Spis treści:
- Zapalenie trzustki - czym jest?
- Objawy zapalenia trzustki
- Przyczyny zapalenia trzustki
- Diagnostyka
- Leczenie
- Dieta w zapaleniu trzustki
Zapalenie trzustki - czym jest?
Zapalenie trzustki to proces zapalny toczący się w tym narządzie o ostrym (nagłym) lub przewlekłym przebiegu. Ostre zapalenie trzustki (OZT) jest wynikiem działania enzymów trawiennych wewnątrz narządu, przez co dochodzi do samotrawienia trzustki, zapalenia, obrzęku, a czasami również martwicy tkanek. Z kolei przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) jest powolnym i długim procesem zapalnym prowadzącym do niszczenia tkanki gruczołowej trzustki, włóknienia i upośledzenia pracy narządu.
Zarówno ostre, jak i przewlekłe zapalenie trzustki objawia się przede wszystkim bólem (więcej: Gdzie i jak boli trzustka).
Objawy ostrego i przewlekłego zapalenia trzustki
Objawy ostrego zapalenia trzustki
Nagły, bardzo silny, nieustępujący ból w nadbrzuszu lub po lewej stronie brzucha na górze, promieniujący do pleców, lub opasający brzuch, to pierwszy objaw ostrego zapalenia trzustki. Do tego mogą pojawić się:
- nudności i wymioty,
- gorączka,
- napięcie brzucha,
- tachykardia (przyspieszone tętno),
- spadek ciśnienia krwi,
- w niektórych przypadkach dochodzi do rozwoju żółtaczki, a nawet wstrząsu.
Wystąpienie tych objawów i ich nasilenie zależy od ciężkości choroby. Wyróżnia się ostre zapalenie trzustki: łagodne (bez powikłań), umiarkowane (powikłania miejscowe, może się pojawić przemijająca w ciągu 48 godzin niewydolności narządowa) i ciężkie (niewydolność narządów, przeważnie oddechowa, krążeniowa oraz nerek, utrzymująca się powyżej 48 godzin).
Ujmując inaczej, w łagodnym OZT objawy zapalenia ustępują w ciągu 48 godzin. Ten rodzaj zapalenia wymaga pobytu w szpitalu. W ciężkich przypadkach OZT śmiertelność wynosi 5-10%.
Objawy przewlekłego zapalenia trzustki
Jeśli dokuczają intensywne bóle brzucha, pojawiają się regularnie, towarzyszą im wymioty i tłuste biegunki o wyjątkowo nieprzyjemnej woni, a dolegliwości nasilają się po tłustym jedzeniu, to może świadczyć o przewlekłym zapaleniu trzustki. Niepodjęcie leczenia może doprowadzić do zniszczenia tego organu. Należy też wspomnieć, że PZT może prowadzić do rozwoju cukrzycy, stąd część pacjentów wymaga długotrwałego przyjmowania insuliny.
Przyczyny zapalenia trzustki
Do najczęstszych przyczyn ostrego zapalenia trzustki należą kamica żółciowa i spożywanie alkoholu. Ten ostatni czynnik odpowiada za 40% przypadków stanu zapalnego trzustki. Znacznie rzadziej może dojść do niego w wyniku predyspozycji genetycznej, hipertriglicerydemii, urazu brzucha czy zażywania leków. Leki, które mogą prowadzić do ostrego zapalenia trzustki, to np. moczopędny furosemid, stosowane w chorobach serca inhibitory ACE, czy azatiopryna, którą przyjmują osoby po przeszczepach narządów.
Inaczej wygląda udział czynników wywołujących przewlekłe zapalenie trzustki. W tym przypadku zdecydowana większość zachorowań to skutek nadużywania alkoholu - dotyczy 70-80% pacjentów. Znacznie rzadziej źródła problemu należy upatrywać w genetycznej predyspozycji, zaburzeniach autoimmunologicznych lub kamicy czy nadczynności przytarczyc. Mechanizm rozwoju przewlekłego zapalenia trzustki opiera się na blokowaniu odpływu soku trzustkowego przez czopy białkowe.
