Mocz zawiera niepotrzebne organizmowi produkty przemiany materii i jest wytwarzany w nerkach. W 96% składa się z wody. Codziennie wydalamy od 500 do nawet 2500 ml moczu.
Spis treści:
- Na czym polega badanie moczu?
- Kiedy wykonuje się badanie moczu?
- Jak się przygotować do badania moczu?
- Jak odczytać wynik badania moczu?
- Czym jest posiew moczu?
Na czym polega badanie moczu?
Jest to jedno z podstawowych i najprostszych badań laboratoryjnych, które pozwala ocenić stan zdrowia pacjenta. Powinniśmy wykonywać je rutynowo raz w roku.
Aby oddać mocz do analizy, wystarczy oddać jego próbkę zebraną z samego rana po przebudzeniu do specjalnego jałowego pojemniczka. Taki kubeczek można kupić w aptece. Wynik można odebrać już następnego dnia.
Badanie ogólne moczu jest badaniem analitycznym wykonywanym za pomocą dedykowanych testów paskowych i w razie potrzeby weryfikowanym badaniem mikroskopowym osadu moczu. Badanie to identyfikuje obecność określonych składników chemicznych (np. białko, glukoza, ciała ketonowe) i morfotycznych (np. erytrocyty, leukocyty i kryształy nieorganiczne, a nawet bakterie)
– mówi dr n. med. Tomasz Anyszek, lekarz internista, diagnosta laboratoryjny z Laboratoriów Medycznych DIAGNOSTYKA.
Kiedy wykonuje się badanie moczu?
Analiza moczu dostarcza ważnych informacji o zdrowiu pacjenta. Pozwala m.in. ocenić predyspozycje do tworzenia się kamieni, ułatwia rozpoznanie chorób wątroby lub nerek, a także wchodzi w skład diagnostyki cukrzycy, zapalenia trzustki i żółtaczki.
Badanie moczu jest stosunkowo tanie, a daje możliwości wykrycia zmian związanych z chorobami nerek i dróg moczowych (np. infekcja, białkomocz, kamica), a także schorzeń ogólnoustrojowych, jak np. cukrzyca, a nawet niektórych schorzeń nowotworowych (np. szpiczak mnogi)
– mówi dr n. med. Tomasz Anyszek, lekarz internista, diagnosta laboratoryjny z Laboratoriów Medycznych DIAGNOSTYKA.
Badanie moczu warto wykonać też w przypadku podejrzenia infekcji układu moczowego, a także przy monitorowaniu skuteczności leczenia nadciśnienia tętniczego, chorób wątroby czy nerek (jakie choroby wykrywa badanie moczu).
Jak przygotować się do badania moczu?
Przygotowanie do badania nie jest konieczne, powinniśmy jednak pamiętać o przestrzeganiu ważnych zasad higieny przed pobraniem moczu. Dotyczy to przede wszystkim umycia rąk oraz stref intymnych.
Mocz najlepiej pobrać po wypoczynku nocnym i podmyciu strefy intymnej do odpowiedniego pojemnika (najlepiej otrzymanego w laboratorium lub kupionego w aptece). W dniu i nocy przed badaniem należy unikać m.in. wysiłku fizycznego, przegrzania i wychłodzenia oraz stosunków płciowych. Mocz należy przekazać do laboratorium jak najszybciej po pobraniu i chronić przed przegrzaniem oraz ekspozycją na słońce
– wyjaśnia dr n. med. Tomasz Anyszek.
Cena badania moczu zależy od laboratorium, zazwyczaj wynosi jednak około 15 zł. Badanie to możemy też wykonać bezpłatnie w ramach NFZ.
Co może zafałszować wynik badania moczu?
Jak odczytać wynik badania moczu?
Badanie moczu to cenne źródło informacji o zdrowiu układu moczowego i, pośrednio, innych narządów. Jak je interpretować?
