Orzechy są bogatym źródłem białka, witamin i nienasyconych kwasów tłuszczowych. Są też częstą przyczyną alergii pokarmowej. Alergia na orzeszki ziemne i orzechy drzewne może powodować poważne reakcje organizmu. Według statystyk częstość występowania alergii na orzechy waha się 0,05-4,9% w przypadku orzechów drzewnych i 0,5-3% w przypadku orzeszków ziemnych.
Spis treści:
- Czym jest alergia na orzechy?
- Alergia na orzechy - objawy
- Rodzaje alergii na orzechy
- Diagnostyka alergii na orzechy. Jakie badania zrobić?
- Czy alergia na orzechy ustępuje z czasem?
- Leczenie alergii na orzechy
Czym jest alergia na orzechy?
Alergia na orzechy jest rodzajem alergii pokarmowej, w której dochodzi do nadmiernej reakcji układu immunologicznego w odpowiedzi na zjedzenie niewielkiej ilości orzecha, co powoduje objawy o różnym nasileniu. Pod terminem alergia na orzechy kryje się alergia na orzechy ziemne (zaliczane do roślin strączkowych) oraz orzechy drzewne (np. nerkowce, orzechy włoskie, laskowe, migdały, orzechy pekan, piniowe lub pistacje).
Po zjedzeniu orzecha przez osobę uczuloną konkretne białka znajdujące się w tym pokarmie wiążą się ze specyficznymi przeciwciałami IgE układu odpornościowego. To uruchamia reakcję obronną organizmu i wydzielanie substancji powodujących dolegliwości (jak histamina, cytokiny, eozynofile i inne).
Dodatkowo orzechy mogą powodować reakcję krzyżową z innymi pokarmami lub pyłkami, co może zwiększać objawy. Alergia na orzechy może być wtórna do alergii na pyłki (zespół alergii jamy ustnej) albo stanowić pierwotną alergię, która częściej powoduje objawy ogólnoustrojowe.
Alergia na orzechy - objawy
Objawy alergii na orzechy są bardzo zróżnicowane i mogą mieć różne nasilenie: od łagodnych, jak wysypka, swędzenie nosa czy łzawienie oczu, po silną reakcję ogólnoustrojową, jak wstrząs anafilaktyczny i trudności z oddychaniem. Pierwsze oznaki uczulenia ujawniają się zwykle we wczesnym dzieciństwie, podczas pierwszych kontaktów z orzechami w diecie.
O alergii na orzechy mogą świadczyć takie objawy, jak:
- łzawienie,
- kichanie,
- wodnisty katar,
- świąd ust, języka, nosa,
- pokrzywka,
- wysypka na skórze,
- świąd skóry,
- nudności lub wymioty,
- ból brzucha,
- skurcze brzucha,
- biegunka,
- senność, osłabienie,
- chrypka,
- kluskowaty głos,
- kaszel,
- świszczący oddech,
- duszność,
- obrzęk,
- bladość lub zaczerwienienie skóry,
- utrata przytomności.
Wstrząs anafilaktyczny to możliwa reakcja przy alergii na orzechy. Jest stanem zagrażającym życiu i wymaga natychmiastowego wezwania pogotowia oraz, jeśli to możliwe, podania adrenaliny.
Objawy anafilaksji po zjedzeniu orzechów to np.:
- obrzęk gardła,
- uporczywy kaszel,
- świszczący oddech,
- duszność, trudność z oddychaniem,
- pokrzywka na skórze,
- zawroty głowy,
- wymioty,
- spadek ciśnienia krwi,
- szybkie bicie serca,
- zaczerwienienie skóry lub bladość,
- niepokój,
- omdlenie.
Wymienione objawy nie muszą występować razem. Ostatnie badania wykazały, że alergia na orzechy odpowiada za 70-90% śmiertelnych przypadków anafilaksji wywołanej przez żywność (orzechy drzewne dotyczyły 18-40%, reszta to orzechy ziemne). To pokazuje, jak poważnym problemem jest uczulenie na te produkty.
Dlaczego niektórzy ludzie mają silniejsze objawy alergii na orzechy, a inny łagodniejsze?
To od tego, na jakie białka orzecha dana osoba jest uczulona, zależy intensywność objawów. Najbardziej znana jest rodzina białek zapasowych (np. Ara h 2, Cor a 9, Cor a 14), którą powiązano z ciężkimi reakcjami anafilaktycznymi. Za nasilone objawy mogą odpowiadać oleozyny, defensyny i grupa LTP. Łagodniejsze dolegliwości częściej wiążą się z nadwrażliwością na białka z rodziny PR-10 i profiliny (te związki są wrażliwsze na trawienie i temperaturę, więc są też mniej szkodliwe).
Objawy alergii na orzechy mogą być intensywniejsze pod wpływem:
- wysiłku fizycznego,
- silnych emocji, stresu,
- upału,
- spożycia alkoholu lub kwasu acetylosalicylowego, gdyż zwiększają przepuszczalność błony śluzowej przewodu pokarmowego i stężenie alergenu we krwi może być większe.
