Tężyczka jest specyficznym objawem hipokalcemii, czyli spadku poziomu wapnia w organizmie poniżej normy (zwykle między 1,8-1,9 mmol/l), ale może przebiegać również z prawidłowym poziomem wapnia. Niestety objawy tężyczki mogą być nietypowe, mylące i różnorodne, dlatego zdiagnozowanie choroby i skuteczne leczenie wymagają często dużej wytrwałości pacjenta, ale też szerokiej wiedzy specjalisty.
Spis treści:
- Objawy tężyczyki
- Tężyczka jawna i utajona
- Problemy diagnostyczne. Jakie badania wykonać?
- Leczenie napadu tężyczki
- Zapobieganie tężyczce
Objawy tężyczyki
Objawy, które są rozpoznawane w przebiegu tężyczki to:
- parestezje (mrowienie, drętwienie, napięcie, ból mięśni) palców dłoni, stóp, całych rąk, warg, języka, twarzy,
- niekontrolowane kurcze mięśni,
- objaw Chvostka – występuje skurcz mięśni twarzy po opukiwaniu nerwu twarzowego albo miejsca zlokalizowanego przed płatkiem ucha,
- objaw Trousseau – tzw. ręka położnika, objawiający się skurczem mięśni ręki po założeniu mankietu ciśnieniomierza i utrzymaniu przez 3 minuty ciśnienia większego o 20 mm Hg od ciśnienia skurczowego,
- mogą wystąpić omdlenia, kurcz mięśni głośni, obrzęk tarczy nerwu wzrokowego, skurcz oskrzeli, rzadko drgawki,
- między napadami pojawiają się: bóle w klatce piersiowej, zaburzenia depresyjne, lęki, zaburzenia nastroju, złe samopoczucie, dolegliwości układu pokarmowego, bezsenność,
- migreny,
- hiperwentylacja (nieprawidłowy, przyspieszony oddech) związany z uczuciem lęku, nadpobudliwości, drażliwości,
- w badaniu EMG (elekromiografia), tzw. próbie tężyczkowej, oceniającej przesyłanie sygnałów nerwowo-mięśniowych, dostrzega się wyładowania o wysokiej częstotliwości po pojedynczym bodźcu niedokrwiennym (ściśnięciu ręki opaską) i hiperwentylacji (wywołanej głębokimi i szybkimi oddechami),
- objawy przewlekłego niedoboru wapnia: kruchość paznokci, suchość skóry i jej łuszczenie się, próchnica, łysienie, szorstkość włosów, stany zapalne skóry, zakażenia drożdżakowe, zaćma, zapalenie tarczy nerwu wzrokowego.
Tężyczka jawna i utajona
Wyróżnia się tężyczkę jawną, tzw. hipokalcemiczną, w której objawy występują spontanicznie, oraz tężyczkę utajoną, tzw. normokalcemiczną, w której choć pojawiają się wszelkie objawy, stężenie wapnia w organizmie utrzymuje się w normie, jednak występuje niedobór magnezu i/lub potasu.
Tężyczka jawna jest stosunkowo łatwa do rozpoznania. Jej napady cechują się nadmierną pobudliwością nerwowo-mięśniową, parestezjami i kurczami mięśni. Ten rodzaj tężyczki najczęściej rozwija się na skutek:
- stanów chorobowych prowadzących do niedoboru wapnia (np. zapalenia trzustki, niedoboru witaminy D lub zaburzeń wchłaniania wapnia),
- uszkodzenia przytarczyc,
- naświetlania (radioterapii) okolic szyi,
- stanów wyniszczających organizm (choroby nowotworowe),
- stosowania leków wypłukujących wapń z organizmu,
- diety ubogiej w ten pierwiastek.
Tężyczka utajona przeważnie rozpoznawana jest przypadkowo u pozornie zdrowych osób lub po zgłoszeniu niepokojących objawów lekarzowi, jak: wzmożone napięcie nerwowe, parestezje, drętwienia i mrowienia kończyn, bóle w klatce piersiowej, zaburzenia nastroju czy przewlekłe zmęczenie. Tężyczka utajona najczęściej wynika z niedoboru magnezu i/lub hiperwentylacji.
Problemy diagnostyczne. Jakie badania wykonać?
Głównym problemem w zdiagnozowaniu tężyczki jest mnogość różnorodnych objawów i występowanie choroby w formie utajonej. Tężyczkę można wykryć dzięki badaniom laboratoryjnym, testom prowokacyjnym i tzw. próbie tężyczkowej.