Diagnostyka. Jakie badania wykonać?
Aby rozpoznać ostre zapalenie trzustki, wykonuje się badania krwi. W ich wynikach można zaobserwować nadmierną aktywność enzymów trzustkowych: lipazy i amylazy.
W przewlekłym zapaleniu trzustki aktywność enzymów trzustkowych może mieścić się w normie, a diagnozę stawia się na podstawie badań obrazowych. W zdjęciu RTG przeglądowym jamy brzusznej mogą pojawić się zmiany ogniskowe (zwapnienia), w USG jamy brzusznej: torbiele, zwapnienia w trzustce, poszerzenie przewodu Wirsunga (w wyniku obecności kamienia w przewodzie trzustkowym).
Oczywiście podstawowe znaczenie dla postawienia diagnozy ma występowanie objawów zapalenia trzustki, na które skarży się chory.
Leczenie zapalenia trzustki
Zapalenie trzustki wymaga leczenia w warunkach szpitalnych: zwłaszcza ostre lub w fazie zaostrzeń u chorych na przewlekłe zapalenie trzustki. Plan terapii zależy od stopnia ciężkości choroby, może być bardzo złożony i długotrwały.
Leczenie ostrego zapalenia trzustki
W ostrym zapaleniu trzustki leczenie polega na intensywnym nawadnianiu dożylnym, podawaniu antybiotyków (w martwicy trzustki) i redukowaniu bólu (podaje się metamizol, jeśli nie pomaga, to silniejsze leki takie jak tramadol lub dożylnie buprenorfinę albo petydynę ).
Elementem leczenia zapalenia trzustki jest także odpowiednia forma żywienia, ponieważ w cięższych przypadkach chory nie przyjmuje jedzenia normalnie. Stosuje się żywienie dojelitowe (bezpośrednio do przewodu pokarmowego) lub pozajelitowe (dożylnie).
Leczenie inwazyjne ostrego zapalenia trzustki obejmuje wykonanie przez pierwsze 24 godziny u pacjentów z kamicą i ostrym zapaleniem dróg żółciowych endoskopowej cholangiopankreatografii wstecznej (ECPW), czyli metodę oglądania i leczenia dróg żółciowych i trzustki (jest to połączenie metody endoskopowej i radiologicznej).
U niektórych pacjentów przeprowadza się również cholecystektomię, czyli usunięcie pęcherzyka żółciowego. A u osób ze zmianami martwiczymi - zabieg chirurgiczny polegający na usunięciu zakażonych tkanek.
Leczenie przewlekłego zapalenia trzustki
Nieco inaczej przebiega leczenie przewlekłego zapalenia trzustki. Tutaj poza eliminowaniem objawów (leczenie bólu, uzupełnienie niedoboru enzymów), konieczne jest wprowadzenie stałych zmian w codziennym funkcjonowaniu:
- zaprzestanie picia alkoholu,
- zaprzestanie palenia papierosów,
- dieta: bogatokaloryczna i bogatobiałkowa, ograniczenie tłuszczów.
- suplementacja witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.
W przypadkach, kiedy występują biegunki tłuszczowe, utrata masy ciała, stosuje się terapię substytucyjną enzymami trzustkowymi. Dzięki niej układ trawienny lepiej pracuje i jest w stanie dostarczyć organizmowi niezbędnych składników codziennej diety.
Dieta w zapaleniu trzustki
Odpowiednia dieta jest niezbędnym elementem terapii zapalenia trzustki. Ma ona umożliwić sprawną pracę układu trawiennego (prawidłowe wchłanianie i trawienie).
