Spis treści:
- Choroba Hashimoto – na czym polega?
- Choroba Hashimoto – przyczyny
- Choroba Hashimoto – objawy
- Choroba Hashimoto – objawy psychiczne
- Choroba Hashimoto – przebieg
- Choroba Hashimoto – diagnostyka
- Leczenie choroby Hashimoto
- Dieta w chorobie Hashimoto
- Powikłania choroby Hashimoto
- Jak długo można żyć z chorobą Hashimoto?
- Jak często występuje choroba Hashimoto?
- Choroba Hashimoto a ciąża
- Choroba Hashimoto u mężczyzn
Choroba Hashimoto – na czym polega?
Choroba Hashimoto, inaczej przewlekłe limfocytowe zapalenie tarczycy, to najczęstsza przyczyna niedoczynności tarczycy. W przebiegu choroby Hashimoto dochodzi do autoimmunologicznego uszkodzenia gruczołu tarczycowego, który jest odpowiedzialny za wiele ważnych procesów w całym organizmie, m.in: przemianę materii, regulację temperatury ciała czy gospodarkę wapniowo-fosforanową. Chorobie towarzyszy powstanie zapalnych nacieków limfocytarnych na tarczycy.
Choroba Hashimoto to choroba z tak zwanej autoagresji, w której występuje niszczenie tarczycy przez mechanizmy traktujące tarczycę jako wroga. Jest to reakcja antygen-przeciwciało, o której większość osób nie wie, dopóki nie wykona odpowiednich badań
– mówi dr n. med. Elżbieta Rusiecka-Kuczałek, endokrynolog w Centrum Medycznym Damiana.
Choroba Hashimoto może z czasem powodować niedobór hormonów tarczycy, wskutek czego dochodzi do problemów z masą ciała, chronicznego zmęczenia i senności, osłabienia kondycji skóry, włosów i paznokci. Pojawiają się obniżenie nastroju, depresja, a także niepłodność. Nieleczona prowadzi do wielu powikłań.
Choroba Hashimoto – przyczyny
Przyczyną choroby Hashimoto jest nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego. Przyjmuje się, że odpowiedzialne za to jest połączenie predyspozycji genetycznych oraz czynników środowiskowych, co prowadzi do utraty tolerancji immunologicznej i ataku tarczycy przez komórki odpornościowe, szczególnie limfocyty T. W rezultacie dochodzi do stopniowego zaniku i zwłóknienia tego narządu oraz nieprawidłowej produkcji hormonów tarczycy.
Niektóre osoby są bardziej narażone na zachorowanie. Czynniki zwiększające ryzyko rozwoju choroby Hashimoto to:
- płeć żeńska – kobiety chorują do 10 razy częściej niż mężczyźni,
- wiek 30-50 lat – w tym czasie choroba jest na ogół rozpoznawana,
- dziedziczność – choroby tarczycy lub inne choroby autoimmunologiczne w rodzinie podnoszą ryzyko Hashimoto,
- inna choroba autoimmunologiczna,
- nadmierne spożycie jodu – według badań na obszarach o wyższej podaży tego pierwiastka odnotowuje się większą aktywność przeciwciał przeciwtarczycowych,
- mutacje genowe,
- przyjmowanie niektórych leków (np. estrogenów, tamoksyfenu, androgenów, glikokortykosteroidów) – może wpływać na zakłócenie pracy tarczycy.
Przewlekłe zapalenie tarczycy typu Hashimoto jest najczęstszą chorobą autoimmunologiczną współwystępującą przy cukrzycy typu 1. Choroba Hashimoto często istnieje z innymi chorobami z autoagresji, np. celiakią, toczniem czy reumatoidalnym zapaleniem stawów (RZS).
Choroba Hashimoto – objawy
Na początku objawy choroby Hashimoto są niejednoznaczne albo bardzo subtelne. Schorzenie powoli niszczy tarczycę, stopniowo doprowadzając do jej zaniku, a co za tym idzie niedoczynności tego gruczołu. Dopiero wtedy pojawiają się objawy Hashimoto, takie jak:
- senność,
- kłopoty z koncentracją i pamięcią,
- skłonność do depresji,
- nadwrażliwość na chłód,
- przesuszenie skóry,
- wypadanie włosów,
- podniesiony poziom cholesterolu i trójglicerydów,
- zaparcia,
- bóle stawowo-mięśniowe,
- przybieranie na wadze,
- nieregularne miesiączki lub obfite miesiączki,
- zatrzymanie owulacji, niepłodność,
- obniżone libido,
- zaburzenia cukrzycowe (insulinooporność).
