniczone. Ważna jest odpowiednia dieta.

Zatem jak nie tyć i schudnąć przy Hashimoto? Poza przestrzeganiem zaleceń endokrynologa ważne są też następujące zasady:

• Jedz małe posiłki 5-6 razy dziennie. To pozwoli przyspieszyć metabolizm.
• Pij każdego dnia ok. 2 litrów wody.
• Ogranicz produkty węglowodanowe - wyeliminuj cukry proste (białe pieczywo, słodycze), 2 razy dziennie spożywaj węglowodany złożone (pełnoziarniste pieczywo, razowy makaron, grube kasze).
• Postaw na białko - przyczynia się ono do zwiększenia tempa metabolizmu. Jedz chude mięso, jaja, ryby (głównie słodkowodne), strączki.
• Każdego dnia znajdź czas na 30-45 minut umiarkowanego treningu.
• Włącz do diety produkty fermentowane. Badania potwierdziły, że osoby z nadwagą, częściej miewają zaburzenia flory bakteryjnej jelit.

Powikłania choroby Hashimoto

Nieleczona choroba Hashimoto może prowadzić do różnorodnych powikłań:

• powstania wola, który może powodować trudności w połykaniu i oddychaniu,
• chorób układu krążenia – z powodu zwiększonego poziomu cholesterolu LDL (tzw. złego cholesterolu),
• problemów psychicznych (np. depresji),
• nadwagi i otyłości,
• nadciśnienia,
• cukrzycy wymagającej codziennego przyjmowania insuliny,
• komplikacji ciąży (poronienia, przedwczesnego porodu, wad rozwojowych),
• śpiączki hipotermicznej – to stan zagrażający życiu, który objawia się spadkiem temperatury ciała poniżej 35°C, spowolnieniem pracy serca, zwolnieniem oddechów oraz sennością przechodzącą w śpiączkę.

Osoby z chorobą Hashimoto częściej chorują również na inne schorzenia autoimmunologiczne (np. RZS, choroba Addisona, toczeń). Mają także zwiększone ryzyko chłoniaka tarczycy.

Jak często występuje choroba Hashimoto?

Szacuje się, że w Polsce chorobę Hashimoto ma ok. 800 tys. osób. Przy czym w wielu przypadkach może ona rozwijać się w utajeniu i nie jest rozpoznawana. Niektóre źródła podają, że roczna częstość występowania choroby Hashimoto na świecie wynosi 0,3-1,5 przypadków na 1000 osób. 

Choroba Hashimoto a ciąża

Nieleczona choroba Hashimoto może zaburzać płodność i utrudniać zajście w ciążę, ponieważ prowadzi do zaburzeń cyklu miesiączkowego i zaniku owulacji. Zwiększa także ryzyko poronienia oraz wad płodu (może powodować upośledzenie intelektualne, fizyczne, powodować niska masę urodzeniową). Czytaj też: Hashimoto a ciąża.

Na szczęście jeśli choroba jest prawidłowo leczona (poziom hormonów tarczycy jest dzięki lekom w normie), kobieta może urodzić zdrowe dziecko. Konieczne są jednak regularne kontrole endokrynologiczne.

Zdarza się, że choroba ujawnia się w trakcie ciąży lub w czasie połogu. Dlatego w tym szczególnym okresie kobieta powinna mieć wykonywane badanie TSH. 

W ciąży stężenia hormonów tarczycy ulegają istotnym zmianom, dlatego normy TSH w ciąży są różne w zależności od trymestru:

• I trymestr ciąży: 0,009–3,18 µIU/ml,
• II trymestr ciąży: 0,05–3,44 µIU/ml,
• III trymestr ciąży: 0,11–3,53 µIU/ml.

​Jeśli choroba Hashimoto została zdiagnozowana przed zajściem w ciążę, lekarz powinien przepisać kobiecie taką dawkę leku, aby uzyskać stężenie TSH < 2,5 µIU/ml. Po porodzie należy powrócić do dawkowania sprzed ciąży. 

Choroba Hashimoto u mężczyzn

Choroba Hashimoto u mężczyzn występuje znacznie rzadziej niż u kobiet. Charakteryzuje się przede wszystkim upośledzeniem funkcji seksualnych: obniżeniem libido i zaburzeniami erekcji (u 80% chorych), a także zmęczeniem, sennością, obniżonym nastrojem i zwiększoną wrażliwością na chłód.

W badaniach ujawnia się obniżony poziom testosteronu i niska ilość plemników w nasieniu. Leczenie choroby Hashimoto u mężczyzn przebiega tak samo jak w przypadku kobiet – konieczne jest uzupełnianie poziomu hormonów tarczycy.

Źródła:
R. Hall i inni, Psychiatric manifestations of Hashimoto's thyroiditis, doi.org/10.1016/S0033-3182(82)73397-3,
S.L. Lee, Hashimoto Thyroiditis, Medscape,
D.L. Mincer, I. Jialal, Hashimoto Thyroiditis, www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK459262,
Zdrowa tarczyca. Porady lekarza rodzinnego, Wydawnictwo Literat,
G.H. Bręborowicz, Położnictwo i Ginekologia, PZWL, Warszawa 2020.

Czytaj także:
TSH w ciąży: norma, postępowanie na podstawie prawdziwej historii
Jak przebiega choroba Hashimoto u mężczyzn?
Biopsja tarczycy – jak przebiega badanie i kto powinien je zrobić
Brzuch tarczycowy – jak wygląda (zdjęcia) i jak go zlikwidować?
Choroba Gravesa-Basedowa – najczęstsza postać nadczynności tarczycy

dr n. med.

Elżbieta Rusiecka-Kuczałek

endokrynolog, lekarz chorób wewnętrznych

Jest lekarzem chorób wewnętrznych, endokrynologiem z wieloletnim doświadczeniem. Na co dzień pracuje w Centrum Medycznym Damiana.

Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!