- Objętość moczu
- Ciężar właściwy
- pH
- Białko
- Glukoza
- Ciała ketonowe
- Bilirubina
- Urobilinogen
- Azotyny
- Osad moczu
- Erytrocyty
- Leukocyty
- Nabłonki
- Wałeczki
- Kryształy
Objętość moczu
Norma: 900-1800 ml/dobę
Opis: objętość moczu to ilość wydalanego moczu w ciągu doby.
Powyżej normy: Zmniejszenie diurezy poniżej wartości pozwalającej na usunięcie z organizmu produktów przemiany materii (ok. 400 ml/dobę) to skąpomocz. Natomiast spadek wartości poniżej 100 ml/dobę świadczy o bezmoczu, a zwiększenie diurezy powyżej 2000ml/dobę - wielomoczu.
Zmniejszenie wydzielania moczu może być objawem zaburzenia funkcji nerek, takich jak ostra niewydolność nerek (przednerkowa – np. wstrząs, zmniejszenie przepływu nerkowego krwi, nerkowa – ostre choroby zapalne i niezapalne, pozanerkowa – np. kamica dróg moczowych).
Ponadto może świadczyć o przewlekłej niewydolności nerek (faza schyłkowa, zaostrzenie). Wielomocz występuje w takich zaburzeniach budowy i funkcji nerek, jak:
- przewlekła niewydolność nerek,
- odmiedniczkowe zapalenie nerek,
- torbielowatość,
- a także w ostrej niewydolności nerek po okresie skąpo- lub bezmoczu.
Przyczyna wielomoczu może nie być związana z nerkami (moczówka, poliuria poalkoholowa, cukrzyca).
Ciężar właściwy
Norma: 1,015-1,022 g/ml (waha się w granicach 1,001-1,035 g/ml)
Opis: ciężar właściwy zależy od liczby i rodzaju substancji rozpuszczonych w moczu, czyli kwasu moczowego, mocznika, elektrolitów, glukozy, białkomoczu.
Powyżej normy: Wartości wyższe świadczą o obecności w moczu składnika w stężeniu przekraczającym wartości fizjologiczne (glukoza, białko, mannitol).
Poniżej normy: Niższe wartości ciężaru właściwego moczu świadczą o chorobach miąższowych nerek, które powodują ich niewydolność (PNN), a także m.in. o moczówce prostej.
pH
Norma: Zwykle 5,0-6,0 (wahania w zakresie 4,5-8,2)
Opis: pH określa stężenie jonów wodorowych w wydalanym moczu. Świadczy o jego zakwaszeniu lub zasadowości, a co za tym idzie, o wydolności gospodarki kwasowo-zasadowej organizmu.
Powyżej normy: Wartości pH powyżej można zaobserwować w diecie bogatej w warzywa lub produkty mleczne. Może to świadczyć o uporczywych wymiotach, płukaniu żołądka, nadmiernym stosowaniu leków moczopędnych, zaburzeniu/utracie zdolności nerek do zakwaszania moczu, zakażeniu układu moczowego bakteriami rozkładającymi amoniak (także zbyt długiego przechowywania próbki w temperaturze pokojowej), a także o kamicy nerkowej (kamienie struwitowe). pH moczu mogą również modyfikować niektóre leki.
Poniżej normy: Wartości pH poniżej 5. mogą zależeć od diety (bogatobiałkowa), nieprawidłowej kontroli glikemii, gorączki, długotrwałego głodzenia oraz od kamicy nerkowej (kamienie szczawianowe, cystynowe).
Białko
Norma: <250 mg/dobę
Opis: W warunkach prawidłowych u osób zdrowych dobowe wydalanie białka z moczem nie przekracza 250 mg, z czego 1/3 stanowią albuminy.