Na początkowym etapie choroba Hashimoto może wywołać objawy nadczynności tarczycy, w tym powstanie wola. Jest to powiększenie tarczycy i obwodu szyi, wyglądające jak obrzęk.
Choroba Hashimoto – objawy psychiczne
Objawy psychiczne choroby Hashimoto mogą pojawić się, zanim pacjent zauważy klasyczne objawy niedoczynności tarczycy.
Do psychicznych symptomów choroby Hashimoto należą:
- depresja,
- drażliwość,
- dezorientacja,
- labilność emocjonalna,
- niepokój,
- wycofanie społeczne,
- zaburzenia pamięci i koncentracji,
- inne nieprawidłowości psychiczne, np. urojenia, pobudzenie, halucynacje.
Osoby z chorobą Hashimoto mogą mieć na tyle nasilone objawy psychiatryczne, że błędnie rozpoznaje się u nich schorzenia takie jak: schizofrenia paranoidalna, depresja psychotyczna albo choroba dwubiegunowa. Terapia hormonalna stosowana w leczeniu Hashimoto na ogół poprawia stan psychiczny pacjentów, a objawy ustępują.
Przeczytaj: Utrzymujące się objawu choroby Hashimoto mimo leczenia
Choroba Hashimoto – przebieg
Choroba Hashimoto jest schorzeniem przewlekłym oraz postępującym, której przebieg początkowo jest bezobjawowy (utajona niedoczynność tarczycy). Z czasem tarczyca atakowana przez układ odpornościowy ulega coraz większemu zniszczeniu i zwłóknieniu, co powoduje zmniejszoną produkcję hormonów i odczuwalne dolegliwości: uczucie zimna, obniżony nastrój, przewlekłe zmęczenie, problemy jelitowe. Wraz z postępem choroby pacjent czuje się coraz gorzej a objawy bardzo obniżają jakość życia.
Choroba Hashimoto może przebiegać na początku z nadczynnością tarczycy – szczególnie u młodych kobiet. Później rozwija się w kierunku niedoczynności tarczycy. Najpierw jest to niedoczynność subkliniczna, czyli taka, która nie daje jeszcze żadnych objawów, a już są podwyższone parametry hormonów – m.in. TSH
– mówi dr n. med. Elżbieta Rusiecka-Kuczałek.
Nieleczona choroba Hashimoto prowadzi do groźnych powikłań, m.in. chorób układu krążenia, uszkodzenia nerek oraz głębokiej śpiączki.
Choroba Hashimoto – diagnostyka
Badania na Hashimoto są dość proste. W pierwszej kolejności należy oznaczyć stężenie TSH, czyli hormonu wydzielanego przez przysadkę mózgową, ale sprzężonego z hormonami tarczycy. Jego podniesiony poziom (norma TSH wynosi: 0,4–4,0 mIU/l) może zwiastować niedoczynność tarczycy.
Kolejnym krokiem jest oznaczenie poziomu hormonów tarczycy:
Diagnostyka w kierunku choroby Hashimoto obejmuje także USG tarczycy i oznaczenie stężenia przeciwciał TPO (więcej: wysokie anty-TPO). Przy chorobach tarczycy mogą pojawić się zmiany w obrębie narządu w postaci guzków tarczycy.
Ekspert dodaje, że jeżeli hormonów tarczycy będzie za mało, to poziom TSH będzie podwyższony.
Właśnie na podstawie złego wyniku TSH możemy rozpoznać niedoczynność tarczycy (nawet jeśli nie ujawnia się ona jeszcze w postaci objawów klinicznych). W takim przypadku należy się zgłosić do endokrynologa i rozpocząć odpowiednie leczenie lub rozszerzenie diagnostyki w celu potwierdzenia lub wykluczenia występowania chorób tarczycy, w tym Hashimoto
– mówi dr Elżbieta Rusiecka-Kuczałek.
Leczenie choroby Hashimoto
Leczenie Hashimoto polega na doustnym uzupełnianiu poziomu hormonów. Pacjent przyjmuje tabletki z syntetyczną tyroksyną (lewotyroskyną) na ogół do końca życia. Zażywa je codziennie na czczo 30-60 minut przed posiłkiem.
