Tabletki antykoncepcyjne są jedną z najskuteczniejszych metod zapobiegania ciąży. Należą do środków hormonalnych, obok plastrów, ringów dopochwowych, wkładek domacicznych, implantów oraz iniekcji. Tabletki antykoncepcyjne są często stosowane, chociaż nie są wolne od wad. Mogą nie tylko zwiększać ryzyko zakrzepicy, cukrzycy czy nadciśnienia, ale mają też swoje przeciwwskazania.
Spis treści:
- Tabletki antykoncepcyjne – rodzaje
- Jak działają tabletki antykoncepcyjne?
- Tabletki antykoncepcyjne – jak brać?
- Pominięcie tabletki antykoncepcyjnej
- Skuteczność tabletek antykoncepcyjnych
- Tabletki antykoncepcyjne bez recepty
- Tabletki antykoncepcyjne – skutki uboczne
- Tabletki antykoncepcyjne – przeciwwskazania
- Tabletki antykoncepcyjne a ciąża
- Tabletki antykoncepcyjne – cena
Tabletki antykoncepcyjne – rodzaje
Tabletki antykoncepcyjne dzieli się przede wszystkim na:
- tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe – zawierają jedną substancję czynną: gestagen (działający podobnie jak progesteron),
- tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe – oprócz gestagenu zawierają estrogen lub substancje działające estrogennie.
Za działanie antykoncepcyjne tabletek hormonalnych odpowiadają przede wszystkim gestageny.
Jednoskładnikowe tabletki antykoncepcyjne
Jednoskładnikowe pigułki antykoncepcyjne, tzw. mini pill, zawierają jedną substancję czynną – gestagen (np. dezogestrel, drospirenon, lewonorgestrel). Są przyjmowane codziennie przez 28 dni. Problemem dla niektórych kobiet przy ich stosowaniu może być brak miesiączki albo nieregularne krwawienia.
Tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe przeznaczone są dla kobiet, które nie mogą przyjmować estrogenów. Niewątpliwą zaletą tabletek jednoskładnikowych jest to, że mogą być stosowane u kobiet karmiących, a także - w dużych dawkach - jako antykoncepcja awaryjna („tabletka po”).
Dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne
Dodatek estrogenowy w dwuskładnikowych tabletkach pozwala z kolei na lepszą kontrolę krwawień z macicy, a także na korzystne działanie estrogenów na organizm (np. zmniejszenie trądziku, hirsutyzmu). Substancje o działaniu estrogennym zawarte w tabletkach antykoncepcyjnych to najczęściej etynyloestradiol lub estradiol.
Dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne można podzielić na tabletki:
-
jednofazowe (w tym przypadku dostępnych jest kilka rodzajów opakowań, jednak wszystkie tabletki mają taką samą zawartość substancji czynnej, czyli hormonu) – najczęstsze warianty:
– 21 tabletek – po których należy zrobić 7 dni przerwy, a następnie zacząć nowe opakowanie,
– 21 tabletek plus 7 tabletek placebo – co oznacza, że przyjmuje się tabletkę codziennie bez przerwy, co ma wyrabiać nawyk regularności,
– 24 tabletki plus 4 tabletki placebo – zasada przyjmowania jak wyżej,
- dwufazowe – dwa rodzaje tabletek w dwóch kolorach, które różnią się zawartością hormonów - są zgodne z kolejnymi fazami cyklu,
- trójfazowe – opakowanie składa się z 21 tabletek w trzech kolorach, są to trzy rodzaje tabletek o różnej zawartości hormonu; każdy rodzaj ma jak najbardziej przypominać stężenie hormonów w naturalnym cyklu kobiety.
Jak działają tabletki antykoncepcyjne?
Głównym mechanizmem działania tabletek antykoncepcyjnych jest zakłócenie naturalnego cyklu miesiączkowego kobiety, a konkretnie zablokowanie owulacji.
Dostarczenie gestagenów powoduje w drugiej fazie cyklu zablokowanie dojrzewania pęcherzyków Graafa. Organizm otrzymuje fałszywy komunikat, który ma sugerować, że kobieta jest w ciąży.
Podczas przyjmowania tabletek nie występuje typowa miesiączka, lecz wywołuje się ją sztucznie w momencie przerwania przyjmowania na kilka dni tabletek antykoncepcyjnych albo przyjmowania tabletek placebo. Jest to tzw. krwawienie z odstawienia.