Powyżej normy: Białkomocz może być fizjologiczny (hipertermia, duży wysiłek fizyczny, ciąża w III trymestrze) lub patologiczny (białkomocz kłębuszkowy – uszkodzenie błon granicznych i wzrost przepuszczalności białka; białkomocz kanalikowy – zmniejszone wchłanianie kanalikowe białka, np. w ONN, pyelonephritis; białkomocz wydzielniczy – wydzielanie do moczu białek wytwarzanych w kanalikach, wałeczki w moczu, np. w PNN; białko może także przedostać się do moczu w drogach moczowych).
Ponadto patologiczny białkomocz może świadczyć o niewydolności układu krążenia, nadciśnieniu tętniczym, chorobach przebiegających z gorączką, zatruciach, szpiczaku mnogim (białko Bence-Jonesa), zespole hemolitycznym.
Glukoza
Norma: Prawidłowo glukoza jest nieobecna w moczu.
Opis: Glukoza w prawidłowym moczu występuje jedynie w śladowych ilościach, gdyż jest całkowicie resorbowana przez kanaliki nerkowe. Jeśli jej stężenie w surowicy nie przekracza 160 mg/dl i jest nieoznaczalna rutynowymi metodami.
Powyżej normy: Glukozuria może występować z hiperglikemią lub nie. W pierwszym przypadku mówimy o glukozurii pozanerkowej, która najczęściej świadczy o źle kontrolowanej cukrzycy i wysokim stężeniu glukozy w osoczu krwi (>160 mg/dl). Glikozuria bez hiperglikemii może świadczyć o upośledzeniu funkcji kanalików lub cewek nerkowych.
Ciała ketonowe
Norma: nieobecne
Opis: ciała ketonowe to grupa organicznych związków chemicznych, które zawierają w strukturze cząsteczek grupę ketonową i są pośrednimi metabolitami przemian tłuszczów. Należą do nich: aceton, kwas acetylooctowy, kwas ß-hydroksymasłowy. U człowieka głównym miejscem produkcji i wydzielania do krwi ciał ketonowych jest wątroba.
Powyżej normy: Wartości powyżej normy mogą świadczyć o niedoborze insuliny, kwasicy ketonowej, głodzeniu, diecie niskowęglowodanowej, nadużywaniu alkoholu, uporczywych wymiotach, biegunce, gorączce. Mogą pojawiać się w ciąży przy ograniczeniu spożycia węglowodanów i w czasie znacznego wysiłku fizycznego u cukrzyków.
Poniżej normy: brak.
Bilirubina
Norma: nieobecne
Opis: bilirubina jest końcowym produktem przemiany barwnika krwi hemu uwolnionego wcześniej z hemoglobiny w śledzionie, wątrobie lub szpiku kostnym w procesie niszczenia czerwonych ciałek krwi. We krwi bilirubina występuje głównie w połączeniu z albuminą i w tej postaci nie przesącza się przez kłębki nerkowe.
W wątrobie bilirubina ulega sprzęganiu z kwasem glukuronowym i jako glukuronian jest wydalana poprzez drogi żółciowe do przewodu pokarmowego. We krwi stężenie bilirubiny sprzężonej jest niewielkie i znacznie zwiększa się w wyniku niedrożności dróg żółciowych i w uszkodzeniu wątroby. Sprzężona bilirubina ulega przesączaniu w kłębkach nerkowych i wydalaniu z moczem.
Powyżej normy: Wartości powyżej normy mogą świadczyć o stanach hemolitycznych, wirusowym zapaleniu wątroby.
Poniżej normy: Wartości poniżej normy świadczą o żółtaczce mechanicznej.
Urobilinogen
Norma: poniżej 1 mg/dobę
Opis: urobilinogen powstaje z bilirubiny w jelicie. Niewielka część urobilinogenu ulega wchłanianiu zwrotnemu w przewodzie pokarmowym, przez układ żyły wrotnej dostaje się do wątroby i ponownie wraz z żółcią zostaje wydalony do przewodu pokarmowego. Niewielka część tej frakcji dostaje się do krążenia obwodowego i zostaje wydalona z moczem.