Dawkowanie lewotyroksyny jest ustalane indywidualnie przez lekarza. Przyjmowanie zbyt dużej dawki leku może powodować arytmię (w tym migotanie przedsionków) lub osteoporozę. Dlatego należy stosować go zgodnie z zaleceniami lekarza.
Leczenie choroby Hashimoto jest bardzo skuteczne i eliminuje objawy niedoczynności tarczycy, jednak trzeba pamiętać, że niektórzy pacjenci odczuwają nadal pewne dolegliwości choroby pomimo leczenia.
Dlaczego leczenie Hashimoto polega na uzupełnianiu tylko tyroksyny (T4)? W większości przypadków podawanie samej syntetycznej tyroksyny przynosi oczekiwane efekty terapeutyczne. T4 jest przekształcany w organizmie w T3, więc przeważnie nie ma potrzebny stosowania kombinacji tych związków. Chociaż trzeba zaznaczyć, że u niektórych pacjentów można osiągnąć lepsze efekty przy zastosowaniu obu tych hormonów (np. u osób po chirurgicznym usunięciu tarczycy).
Dieta w chorobie Hashimoto. Co jeść przy Hashimoto, a czego unikać?
Dieta stosowana w chorobie Hashimoto pomaga zmniejszyć objawy choroby i wzmocnić osłabiony organizm. Oto jej najważniejsze zasady:
- Zadbaj, by twoje menu zawierało duże ilości błonnika. Jest on ratunkiem dla spowolnionych chorobą jelit. Sięgaj po warzywa, owoce, rośliny strączkowe oraz produkty pełnoziarniste.
- Wzbogać menu o duże ilości białka, które ograniczy tycie i wzmocni komórki tarczycowe. Sięgaj po strączki, białe mięso, jaja. Ogranicz nabiał (oprócz jogurtu i kefiru), mimo że też zawiera białko. Hashimoto często idzie w parze z nietolerancją laktozy.
- Wprowadź do diety selen. Niektóre badania potwierdzają, że może on redukować aktywność zapalną tarczycy. Sięgaj po orzechy, ryby i owoce morza.
- Ogranicz produkty sojowe, bo mogą zaburzać wchłanianie leków stosowanych w niedoczynności tarczycy.
- Ogranicz tłuszcze zwierzęce. Z niedoczynnością tarczycy w przebiegu Hashimoto często wiąże się podwyższony poziom cholesterolu. Po czerwone mięso sięgaj nie częściej niż 2 razy w tygodniu.
Dieta bezglutenowa przy chorobie Hashimoto
Pamiętaj, że osoby chorujące na Hashimoto mają 10 razy większe ryzyko zachorowania na celiakię. Wykonaj badania sprawdzające, czy możesz jeść gluten. Czy chorzy na Hashimoto bez stwierdzonej celiakii powinni stosować dietę bez glutenu? Nie ma takiego zalecenia. Nie ma dowodów na to, że przestrzeganie diety bezglutenowej w tej grupie chorych przynosi jakiekolwiek korzyści.
Tycie a choroba Hashimoto
Pod wpływem stanu zapalnego, który rozwija się w tarczycy w przebiegu choroby Hashimoto, organizm zwalnia, dlatego tempo spalania kalorii jest również ograniczone. Ważna jest odpowiednia dieta.
Zatem jak nie tyć i schudnąć przy chorobie Hashimoto? Poza przestrzeganiem zaleceń endokrynologa ważne są następujące zasady:
- Jedz małe posiłki 5-6 razy dziennie. To pozwoli przyspieszyć metabolizm.
- Pij każdego dnia ok. 2 litrów wody.
- Ogranicz produkty węglowodanowe - wyeliminuj cukry proste (białe pieczywo, słodycze), 2 razy dziennie spożywaj węglowodany złożone (pełnoziarniste pieczywo, razowy makaron, grube kasze).
- Postaw na białko - przyczynia się ono do zwiększenia tempa metabolizmu. Jedz chude mięso, jaja, ryby (głównie słodkowodne), strączki.
- Każdego dnia znajdź czas na 30-45 minut umiarkowanego treningu.
- Włącz do diety produkty fermentowane. Badania potwierdziły, że osoby z nadwagą, częściej miewają zaburzenia flory bakteryjnej jelit.