Oprócz blokowania owulacji działanie tabletek antykoncepcyjnych opiera się na zagęszczaniu śluzu szyjkowego, który staje się lepki i mniej przepuszczalny, co utrudnia poruszanie się plemnikom.
Tabletki antykoncepcyjne powodują również zmiany endometrium (błony śluzowej macicy), przez co staje się ona cienka i słabo ukrwiona, co uniemożliwia implantacje zarodka.
Jak brać tabletki antykoncepcyjne?
Lekarz może przepisać tabletki antykoncepcyjne z góry na 3 miesiące, po tym czasie kobieta powinna udać się ponownie na wizytę kontrolną, podczas której specjalista dopyta o to, jak organizm zareagował na przyjmowane środki. Jeśli nic nie będzie budziło zastrzeżeń, to może wystawić receptę na tabletki na kolejne 6 miesięcy stosowania.
Pierwszą tabletkę antykoncepcyjną najlepiej przyjąć 1. dnia miesiączki. Następnie trzeba zażywać po jednej tabletce codziennie o tej samej godzinie. Gdy skończy się opakowanie zawierające 21 pigułek, wówczas następuje 7-dniowa przerwa, w czasie której pojawia się miesiączka. Krwawienie następuje zwykle między 2. a 4. dniem od zaprzestania stosowania pigułek. Po 7 dniach, bez względu na to, czy wystąpiła miesiączka, należy rozpocząć kolejne opakowanie. Ochrona antykoncepcyjna działa również w czasie 7-dniowej przerwy w stosowaniu tabletek.
Pominięcie tabletki antykoncepcyjnej – co robić?
Jeśli doszło do pominięcia tabletki antykoncepcyjnej, trzeba postąpić według informacji zawartych w ulotce produktu. Różne preparaty mają inne zalecenia. Dlatego należy zachować ulotkę, a w razie pominięcia dawki zapoznać się z informacjami w niej zawartymi. W przypadku wątpliwości można również skontaktować się z ginekologiem.
Dobrą metodą, która może zapobiec pominięciu tabletki, jest ustawienie w telefonie codziennego przypomnienia alarmującego o konieczności przyjęcia pigułki. Bardzo ważne jest, by była to stała pora, a odstępy między poszczególnymi dawkami nie były dłuższe niż 24 godziny.
W przypadku pominięcia tabletki antykoncepcyjnej można zastosować się do ogólnych zasad.
Jeżeli pominięta tabletka była tabletką placebo, nie ma powodów do zmartwień, ponieważ nie wpływa ona na działanie antykoncepcyjne. Wystarcz wziąć kolejną tabletkę zgodnie z zaleceniami.
Jeśli od pominięcia tabletki zawierającej hormony nie minęło więcej niż 12 godzin, trzeba przyjąć jak najszybciej pominiętą pigułkę, a następną o stałej porze.
W innych przypadkach może być konieczne udanie się do ginekologa w celu skontrolowania, czy nie doszło do zapłodnienia (jeśli kobieta uprawiała seks i nie przyjmowała tabletek antykoncepcyjnych). Jest również wskazane stosowanie innych metod antykoncepcji, np. prezerwatywy.
Jaka jest skuteczność tabletek antykoncepcyjnych?
Skuteczność metody antykoncepcyjnej określa się za pomocą indeksu Pearla, który wyraża liczbę ciąż na 100 kobiet stosujących daną metodę antykoncepcji przez 1 rok. Im niższy wskaźnik Pearla, tym metoda jest skuteczniejsza.
Przy idealnym stosowaniu, wskaźnik Pearla dla dwuskładnikowych tabletek wynosi od 0 do 1,26 (większą skuteczność wykazują tabletki z większą zawartością estrogenu). Dla tabletek jednoskładnikowych z gestagenem wskaźnik Pearla wynosi 0,14.
Należy podkreślić, że skuteczność antykoncepcyjna pigułek hormonalnych jest zależna od różnych czynników, w tym głównie:
- stopnia przestrzegania regularnego przyjmowania pigułek,
- od stosowanych innych leków – mogą zmieniać metabolizm wątrobowy lub wchodzić w interakcje – skuteczność tabletek antykoncepcyjnych mogą obniżać: witamina C, paracetamol, leki przeczyszczające, przeciwpadaczkowe, stosowane w leczeniu HIV, barbiturany, niektóre leki przeciwzapalne, dziurawiec,
- zaburzeń flory bakteryjnej – wynikających z długotrwałego stosowania antybiotyków,
- wymiotów lub biegunki.