Powyżej normy: wartości powyżej normy mogą świadczyć o żółtaczce mechanicznej lub miąższowej, wirusowym zapaleniu lub marskości wątroby.
Poniżej normy: brak.
Azotyny
Norma: nieobecne
Opis: niewielkie ilości azotanów (z diety i metabolizmu białek) są cały czas usuwane przez nerki do moczu. Jeśli w moczu znajdują się bakterie posiadające zdolności redukcyjne (np. E. coli lub inne bakterie Gram ujemne), to dochodzi do redukcji azotanów do azotynów.
Powyżej normy: wartości powyżej normy mogą świadczyć o zakażeniu dróg moczowych.
Poniżej normy: brak.
Osad moczu
Opis: badanie mikroskopowe osadu moczu ocenia się z bezpośredniego preparatu 20-krotnie zagęszczonego moczu.
Osad moczu oglądamy przeglądowo pod powiększeniem 10x10, a następnie 10x40, gdzie ocenia się jakościowo, półilościowo i ilościowo wszystkie składniki morfotyczne osadu. Zaliczamy do nich: nabłonki płaskie, leukocyty, erytrocyty, wałeczki lipidów oraz składniki mineralne, których obecność jest uwarunkowana odczynem moczu. Ponadto zalicza się do nich bakterie, grzyby, pasożyty i śluz.
Mogą też pojawiać się składniki normalnie nie występujące w moczu, ale będące zanieczyszczeniem, jak np. plemniki, dlatego tak ważne jest przygotowanie się do badania. W obrazach prawidłowego osadu stwierdza się obecność pojedynczych krwinek białych, czerwonych i nabłonków oraz niewielką ilość związków mineralnych, które tworzą kryształy lub tzw. osad bezpostaciowy.
Erytrocyty
Norma: do 3-4 erytrocytów w polu widzenia (wpw), co odpowiada około 3. milionom na dobę
Opis: erytrocyty, czyli inaczej krwinki czerwone. Ich obecność w moczu nazywamy krwinkomoczem lub krwiomoczem. Krwiomocz oznacza obecność erytrocytów w moczu zmieniających jego barwę, a krwinkomocz to zwiększona ilość erytrocytów w moczu niewidoczna gołym okiem.
Powyżej normy: Podwyższone wartości erytrocytów we krwi mogą świadczyć o kamicy nerkowej (szczególnie atak kolki nerkowej), cewki moczowej i pęcherza moczowego, skazie krwotocznej, nowotworach układu moczowego i narządów płciowych, chorobach zapalnych nerek, zakrzepicy żył nerkowych.
Obecność powyżej 10 krwinek w polu widzenia może sugerować też gruźlicę, zaburzenia krzepnięcia krwi, niewydolność krążenia, marskość wątroby. Może być to spowodowane również stosowaniem leków - pochodnych dikumarolu i heparyny.
Czasem krwiomocz może być spowodowany domieszką krwi miesiączkowej, urazem dróg moczowych w czasie wykonywania niektórych badań inwazyjnych. W tych przypadkach krwiomocz określany jest jako rzekomy. Obecność powyżej 60% dysmorficznych (erytrocyty o nieprawidłowej budowie) erytrocytów jest cechą charakterystyczną kłębuszkowego zapalenia nerek.
Leukocyty
Norma: od 4-5 w polu widzenia (wpw), co odpowiada około 650000-3000000 leukocytów wydalanych na dobę
Opis: leukocyty to inaczej krwinki białe. Podwyższoną ilość leukocytów w moczu określamy leukocyturią lub ropomoczem. Stwierdzenie w polu widzenia 10 i więcej leukocytów przemawia za istnieniem leukocyturii, tj. zwiększonego wydalania krwinek białych. Jest ono wynikiem przenikania krwinek białych do moczu w jakimkolwiek odcinku układu moczowego.