Powikłania choroby Hashimoto
Nieleczona choroba Hashimoto może prowadzić do różnorodnych powikłań:
- powstania wola, który może powodować trudności w połykaniu i oddychaniu,
- chorób układu krążenia – z powodu zwiększonego poziomu cholesterolu LDL (tzw. złego cholesterolu),
- problemów psychicznych (np. depresji),
- nadwagi i otyłości,
- nadciśnienia,
- cukrzycy wymagającej codziennego przyjmowania insuliny,
- komplikacji ciąży (poronienia, przedwczesnego porodu, wad rozwojowych),
- śpiączki hipotermicznej – to stan zagrażający życiu, który objawia się spadkiem temperatury ciała poniżej 35°C, spowolnieniem pracy serca, zwolnieniem oddechów oraz sennością przechodzącą w śpiączkę.
Osoby z chorobą Hashimoto mają także zwiększone ryzyko chłoniaka tarczycy.
Jak długo można żyć z chorobą Hashimoto?
Jak długo żyje się z niedoczynnością tarczycy? Prawidłowo leczona choroba Hashimoto nie wpływa na długość życia, jeżeli została wcześnie wykryta. Natomiast nieleczona niedoczynność tarczycy jest niebezpieczna i skraca życie poprzez powodowanie powikłań dotyczących różnych narządów. Dlatego ważne jest wczesne jej rozpoznanie oraz wdrożenie skutecznego leczenia.
Jak często występuje choroba Hashimoto?
Szacuje się, że w Polsce chorobę Hashimoto ma ok. 800 tys. osób. Przy czym w wielu przypadkach nie jest ona rozpoznana, ponieważ może rozwijać się bezobjawowo. Niektóre źródła podają, że roczna częstość występowania choroby Hashimoto na świecie wynosi 0,3-1,5 przypadków na 1000 osób.
Choroba Hashimoto a ciąża
Nieleczona choroba Hashimoto może wpływać szkodliwie na płodność i utrudniać zajście w ciążę, ponieważ prowadzi do zaburzeń cyklu miesiączkowego i zaniku owulacji. Zwiększa także ryzyko poronienia i wad płodu (może powodować upośledzenie intelektualne, fizyczne, niską masę urodzeniową).
Czytaj też: Hashimoto a ciąża
Na szczęście jeśli choroba jest prawidłowo leczona (poziom hormonów tarczycy jest unormowany), kobieta może urodzić zdrowe dziecko. Konieczne są jednak regularne kontrole endokrynologiczne.
Zdarza się, że choroba ujawnia się w trakcie ciąży lub w czasie połogu. Dlatego w tym szczególnym okresie kobieta powinna mieć wykonywane badanie TSH.
W ciąży stężenia hormonów tarczycy ulegają zmianom, dlatego normy TSH w ciąży są różne w zależności od trymestru:
- I trymestr ciąży: 0,009–3,18 µIU/ml,
- II trymestr ciąży: 0,05–3,44 µIU/ml,
- III trymestr ciąży: 0,11–3,53 µIU/ml.
Jeśli choroba Hashimoto została zdiagnozowana przed zajściem w ciążę, lekarz powinien przepisać taką dawkę leku, aby uzyskać stężenie TSH < 2,5 µIU/ml. Po porodzie należy powrócić do dawkowania sprzed ciąży.
Choroba Hashimoto u mężczyzn
Choroba Hashimoto u mężczyzn występuje znacznie rzadziej niż u kobiet. Charakteryzuje się przede wszystkim upośledzeniem funkcji seksualnych: obniżeniem libido i zaburzeniami erekcji (u 80% chorych), a także zmęczeniem, sennością, obniżonym nastrojem i zwiększoną wrażliwością na chłód.
W badaniach ujawnia się obniżony poziom testosteronu i niska ilość plemników w nasieniu. Leczenie choroby Hashimoto u mężczyzn przebiega tak samo jak w przypadku kobiet – konieczne jest uzupełnianie poziomu hormonów tarczycy.
Źródła:
R. Hall i inni, Psychiatric manifestations of Hashimoto's thyroiditis, doi.org/10.1016/S0033-3182(82)73397-3,
S.L. Lee, Hashimoto Thyroiditis, Medscape,
D.L. Mincer, I. Jialal, Hashimoto Thyroiditis, www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK459262,
Zdrowa tarczyca. Porady lekarza rodzinnego, Wydawnictwo Literat,
G.H. Bręborowicz, Położnictwo i Ginekologia, PZWL, Warszawa 2020.