Tabletki o najniższych dawkach hormonów choć bezpieczniejsze są nieco mniej skuteczne, jeśli chodzi o działanie antykoncepcyjne. Wymagają większego przestrzegania zaleceń dotyczących przyjmowania i obowiązkowości.
Tabletki antykoncepcyjne bez recepty
Wszystkie tabletki antykoncepcyjne dostępne są wyłącznie na receptę. Aby otrzymać receptę, należy udać się do ginekologa, który powinien wykonać najpierw podstawowe badania: wywiad lekarski, badanie ginekologiczne, USG dopochwowe, badanie palpacyjne piersi, cytologię oraz badanie w kierunku zaburzeń krzepliwości krwi, a także parametry wątrobowe. Ginekolog powinien zapytać o to, czy kobieta nie ma lub nie miała zakrzepicy. Badania kontrolne należy wykonywać regularnie przynajmniej raz w roku, a cytologię - co 3 lata.
Tabletki antykoncepcyjne – skutki uboczne
Gestageny stosowane w antykoncepcji hormonalnej mają odmienne profile działania pozaantykoncepcyjnego, dlatego ważne jest, by dobór tabletek antykoncepcyjnych był jak najbardziej korzystny dla danej kobiety. Powinny być ustalane indywidualnie.
Możliwe skutki uboczne, które pojawiają się po tabletkach antykoncepcyjnych, to:
- nudności i wymioty (zwykle na początku przyjmowania),
- krwawienia i plamienia,
- bóle głowy (najczęściej występują, u kobiet które miały wcześniej takie dolegliwości),
- zwiększenie łaknienia i zwiększenie masy ciała (częściej w przypadku preparatów zawierających estrogen),
- zmiany skórne, w tym przebarwienia,
- dyskomfort lub nietolerancja w trakcie noszenia soczewek kontaktowych,
- wzdęcia,
- zatrzymanie wody w organizmie,
- tkliwość piersi,
- obniżenie libido,
- zmiany nastroju, np. stany depresyjne, płaczliwość, złe samopoczucie.
Skutki uboczne w trakcie stosowania tabletek antykoncepcyjnych mogą wynikać ze złego doboru pigułek. Dlatego w razie ich wystąpienia, kobieta powinna zgłosić się do ginekologa i powiedzieć o swoich dolegliwościach – możliwa jest zmiana tabletek na inne.
Skutki uboczne tabletek antykoncepcyjnych najczęściej pojawiają się na początku ich stosowania (do 3.-4. miesiąca). Po tym czasie organizm powinien się przyzwyczaić. Jeśli na początku przyjmowania pigułek zdarzają się nudności, tkliwość piersi, bóle głowy czy nieregularne plamienia, a w przypadku tabletek z estrogenami także nadmierne gromadzenie płynów, to takie objawy mieszczą się w granicach normy.
Z lekarzem zdecydowanie należy skontaktować się, gdy wraz z przyjmowaniem tabletek antykoncepcyjnych pojawiają się takie skutki uboczne jak:
- bardzo silne bóle głowy,
- bóle w klatce piersiowej,
- duszność,
- wzrost ciśnienia tętniczego,
- obrzęki nóg,
- ból nóg,
- nieprawidłowe widzenie.
Tabletki antykoncepcyjne mogą wpływać na ogólny stan zdrowia. Często wspomina się o zwiększonym ryzyku choroby zakrzepowej. Badania wskazują, że jest ono 6 razy większe w niektórych przypadkach stosowania tabletek antykoncepcyjnych w porównaniu do kobiet nieprzyjmujących antykoncepcji hormonalnej. Zwiększa się ryzyko zawału serca, a także chorób naczyń, szczególnie u kobiet powyżej 35. roku życia i palących papierosy.
Przyjmowanie tabletek antykoncepcyjnych wiąże się z niewielkim wzrostem ryzyka rozwoju raka piersi oraz raka szyjki macicy (szczególnie w grupie kobiet zakażonych HPV). Przy czym przyjmowanie tabletek antykoncepcyjnych może jednocześnie zmniejszać prawdopodobieństwo rozwoju raka jajnika i raka trzonu macicy.