W celu znalezienia przyczyny dolegliwości przede wszystkim należy oznaczyć stężenie wapnia, magnezu i potasu w organizmie. Jednak badanie surowicy nie jest metodą wiarygodną i polecaną. Rekomendowanym badaniem w diagnostyce tężyczki jest ocena stężenia pierwiastków wolnych (zjonizowanych), czyli takich, które znajdują się w komórkach krwi. Najbardziej powszechne jest badanie pierwiastków z erytrocytów.
W przypadku tężyczki jawnej (hipokalcemicznej), występującej z niedoborem wapnia, oprócz oznaczenia stężenia tego pierwiastka, należy ocenić poziom parathormonu (PTH). Jest to hormon produkowany przez przytarczyce, odpowiadający za gospodarkę wapniowo-fosforanową w organizmie. Na tej podstawie można podejrzewać, jaka jest przyczyna tężyczki.
Przy hipokalcemii z obniżonym stężeniem parathormonu, można podejrzewać:
- niedoczynność przytarczyc (pooperacyjną lub autoimmunologiczną),
- chorobę Wilsona,
- hemochromatozę,
- ziarniniaki (małe grudki z komórek zapalnych),
- HIV,
- choroby nowotworowe.
Przy hipokalcemii z podwyższonym stężeniem parathormonu, można podejrzewać:
- niedobór witaminy D,
- rzekomą niedoczynność przytarczyc,
- niewydolność nerek,
- zespół lizy guza,
- nadmiar fosforu we krwi (hiperfosfatemię),
- zapalenie trzustki,
- choroby nowotworowe,
- zasadowicę oddechową,
- sepsę.
Badaniem pomocnym w rozpoznaniu tężyczki jest tzw. próba tężyczkowa wykonywana techniką EMG (elekromiografia). Test trwa ok. 15 minut. Badany ma przez 10 minut zaciśniętą opaskę na ręku, co ma wywołać czasowe niedokrwienie, a przez ostatnie minuty wykonuje głębokie i szybkie wdechy, co prowadzi do hiperwentylacji płuc.
Jeśli udaje się zauważyć w badaniu wyładowania o wysokiej częstotliwości po sprowokowanych bodźcach, oznacza to dodatni wynik próby, czyli tężyczka jest prawdopodobna. Wśród specjalistów zdania co do tego, czy między pozytywnym wynikiem próby a tężyczką należy postawić znak równości, są podzielone. Jest to jednak bez wątpienia badanie, które może wskazać na nieprawidłowości typowe dla tężyczki.
Lekarz może przeprowadzić również test w kierunku objawu Chvostka i objawu Trousseau.
W przypadku tężyczki jawnej w badaniu EKG stwierdza się wydłużenie odcinka QT.
Leczenie napadu tężyczki
Tężyczka jawna jest leczona w warunkach szpitalnych. W przypadku tężyczki hipokalcemicznej stosuje się wlewy dożylne roztworu wapnia. Efekt wyrównania stężenia pierwiastka utrzymuje się przez kilka godzin, dlatego zazwyczaj konieczne jest powtarzanie zabiegu.
Jeżeli tężyczka rozwinęła się na podłożu hipomagnezemii (niedoboru magnezu), podaje się kroplówkę z roztworem magnezu. U tych osób tymczasowy pozytywny efekt może przynieść dożylne podanie wapnia lub potasu.
Niektórym pacjentom pomaga oddychanie przez moment do papierowej torebki. Ta metoda jest skuteczna u osób, u których napad tężyczki jest skutkiem hiperwentylacji (np. nerwica, atak paniki).
Zapobieganie tężyczce
W zapobieganiu tężyczce konieczne jest leczenie wyrównujące niedobory pierwiastków w organizmie. W tym celu stosuje się doustnie preparaty wapnia lub magnezu, a także suplementację witaminą D.
W zależności od przyczyny niedoborów może być konieczne wyleczenie choroby powodującej straty pierwiastków. W niektórych przypadkach pomocna jest odpowiednia dieta oraz psychoterapia, a niekiedy przyjmowanie leków przeciwlękowych i przeciwdepresyjnych.
Źródła: P.Jóźków, Diagnostyka różnicowa i leczenie tężyczki, Medycyna po Dyplomie, 10/2013,
R.Berkow, MSD Manual. Podręcznik diagnostyki i terapii, Urban & Partner, Wrocław 1995.
Więcej na podobny temat:
Skurcze mięśni - jak sobie pomóc?
Skurcze łydek - przyczyny i leczenie
Parestezje - przyczyny organiczne i psychogenne. Leczenie zaburzeń czucia
Bóle mięśni - o czym świadczy fibromalagia
Niedobór elektrolitów objawy - 11 najważniejszych
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