Czytaj także:
TSH w ciąży: norma, postępowanie na podstawie prawdziwej historii
Jak przebiega choroba Hashimoto u mężczyzn?
Biopsja tarczycy – jak przebiega badanie i kto powinien je zrobić
Brzuch tarczycowy – jak wygląda (zdjęcia) i jak go zlikwidować?
Choroba Gravesa-Basedowa – najczęstsza postać nadczynności tarczycy
Dieta w chorobie Hashimoto. Co jeść przy Hashimoto, a czego unikać?
Dieta stosowana w chorobie Hashimoto pomaga zmniejszyć objawy choroby i wzmocnić osłabiony organizm. Oto jej najważniejsze zasady:
- Zadbaj, by twoje menu zawierało duże ilości błonnika. Jest on ratunkiem dla spowolnionych chorobą jelit. Sięgaj po warzywa, owoce, rośliny strączkowe oraz produkty pełnoziarniste.
- Wzbogać menu o duże ilości białka, które ograniczy tycie i wzmocni komórki tarczycowe. Sięgaj po strączki, białe mięso, jaja. Ogranicz nabiał (oprócz jogurtu i kefiru), mimo że też zawiera białko. Hashimoto często idzie w parze z nietolerancją laktozy.
- Wprowadź do diety selen. Niektóre badania potwierdzają, że może on redukować aktywność zapalną tarczycy. Sięgaj po orzechy, ryby i owoce morza.
- Ogranicz produkty sojowe, bo mogą zaburzać wchłanianie leków stosowanych w niedoczynności tarczycy.
- Ogranicz tłuszcze zwierzęce. Z niedoczynnością tarczycy w przebiegu Hashimoto często wiąże się podwyższony poziom cholesterolu. Po czerwone mięso sięgaj nie częściej niż 2 razy w tygodniu.
Dieta bezglutenowa przy chorobie Hashimoto
Pamiętaj, że osoby chorujące na Hashimoto mają 10 razy większe ryzyko zachorowania na celiakię. Wykonaj badania sprawdzające, czy możesz jeść gluten. Czy chorzy na Hashimoto bez stwierdzonej celiakii powinni stosować dietę bez glutenu? Nie ma takiego zalecenia. Nie ma dowodów na to, że przestrzeganie diety bezglutenowej w tej grupie chorych przynosi jakiekolwiek korzyści.
Tycie a choroba Hashimoto
Pod wpływem stanu zapalnego, który rozwija się w tarczycy w przebiegu choroby Hashimoto, organizm zwalnia, dlatego tempo spalania kalorii jest również ograniczone. Ważna jest odpowiednia dieta.
Zatem jak nie tyć i schudnąć przy chorobie Hashimoto? Poza przestrzeganiem zaleceń endokrynologa ważne są następujące zasady:
- Jedz małe posiłki 5-6 razy dziennie. To pozwoli przyspieszyć metabolizm.
- Pij każdego dnia ok. 2 litrów wody.
- Ogranicz produkty węglowodanowe - wyeliminuj cukry proste (białe pieczywo, słodycze), 2 razy dziennie spożywaj węglowodany złożone (pełnoziarniste pieczywo, razowy makaron, grube kasze).
- Postaw na białko - przyczynia się ono do zwiększenia tempa metabolizmu. Jedz chude mięso, jaja, ryby (głównie słodkowodne), strączki.
- Każdego dnia znajdź czas na 30-45 minut umiarkowanego treningu.
- Włącz do diety produkty fermentowane. Badania potwierdziły, że osoby z nadwagą, częściej miewają zaburzenia flory bakteryjnej jelit.
Powikłania choroby Hashimoto
Nieleczona choroba Hashimoto może prowadzić do różnorodnych powikłań:
- powstania wola, który może powodować trudności w połykaniu i oddychaniu,
- chorób układu krążenia – z powodu zwiększonego poziomu cholesterolu LDL (tzw. złego cholesterolu),
- problemów psychicznych (np. depresji),
- nadwagi i otyłości,
- nadciśnienia,
- cukrzycy wymagającej codziennego przyjmowania insuliny,
- komplikacji ciąży (poronienia, przedwczesnego porodu, wad rozwojowych),
- śpiączki hipotermicznej – to stan zagrażający życiu, który objawia się spadkiem temperatury ciała poniżej 35°C, spowolnieniem pracy serca, zwolnieniem oddechów oraz sennością przechodzącą w śpiączkę.
