Neutropenia – czym jest i jak się ją leczy?

fot. Adobe Stock

Spis treści:

1. Czym jest neutropenia?
2. Objawy neutropenii
3. Możliwe przyczyny neutropenii
4. Neutropenia - jakie badania wykonać?
5. Leczenie neutropenii

Czym jest neutropenia?

Neutropenia, czyli obniżenie liczby neutrofilów we krwi poniżej 1500/µl, jest dość częstym zaburzeniem pojawiającym się w morfologii. Neutrofile, inaczej granulocyty obojętnochłonne, to jedne z najważniejszych komórek układu odpornościowego, stanowiące nawet 75% leukocytów (krwinek białych).

Gdy w organizmie pojawia się zagrażający zdrowiu patogen, to neutrofile jako pierwsze stają do walki. Ich niskie stężenie może nie być związane z żadnym problemem zdrowotnym i stanowić przejściowe odchylenie od normy. Jednak jeśli wynika z zachodzących w organizmie procesów chorobowych, może sugerować poważne schorzenia krwi lub szpiku (hematologiczne), reumatyczne lub zakaźne.

Objawy neutropenii 

Neutropenia może występować bez objawów. Czasami towarzyszą jej jednak pewne symptomy, np.:

• nawracające infekcje, np. zapalenia zatok, infekcje bakteryjne, zapalenia płuc, zakażenia ucha, zakażenia skóry,
• owrzodzenia jamy ustnej przypominające afty,
• utrata uzębienia. 

Możliwe przyczyny neutropenii

Podanie przyczyn neutropenii wymaga najpierw rozdzielenia jej na neutropenię wrodzoną oraz neutropenię nabytą (występuje częściej).

Neutropenia, która jest diagnozowana po narodzinach lub w wieku dziecięcym, jeśli nie było wcześniej wykonywanej morfologii, sugeruje neutropenię wrodzoną. Może świadczyć o tzw. łagodnej rodzinnej neutropenii (w tym przypadku liczba neutrofili wynosi powyżej 1000/µl).

Może mieć ona także źródło etniczne, bowiem częściej występuje typowo w populacji o korzeniach afrykańskich oraz środkowo- lub bliskowschodnich. W obu przypadkach – zarówno rodzinnej neutropenii jak i tej wynikającej z pochodzenia - nie ma powodów do obaw, ponieważ neutrofile spełniają swoją rolę.

Inną przyczyną neutropenii wrodzonej może być zespół ciężkiej wrodzonej neutropenii lub cyklicznie nawracająca neutropenia wynikająca z mutacji genu ELANE. Pacjenci wymagają w tych przypadkach kontroli i czujności.

Do możliwych przyczyn neutropenii nabytej należą:

• neutropenia poinfekcyjna – może rozwinąć się zarówno przy ostrych infekcjach (np. ospa, różyczka, grypa), jak i bakteryjnych, pojawia się na początku choroby, trwa do 7 dni, jeśli dłużej – można podejrzewać infekcję przewlekłą (np. zakażenie EBV, HIV, wirusem zapalenia wątroby),
• neutropenia polekowa – mogą ją powodować różne leki, m.in. paracetamol, ibuprofen, penicyliny, metamizol, tiamazol, sulfasalazyna, a także w wyniku chemioterapii,
• niedobory żywieniowe – choć rzadko, to jednak zdarza się, że neutropenię mogą powodować niedobory związków w diecie, zwłaszcza kwasu foliowego, witaminy B₁₂ lub miedzi,
• choroby szpiku kostnego – np. zespoły mielodysplastyczne, ostre białaczki, anemia aplastyczna, przewlekła białaczka limfocytowa, przerzuty nowotworowe do szpiku kostnego,
• choroby autoimmunologiczne – w wyniku takich chorób jak toczeń rumieniowaty, toczeń układowy, reumatoidalne zapalenie stawów.

Neutropenia - jakie badania wykonać?

Podstawowym badaniem mającym na celu odnalezienie przyczyny neutropenii, jest wywiad lekarski. Lekarz powinien zapytać o przebyte infekcje, choroby, przyjmowane leki. Być może trzeba będzie odstawić przyjmowane lekarstwa. Albo wykonać ponowną morfologię za kilka dni.

