Spis treści:
- Pierwotny i wtórny brak miesiączki
- Brak miesiączki – przyczyny
- Długotrwały brak miesiączki – skutki
- Diagnoza i leczenie przy braku miesiączki
- Czy brak miesiączki jest groźny?
Pierwotny i wtórny brak miesiączki
Brak miesiączki (łac. amenorrhea) definiuje się jako:
- pierwotny brak miesiączki – brak miesiączki do 16. roku życia przy obecnych drugorzędowych cechach płciowych (takich jak: obecność biustu, kobiecych proporcji ciała) lub do 14. roku życia przy braku drugorzędowych cech płciowych,
- wtórny brak miesiączki – brak co najmniej 3 miesiączek u kobiety miesiączkującej normalnie lub brak okresu przez 6 miesięcy u kobiety nieregularnie miesiączkującej.
Brak miesiączki może wynikać z zaburzeń funkcjonowania przysadki mózgowej, podwzgórza, jajników lub macicy. Choć ciąża jest najczęstszą przyczyną braku okresu u kobiety w wieku rozrodczym, to jednak możliwych powodów jest więcej. W wielu przypadkach konieczne jest leczenie.
Brak miesiączki – przyczyny
W życiu każdej kobiety pojawiają się etapy, kiedy nie ma ona miesiączki. Najczęstszą przyczyną braku miesiączki jest ciąża. Inne stany fizjologiczne, w których nie dochodzi do menstruacji to laktacja, menopauza oraz czas przed okresem reprodukcyjnym. Pozostałe przyczyny braku miesiączki to głównie:
- wady anatomiczne (np. agenezja przewodów Müllera, agenezja pochwy, szyjki macicy)
- zespół policystycznych jajników,
- hiperprolaktynemia,
- choroby tarczycy,
- przedwczesna menopauza,
- utrata masy ciała,
- nadmierna aktywność fizyczna (ponad 8 godzin intensywnych ćwiczeń tygodniowo),
- stres,
- nadużywanie narkotyków,
- guz przysadki,
- zaburzenia funkcji nadnerczy,
- zespół Turnera,
- guzy jajnika,
- przyjmowanie niektórych leków, np. tabletek antykoncepcyjnych, chemioterapii, leków przeciwpsychotycznych, leków na nadciśnienie, antydepresantów lub leków przeciwalergicznych.
Niektóre kobiety są bardziej niż pozostałe narażone na zatrzymanie okresu. Zwłaszcza jeśli miały cykle bezowulacyjne i trudności z zajściem w ciążę, są pod wpływem silnego stresu, mają osteoporozę i chorobę układu krążenia (może mieć to związek z niedoborem estrogenów) oraz z bólami miednicy.
Częstym powodem zatrzymania miesiączki są choroby tarczycy. Choroba Hashimoto, podobnie jak inne schorzenia tarczycy (zarówno niedoczynność tarczycy, jak i nadczynność tarczycy) mogą powodować brak miesiączki. Zwiększone wydzielanie prolaktyny przy niedoczynności tarczycy powoduje zahamowanie wydzielania hormonów płciowych i zatrzymania miesiączki. Taka przyczyna nie należy jednak do częstych. W przebiegu chorób tarczycy mogą występować różne rodzaje zaburzeń miesiączkowania: nieregularny okres, brak owulacji lub zmiany charakteru krwawień.
Do braku miesiączki może prowadzić niedobór żelaza. Chociaż jest to stosunkowo rzadka przyczyna zatrzymania okresu. Najczęściej dochodzi do wydłużenia cyklu i spóźniającego się okresu. Jednocześnie, pamiętać należy, że bardzo obfite krwawienia mogą prowadzić do braków żelaza i rozwoju anemii. Wyrównanie stężenia tego pierwiastka w tych przypadkach jest pomocne w przywróceniu prawidłowej miesiączki. Objawy niedoboru żelaza to m.in. osłabienie, bóle głowy, zawroty głowy i nerwowość.
Brak okresu po 40.
Przyczyną braku miesiączki po 40. roku życia jest najczęściej menopauza. Ustanie okresu jest głównym objawem przekwitania. Wynika z nieodwracalnego wygaśnięcia czynności jajników. Zatrzymaniu miesiączki mogą towarzyszyć też inne objawy, jak np. uderzenia gorąca, wahania nastroju, nocne poty, zawroty głowy czy rozdrażnienie. Symptomy związane z nieregularnością miesiączek mogą pojawiać się już kilka lat przed menopauzą.
Długotrwały brak miesiączki – skutki
Skutki długotrwałego braku miesiączki to niepłodność, trudne do wyregulowania zaburzenia hormonalne, powodujące uderzenia gorąca, suchość pochwy oraz zwiększone ryzyko złamań, zaburzenia pracy układu pokarmowego, ale też pogorszenie stanu psychicznego kobiety. Należy też pamiętać o skutkach chorób, które są przyczyną braku miesiączki.