Osoby z chorobą Hashimoto mają także zwiększone ryzyko chłoniaka tarczycy.
Jak długo można żyć z chorobą Hashimoto?
Jak długo żyje się z niedoczynnością tarczycy? Prawidłowo leczona choroba Hashimoto nie wpływa na długość życia, jeżeli została wcześnie wykryta. Natomiast nieleczona niedoczynność tarczycy jest niebezpieczna i skraca życie poprzez powodowanie powikłań dotyczących różnych narządów. Dlatego ważne jest wczesne jej rozpoznanie oraz wdrożenie skutecznego leczenia.
Jak często występuje choroba Hashimoto?
Szacuje się, że w Polsce chorobę Hashimoto ma ok. 800 tys. osób. Przy czym w wielu przypadkach nie jest ona rozpoznana, ponieważ może rozwijać się bezobjawowo. Niektóre źródła podają, że roczna częstość występowania choroby Hashimoto na świecie wynosi 0,3-1,5 przypadków na 1000 osób.
Choroba Hashimoto a ciąża
Nieleczona choroba Hashimoto może wpływać szkodliwie na płodność i utrudniać zajście w ciążę, ponieważ prowadzi do zaburzeń cyklu miesiączkowego i zaniku owulacji. Zwiększa także ryzyko poronienia i wad płodu (może powodować upośledzenie intelektualne, fizyczne, niską masę urodzeniową).
Czytaj też: Hashimoto a ciąża
Na szczęście jeśli choroba jest prawidłowo leczona (poziom hormonów tarczycy jest unormowany), kobieta może urodzić zdrowe dziecko. Konieczne są jednak regularne kontrole endokrynologiczne.
Zdarza się, że choroba ujawnia się w trakcie ciąży lub w czasie połogu. Dlatego w tym szczególnym okresie kobieta powinna mieć wykonywane badanie TSH.
W ciąży stężenia hormonów tarczycy ulegają zmianom, dlatego normy TSH w ciąży są różne w zależności od trymestru:
- I trymestr ciąży: 0,009–3,18 µIU/ml,
- II trymestr ciąży: 0,05–3,44 µIU/ml,
- III trymestr ciąży: 0,11–3,53 µIU/ml.
Jeśli choroba Hashimoto została zdiagnozowana przed zajściem w ciążę, lekarz powinien przepisać taką dawkę leku, aby uzyskać stężenie TSH < 2,5 µIU/ml. Po porodzie należy powrócić do dawkowania sprzed ciąży.
Choroba Hashimoto u mężczyzn
Choroba Hashimoto u mężczyzn występuje znacznie rzadziej niż u kobiet. Charakteryzuje się przede wszystkim upośledzeniem funkcji seksualnych: obniżeniem libido i zaburzeniami erekcji (u 80% chorych), a także zmęczeniem, sennością, obniżonym nastrojem i zwiększoną wrażliwością na chłód.
W badaniach ujawnia się obniżony poziom testosteronu i niska ilość plemników w nasieniu. Leczenie choroby Hashimoto u mężczyzn przebiega tak samo jak w przypadku kobiet – konieczne jest uzupełnianie poziomu hormonów tarczycy.
Źródła:
R. Hall i inni, Psychiatric manifestations of Hashimoto's thyroiditis, doi.org/10.1016/S0033-3182(82)73397-3,
S.L. Lee, Hashimoto Thyroiditis, Medscape,
D.L. Mincer, I. Jialal, Hashimoto Thyroiditis, www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK459262,
Zdrowa tarczyca. Porady lekarza rodzinnego, Wydawnictwo Literat,
G.H. Bręborowicz, Położnictwo i Ginekologia, PZWL, Warszawa 2020.
Czytaj także:
Choroba Hashimoto – 10 ważnych pytań do endokrynologa
Wędrujące bóle przy chorobie Hashimoto – co oznaczają i jak sobie z nimi radzić?
Jak wygląda twarz przy chorobie Hashimoto? Niedoczynność tarczycy a opuchlizna twarzy
Obalamy mity: Czy jodowanie soli powoduje chorobę Hashimoto?
Jest lekarzem chorób wewnętrznych, endokrynologiem z wieloletnim doświadczeniem. Na co dzień pracuje w Centrum Medycznym Damiana.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