Alergia na orzechy - objawy skórne
Objawy skórne są częstym objawem alergii na orzechy. Zmiany mogą pojawić się szybko po zjedzeniu pokarmu (w ciągu minut) albo z opóźnieniem (nawet po kilku godzinach) w różnych miejscach na skórze, jednak często występują w obrębie głowy, szyi oraz tułowia.
O uczuleniu na orzechy mogą świadczyć takie objawy skórne jak:
- czerwone rozlane plamy na skórze,
- drobne czerwone plamki,
- pokrzywka (bąble),
- wysypka jak kaszka,
- swędzenie skóry,
- obrzęk,
- zaczerwienienie.
Najbardziej niebezpieczne objawy skórne w przypadku alergii na orzechy to takie, którym towarzyszy obrzęk lub objawy z innych układów, np. dolegliwości żołądkowo-jelitowe oraz dotyczące układu oddechowego, co może oznaczać anafilaksję.
Rodzaje alergii na orzechy. Jakie orzechy najbardziej uczulają?
Niektóre orzechy są groźniejszymi alergenami od innych. Część chorych uczulona na jeden orzech drzewny ma rozpoznaną też alergię na inny. Wynika to z obecności w orzechach podobnych fragmentów antygenów powodujących nadmierną odpowiedź układu odpornościowego. Blisko są spokrewnione takie orzechy jak nerkowiec i pistacja, a także orzech włoski i pekan. Osoby uczulone na orzechy ziemne mogą nie mieć objawów po żadnych innych orzechach, ale istnieje zbieżność z soją.
Alergia na orzechy ziemne
Alergia na orzeszki ziemne (orzechy arachidowe, fistaszki) jest najczęstszą alergią na orzechy. Często wywołuje silne objawy, również wstrząs anafilaktyczny. Orzechy ziemne należą bowiem do najsilniejszych alergenów pokarmowych. Jeżeli zauważysz niepokojące objawy u dziecka po zjedzeniu choćby kawałeczka orzecha ziemnego, skonsultuj się z lekarzem. Czas od zjedzenia orzeszków do wystąpienia reakcji waha się od kilku minut do kilku godzin.
Alergia na orzechy laskowe
Częstość występowania alergii na orzechy laskowe różni się w zależności od regionu, przy czym w Europie stanowi główny rodzaj alergii na orzechy drzewne.
Wyróżnia się dwa rodzaje reakcji alergicznych po orzechach laskowych. Pierwotna alergia często charakteryzuje się uogólnionymi objawami, które mogą zagrażać życiu. Jest częstsza u dzieci poniżej 5 lat. Łagodna alergia na orzechy laskowe występuje jako zespół alergii jamy ustnej i wynika z reakcji krzyżowej między białkami zawartymi w pyłkach i orzechach. Dolegliwości ograniczają się do jamy ustnej (swędzenie lub pieczenie języka, podniebienia). Ten rodzaj alergii na orzechy częściej rozpoznaje się u nastolatków i dorosłych.
Alergia na orzechy włoskie
Alergia na orzechy włoskie jest najczęstszą alergią na orzechy drzewne w Wielkiej Brytanii i USA. Objawy mogą mieć różne nasilenie, podobnie jak w przypadku uczulenia na pozostałe orzechy. Tak jak przy alergii na orzechy laskowe wyróżnia się pierwotną alergię na orzechy włoskie i wtórną. Ta pierwsza częściej odpowiada za silne reakcje organizmu, natomiast wtórna na ogół objawia się dolegliwościami w jamie ustnej.
Diagnostyka alergii na orzechy. Jakie badania zrobić?
Diagnoza alergii na orzechy opiera się głównie na następujących badaniach:
- wywiad lekarski,
- doustna próba prowokacji (test prowokacyjny) - polega na spożyciu niewielkiej ilości podejrzanego pokarmu w warunkach szpitalnych i ocenie objawów,
- test skórny (punktowy) - polega na wprowadzaniu na powierzchnię skóry niewielkiej ilości alergenu i delikatnym podrażnieniu naskórka w tym miejscu; zaczerwienienie i obrzęk (bąbel) świadczą o reakcji alergicznej,
- testy z krwi - oznaczenie swoistych przeciwciał IgE przeciwko poszczególnym alergenom. W przypadku orzechów ziemnych występuje wzrost przeciwciał w odpowiedzi na białko Ara h, orzechów laskowych: Cor a, orzechów włoskich: Jug r, nerkowca: Ana o, pistacji: Pis v, a migdałów: Pru du.
Czy alergia na orzechy mija z czasem?