Diagnoza i leczenie przy braku miesiączki
Badania, które zleci lekarz przy braku miesiączki, zależą od ustaleń podczas wywiadu lekarskiego i badania ogólnego. W każdym przypadku podstawowym badaniem jest pomiar stężenia beta-hCG w kierunku ewentualnej ciąży.
Jeśli lekarz stwierdzi pierwotny brak miesiączki i obecność drugorzędowych cech płciowych, musi sprawdzić, czy anatomicznie jest możliwe miesiączkowanie. Konieczne więc będzie badanie USG, w którym oceni, czy macica jest obecna, a jeśli tak, to być może występuje niedrożna błona dziewicza lub przegroda pochwy – uniemożliwiające odpływ krwi.
Jeśli nie występują drugorzędowe cechy płciowe, konieczne jest oznaczenie hormonów gonadotropowych: FSH, LH. Ich wysokie stężenie nasuwa podejrzenie choroby genetycznej, np. zespołu Turnera. Przy niskim stężeniu tych związków należy przyczyny poszukiwać m.in. w zaburzeniach odżywania lub konstytucjonalnym opóźnieniu dojrzewania.
Diagnostyka w przypadku wtórnego braku miesiączki wygląda nieco inaczej. Po wykluczeniu ciąży, należy oznaczyć hormon tarczycy TSH oraz prolaktynę. Nieprawidłowe stężenie TSH sugeruje problemy z tarczycą. Wysokie stężenie prolaktyny świadczy o hiperprolaktynemii.
Jeśli w zakresie TSH i prolaktyny nie ma zaburzeń, to przy objawach hiperandrogenizmu (np. męski typ owłosienia, niski głos) należy wykonać pomiar testosteronu, LH, DHEA-S oraz wykonać badanie USG miednicy mniejszej – w razie złych wyników można podejrzewać zespół policystycznych jajników (PCOS) lub przerost kory nadnerczy.
Jeśli nie ma objawów hiperandrogenizmu, wykonuje się badanie prowokacyjne – test progesteronowy. Wtedy także można rozpoznać PCOS lub niedojrzałość osi podwzgórze-przysadka-jajnik.
Inną prowokacją jest test estrogenowo-progesteronowy, którego ujemny wynik może świadczyć o nieprawidłowościach macicy, zaś dodatni może sugerować przedwczesną niewydolność jajników albo inne przyczyny braku miesiączki, jak: stres, nadmierna aktywność fizyczna, zaburzenia wagi czy odżywiania. Dlatego i w tym przypadku konieczne jest zbadanie poziomu testosteronu i LH.
Leczenie braku miesiączki zależy od przyczyny. Cel, czyli przywrócenie normalnego cyklu, może być osiągnięty u niektórych kobiet dzięki zmianie stylu życia i odżywiania. Gdy przyczyną braku miesiączek jest nadmierny stres, należy przeznaczyć więcej czasu odpoczynek i w razie potrzeby udać się do psychoterapeuty. Czasami niezbędne jest leczenie farmakologiczne. Leki hormonalne mogą przywrócić normalne miesiączkowanie. Jeśli przyczyną jest chora tarczyca, należy ją leczyć. W przypadku guzów czy anatomicznych przeszkód, konieczna może być operacja. Nieregularne miesiączkowanie ma związek z podwyższonym ryzykiem złamań, dlatego zalecane jest przyjmowanie suplementów witaminy D i wapnia.
Czy brak miesiączki jest groźny?
Brak miesiączki nie jest stanem groźnym, jednak wiąże się z podwyższonym ryzykiem złamań. Jest to związane ze zmniejszoną gęstością kości wskutek zahamowanej produkcji estrogenów i innych hormonów. U niektórych kobiet brak miesiączki może zwiastować zbliżającą się przedwczesną menopauzę. W rezultacie kobieta staje się bezpłodna. Należy też pamiętać o tym, że same choroby, które wywołują ustanie okresu, mogą być groźne dla zdrowia.
Źródła:
G. Bręborowicz (red.), K. Czajkowski (red.), Położnictwo i ginekologia, PZWL Wydawnictwo Lekarskie 2020,
G. Nawaz, A.D. Rogol, Amenorrhea, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK482168,
K.A. DeSapri, Amenorrhea, Medscape, https://emedicine.medscape.com/article/252928-overview,
M. H. Jacobson, Thyroid hormones and menstrual cycle function in a longitudinal cohort of premenopausal women, doi: 10.1111/ppe.12462.
Czytaj także:
Plamienie a owulacja – o czym świadczy krwawienie w środku cyklu Plamienie po stosunku - 7 możliwych przyczyn
Brązowe plamienie zamiast okresu - przyczyny, co oznacza, kiedy do lekarza Plamienie przed okresem - czy jest się czym martwić? (przyczyny) Co oznacza krwawienie podczas stosunku? Możliwe przyczyny plamienia po seksie
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