Dieta w ostrym zapaleniu trzustki
Po przebytym ostrym zapaleniu trzustki pacjent może potrzebować kilku tygodniu, aby wrócić do zdrowia. Podstawą jest wyeliminowanie źródła choroby (alkoholu, kamicy). Instytut Żywności i Żywienia zaleca dietę 3-etapową:
- I etap, trwa ok. miesiąca – dieta łatwostrawna, ograniczenie tłuszczów i, w mniejszym stopniu, białka, dziennie przynajmniej 2000 kcal. Białko – 65 g, w tym białko zwierzęce – 35 g, tłuszcze ogółem – 40 g, węglowodany – 345 g. Odradzane produkty to: pełnoziarniste, razowe pieczywo, kasze, tłuste ryby, produkty mięsne, smalec, cebula, kapusta, szczypior, orzechy, gruszki, śliwki, strączkowe, czekolada, słodycze z tłuszczami i kakao.
- II etap, również trwa ok. miesiąca – zwiększenie udziału tłuszczu i białka w diecie: tłuszczu do 50 g, a białka do ok.70 g przy zachowaniu wartości energetycznej wszystkich posiłków ok. 2200 kcal dziennie. Należy wrócić na 2 tygodnie do diety z I etapu, jeśli pojawią się problemy trawienne: wzdęcia, przelewanie, skurcze itp.
- III etap – dieta pełnowartościowa, rozszerzana stopniowo. Zalecana zwartość energii to 2300-2500 kcal dziennie, 70-90 g białka oraz 60-80 g tłuszczu w dziennej racji pokarmowej.
Dieta w przewlekłym zapaleniu trzustki
Jak zaleca Instytut Żywności i Żywienia, u pacjentów z przewlekłym zapaleniem trzustki dieta powinna być bogata w kalorie (2000-3000 kcal/dobę), a także białko. Konieczne jest zrezygnowanie z alkoholu, tłustych, smażonych produktów. Liczba posiłków powinna wynosić ok. 6 dziennie.
Zalecane produkty diety u osób z przewlekłym zapaleniem trzustki, to m.in.
- jasny chleb (pszenny), kukurydziany, graham,
- makaron bezjajeczny,
- kasza manna, płatki owsiane,
- chude mleko i produkty mleczne,
- chude mięso (drób, królik, cielęcina),
- chude ryby,
- warzywa lekkostrawne, owoce lekkostrawne, bez skóry,
- do picia: woda, soki, herbaty owocowe.
Odradzane produkty to:
- sery pleśniowe, podpuszczkowe, serki do smarowania,
- słodkie bułki, słodycze,
- tłuste mięso,
- jajka na twardo i smażone,
- grzyby,
- słodycze,
- wzdymające i ciężkostrawne owoce i warzywa: cebula, kapusta, śliwki, czereśnie,
- nasiona i orzechy,
- ostre przyprawy,
- mocna kawa, herbata, alkohol, gazowane napoje.
Lekarz może rozważyć suplementację enzymami trzustkowymi, witaminami rozpuszczalnymi w tłuszczach oraz witaminami z grupy B i kwasem foliowym.
Źródła: J.B Latkowski (red.), Medycyna Rodzinna, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2019,
P.Gajewski (red.), Interna Szczeklika 2017/2018, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017,
prof. Jan Dzieniszewski, Ostre zapalenie trzustki – opieka nad pacjentem i postępowanie dietetyczne po opuszczeniu szpitala – cz. 1, Instytut Żywności i Żywienia, [dostęp:] 04.09.2020,
Żywienie w przewlekłym zapaleniu trzustki, Instytut Żywności i Żywienia, www.izz.waw.pl/ee/szwajcarsko-polski-program-wspopracy-sppw/567-zywienie-w-przewleklym-zapaleniu-trzustki, [dostęp:] 04.09.2020.
Więcej na temat trzustki:
Ostre zapalenie trzustki – co to takiego?
Jak przebiega przewlekłe zapalenie trzustki?
Ostre zapalenie trzustki - objawy i leczenie
Objawy chorej trzustki - 8 symptomów, które mogą zaniepokoić
TRZUSTKA = objawy chorób, rak trzustki, ostre i przewlekłe zapalenie
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