Alergie na orzechy niestety mają tendencję do utrzymywania się w wieku dorosłym. Inaczej niż w przypadku uczulenia na mleko czy jaja u większości osób alergia na orzechy nie ustępuje z wiekiem. Specjaliści szacują, że nabycie naturalnej tolerancji na orzeszki ziemne lub orzechy drzewne występuje tylko u 9-20% osób. W związku z tym unikanie orzechów w pożywieniu stanowi wciąż podstawę leczenia. Może to wpływać na jakość życia, powodować obawy i stres związany z jedzeniem, zwłaszcza przy silnych reakcjach w przeszłości. Objawy u części osób z alergią na orzechy mogą z wiekiem stawać się łagodniejsze, mimo to nadal należy zachować czujność. Więcej: Czy można wyrosnąć z alergii?
Leczenie alergii na orzechy
Leczenie alergii na orzechy składa się z kilku elementów. Najważniejsze to:
- Unikanie orzechów w diecie. Jeszcze do niedawna osobom, u których rozpoznano alergię na orzechy, odradzano spożywania wszystkich orzechów. Teraz wiemy, że duża grupa uczulonych toleruje inne orzechy. Nie potrzeby unikać wszystkich, jeżeli nie rozpoznano uczulenia na nie.
- Leczenie objawów alergii na orzechy w zależności od ich nasilenia (np. podanie leku przeciwhistaminowego, wstrzyknięcie adrenaliny),
- Immunoterapia (odczulanie) - dotyczy głównie orzechów ziemnych. Jest to jedyna metoda leczenia przyczynowego, której celem jest zmniejszanie wrażliwości organizmu na orzechy poprzez podawanie stopniowo zwiększanej dawki orzecha pod kontrolą lekarza. Taka terapia wymaga podtrzymywania, dlatego chory powinien regularnie przyjmować niewielką ilość alergenu, aby utrzymać tolerancję. Dawkowanie jest ściśle określone przez lekarza prowadzącego.
Bardzo ważna w przypadku alergii na orzechy jest edukacja dziecka. Już małe dziecko należy wyczulić na to, by nie jadło pokarmów, co do których nie ma pewności, że nie zawierają orzechów (np. nieznanych słodyczy na imprezach urodzinowych, w przedszkolu, spotkaniach rodzinnych itp.). Jest to konieczne zwłaszcza wtedy, gdy u dziecka może wystąpić wstrząs anafilaktyczny.
Lekarz może zalecić noszenie ze sobą autostrzykawki z adrenaliną (epinefryną), a także przekazanie dodatkowej adrenaliny do szkoły, przedszkola lub innej placówki, do której uczęszcza dziecko, aby w razie potrzeby można było zastosować lek.
Postępowanie w przypadku anafilaksji (więcej: jak postępować przy reakcji alergicznej):
- Jak najszybciej podaj adrenalinę zgodnie z zaleceniem lekarza.
- Wezwij pogotowie ratunkowe.
- Jeśli nie ma dostępu do adrenaliny, od razu wezwij pomoc medyczną.
- Podaj kolejne leki zgodnie z planem leczenia.
Alergia na orzechy może wywołać zagrażające życiu objawy, dlatego bardzo ważne jest ustalenie z lekarzem planu działania na wypadek wstrząsu. Spisaną instrukcję warto trzymać w domu w widocznym miejscu, aby w chwilach stresu dostęp do niej nie był utrudniony.
Źródło:
prof. M. Jarosz, prof. J. Dzieniszewski, Alergie pokarmowe, Porady lekarzy i dietetyków, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004,
Giannetti A, Ruggi A, Ricci G, Giannì G, Caffarelli C. Natural History of Hazelnut Allergy and Current Approach to Its Diagnosis and Treatment. Children (Basel). 2023 Mar 18;10(3):585. doi: 10.3390/children10030585. PMID: 36980143; PMCID: PMC10047188,
Calamelli E, Trozzo A, Di Blasi E, Serra L, Bottau P. Hazelnut Allergy. Medicina (Kaunas). 2021 Jan 14;57(1):67. doi: 10.3390/medicina57010067. PMID: 33466577; PMCID: PMC7828647,
Al-Muhsen S, Clarke AE, Kagan RS. Peanut allergy: an overview. CMAJ. 2003 May 13;168(10):1279-85. Erratum in: CMAJ. 2003 Jun 10;168(12):1529. PMID: 12743075; PMCID: PMC154188,
Lyons SA et al., Walnut Allergy Across Europe: Distribution of Allergen Sensitization Patterns and Prediction of Severity. J Allergy Clin Immunol Pract. 2021 Jan;9(1):225-235.e10. doi: 10.1016/j.jaip.2020.08.051. Epub 2020 Sep 8. PMID: 32916320.
Czytaj także:
Alergia na pyłki nie musi powodować kataru. Oto nietypowe objawy, które powinny skłonić do wizyty u alergologa
Alergia na pyłki - jak przetrwać okres pylenia (10 sposobów)
Alergia na roztocza – jak ją rozpoznać i leczyć?
Cladosporium – alergia na grzyby mikroskopowe, objawy, leczenie uczulenia na pleśń
Rzadka alergia, którą możesz odkryć, dopiero gdy zaczniesz uprawiać seks
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