Tabletki dwuskładnikowe zawierające komponent estrogenowy mogą powodować wzrost stężenia złego cholesterolu i trójglicerydów, a starsze preparaty mogą przyczyniać się do wystąpienia cukrzycy.
Tabletki antykoncepcyjne – przeciwwskazania
Choć aktualnie dostępne tabletki antykoncepcyjne powodują znacznie mniej skutków ubocznych niż stosowane kiedyś, to jednak nie każda kobieta może je przyjmować.
Bezwzględnymi przeciwwskazaniami do stosowania hormonalnych tabletek antykoncepcyjnych są:
- ciąża (tabletki hormonalne zaburzają prawidłowy rozwój płodu),
- krwawienia z dróg rodnych o nierozpoznanej przyczynie,
- nowotwory zależne od estrogenów,
- choroby układu krążenia takie jak: aktywna zakrzepica lub przebyta zakrzepica, choroba niedokrwienna serca, zaburzenia krzepnięcia i fibrynolizy, przebyte krwotoki mózgowe,
- wady zastawkowe serca (w większości),
- nadciśnienie,
- migreny wymagające leczenia ergotaminą,
- choroby wątroby,
- palenie papierosów i wiek powyżej 35 lat,
- znaczna hipercholesterolemia i hipertriglicerydemia.
Względne przeciwwskazania do stosowania tabletek antykoncepcyjnych to:
- migreny,
- skąpe krwawienia miesiączkowe lub brak miesiączki,
- remisja nowotworów estrogenozależnych,
- podwyższone ciśnienie tętnicze,
- niedokrwistość sierpowata,
- toczeń układowy,
- wypadanie płatka zastawki mitralnej,
- przebyta cukrzyca, cukrzyca ciążowa, żółtaczka mechaniczna w okresie ciąży,
- choroby pęcherzyka żółciowego,
- palenie tytoniu,
- hiperlipidemia.
Tabletki antykoncepcyjne a zajście w ciążę
Przyjmowanie tabletek antykoncepcyjnych w żaden sposób nie wpływa na późniejsze starania o dziecko. W przypadku odstawienia pigułek antykoncepcyjnych niemal natychmiastowo wraca płodność. Przypuszcza się nawet, że wyrzut hormonów po odstawieniu tabletek jest na tyle silny, że sprzyja zajściu w ciążę.
Dodatkowo warto wspomnieć, że podczas zażywania doustnej antykoncepcji dochodzi do korzystnych zmian w śluzie szyjkowym, co w pewnym zakresie zapobiega infekcjom takim jak zapalenie przydatków, które mogłyby w przyszłości skutkować niepłodnością.
Chociaż stosowanie tabletek antykoncepcyjnych jest metodą całkowicie odwracalną, niektórzy lekarze zalecają, aby wstrzymać się przez 3 miesiące ze staraniami o dziecko od momentu odstawienia pigułek. W tym czasie warto zadbać o odpowiednią podaż ważnych składników, istotnych dla rozwoju ciąży, jak np. kwas foliowy, kwasy omega czy witamina D.
Przeczytaj też: Jak odstawić tabletki antykoncepcyjne
Tabletki antykoncepcyjne – cena
Cena doustnej antykoncepcji waha się w zależności od produktu od 10 do 50 zł za opakowanie.
Źródła:
Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące wskazań i bezpieczeństwa stosowania antykoncepcji hormonalnej oraz wewnątrzmacicznej, Ginekologia Polska, 3/2014, 85, 234-239,
G.H. Bręborowicz, K. Czajkowski, Położnictwo i Ginekologia, PZWL, Warszawa 2020,
Porady Lekarza Rodzinnego. Antykoncepcja, Wydawnictwo Literat.
Czytaj także:
Skutki uboczne tabletek antykoncepcyjnych – co powinnaś o nich wiedzieć? [wywiad z lekarką]
Spirala antykoncepcyjna – 10 pytań o wkładkę wewnątrzmaciczną
Do jakiego wieku można zajść w ciążę?
Hashimoto a ciąża – jak planować i donosić ciążę z chorobą Hashimoto
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