Inne badania, które pomagają w ustaleniu przyczyny neutropenii, to:

• ręczny rozmaz krwi (rozmaz mikroskopowy) – pozwala wykryć inne komórki we krwi, świadczące o chorobach układu krwiotwórczego (np. białaczce),
• parametry funkcji wątroby,
• parametry funkcji nerek,
• biopsja szpiku,
• testy w kierunku czynników infekcyjnych (np. HIV, HBV, HCV, EBV) lub chorób autoimmunologicznych (czynnik reumatoidalny RF, przeciwciała przeciwjądrowe ANA),
• oznaczenie witaminy B₁₂, kwasu foliowego, miedzi.

Diagnostyka służąca wyjaśnieniu przyczyny neutropenii nie jest łatwa. Głównie dlatego, że istnieje wiele możliwych powodów zaburzenia. Ponadto lekarz ma za zadanie odróżnić pacjenta z łagodną neutropenią niewymagającą leczenia (np. po infekcji wirusowej) od stanu, który może zagrażać życiu. Jeśli przyczyna niedoboru neutrofilów zostanie źle rozpoznana, konsekwencje mogą być dramatyczne. 

Warto zaznaczyć, że lekarz może też rozpoznać neutropenią rzekomą. Jest to stan wskazujący na zbyt małą liczbę neutrofilów w morfologii, przy jednoczesnym braku ich niedoboru w organizmie. Taka możliwość występuje, jeśli pacjent nie ma objawów, a liczba neutrofilów nie jest niższa niż 1000/µl, przy tym nie obserwuje się innych odchyleń w morfologii.

Wykonuje się wtedy test hydrokortyzonowy. Polega on na podaniu pacjentowi hydrokortyzonu i wykonaniu po kilku godzinach kontrolnych morfologii. Jeśli liczba neutrofilów zwiększy się, to oznacza, że liczba tych krwinek białych jest w normie i nie ma powodów do niepokoju. W razie infekcji nadal spełniają one swoje zadania.

Pacjent z neutropenią, który wymaga pilnej diagnostyki i leczenia, to taki, u którego wystąpiła gorączka co najmniej 38,5°C utrzymująca się ponad godzinę i liczba neutrofilów wynosi poniżej 500/µl lub przewidywany jest spadek do takich parametrów w ciągu 48 godzin. Takie kryteria wskazują na gorączkę neutropeniczną, która jest wskazaniem do pilnego leczenia - podania antybiotyków. Wykonuje się w takiej sytuacji także badanie mikrobiologiczne krwi.

Jeśli u pacjenta liczba granulocytów obojętnochłonnych wynosi 500-1500/µl , to nie jest konieczne pilne działanie, jednak lekarz powinien zlecić badania w celu znalezienia przyczyny. Np. kontrolowanie morfologii przez 3 miesiące i odnotowywanie zmian liczby neutrofilów. 

Leczenie neutropenii

Leczenie neutropenii zależy od ustalonej przyczyny. Jeśli jest łagodna i wynika z przebytej infekcji, nie wymaga specjalnego postępowania. Ustępuje samoistnie. Gdy lekarz podejrzewa chorobę, skieruje na odpowiednie badania diagnostyczne lub do specjalisty.

Jeżeli przyczyną neutropenii jest zakażenie bakteryjne lub grzybicze, lekarz zaleci antybiotykoterapię lub leki przeciwgrzybicze. W niektórych przypadkach pacjenci muszą przyjmować leki sterydowe (w przebiegu chorób autoimmunologicznych).

Ciężka neutropenia jest z kolei leczona czynnikiem stymulującym tworzenie kolonii granulocytów (G-CSF). Inną metodą terapii jest przeszczepienie komórek macierzystych szpiku.

Nie ma jednego uniwersalnego planu leczenia neutropenii. Podstępowanie zależy całkowicie od indywidualnej sytuacji pacjenta. 

Źródła:
P.Stefaniuk, A.Szymczyk, M.Podhorecka, Neutropenia dorosłych jako istotny problem diagnostyczny, Pielegniarstwo XXI wieku, Vol.17, Nr 1 (62)/2018,
G.W.Basak, J.Dwilewicz-Trojaczek, W.W.Jędrzejczak, Hematologia. Kompendium, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2016.

Więcej na podobny temat:
Morfologia krwi: interpretacja wyników badań - 22 parametry (normy i opis)
Morfologia z rozmazem - cel badania, normy i wyniki z opisem
Czym jest nadpłytkowość? Objawy, badania i leczenie
Małopłytkowość – czym grozi niedobór płytek krwi, jak go rozpoznać i leczyć?

Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!