Z ropomoczem mamy do czynienia, gdy mocz zawiera leukocyty w takiej ilości, że powodują one zmianę barwy, zmętnienie oraz specyficzny zapach moczu.
Powyżej normy: najczęstszą przyczyną, zaburzonej ilości leukocytów w moczu, są ostre i przewlekłe bakteryjne zakażenia układu moczowego. Zwiększona ilość leukocytów może być spowodowana przez śródmiąższowe zapalenie nerek jako wynik reakcji na leki (np. aminoglikozydy, cefalosporyny, tuberkulostatyki, sulfonamidy, leki diuretyczne, cyklofosfamid, niesterydowe leki przeciwzapalne, fenacetyna, sole litu, azatiopryna), toksyny, jady egzogenne, czynniki fizyczne.
Ponadto podwyższone wartości leukocytów mogą być spowodowane przez duży wysiłek fizyczny. Mogą również świadczyć o stanach gorączkowych, odwodnieniu, przewlekłej niewydolności krążenia, zmianach zapalnych narządów sąsiadujących z układem moczowym, o zapaleniu dróg moczowych (bakteryjne, wirusowe, grzybicze lub pasożytnicze).
Zobacz także: Specjalistyczne wkładki NTM TENA Lady Slim Ultra Mini - opinie
Obecność eozynofilów w moczu może być objawem alergicznego śródmiąższowego zapalenia nerek. Zaburzone występowanie leukocytów w moczu może świadczyć o nowotworach.
Nabłonki
Norma: nieobecne
Opis: nabłonki w moczu prawidłowym znajdują się i pochodzą z różnych części dróg moczowych. Wielkość i kształt nabłonków zależy od miejsca pochodzenia.
Powyżej normy: zwiększona ilość nabłonków świadczy o podrażnieniu błony śluzowej układu moczowego, np. w zakażeniach układu moczowego czy po zabiegach urologicznych, a obecność atypowych nabłonków budzi podejrzenie istnienia procesu nowotworowego w obrębie dróg moczowych.
Wałeczki
Norma: wyłącznie 3-5 wpw wałeczki szkliste. Inne nieobecne. Każde inne wałeczki świadczą o istniejącej patologii.
Opis: wałeczki to cylindryczne twory powstające w cewkach nerek. Są zbudowane z białek, tłuszczu oraz elementów komórkowych. Wyróżnia się kilka typów wałeczków: wałeczki woskowe, tłuszczowe, białkowe, w skład których wchodzą krwinki czerwone lub białe. Rodzaj wałeczków pomaga w rozpoznaniu istniejącej choroby nerek
Powyżej normy:
- wałeczki szkliste mogą być obecne w moczu po wysiłku fizycznym, w stanach podgorączkowych, w toksycznym podrażnieniu nerek.
- Wałeczki ziarniste świadczą o uszkodzeniu miąższu nerek.
- Wałeczki leukocytowe zawierają leukocyty i zazwyczaj towarzyszą odmiedniczkowemu zapaleniu nerek.
- Wałeczki erytrocytowe zawierają erytrocyty lub ich fragmenty i mogą pojawiać się w kłębuszkowym zapaleniu nerek.
- Wałeczki nabłonkowe zawierają komórki cewek nerkowych mogące świadczyć o ich uszkodzeniu.
- Wałeczki woskowe zazwyczaj pojawiają się w przebiegu ciężkiego uszkodzenia nerek.
- Wałeczki tłuszczowe mogą pojawić się w zespole nerczycowym.
Kryształy
Norma: nieobecne
Opis: kryształy to sole mineralne pod postacią kryształów, których obecność w moczu nazywamy krystalurią.
Powyżej normy: kryształy cystyny świadczą o cystynurii, chorobie genetycznej. Kryształy tyrozyny świadczą o tyrozynurii towarzyszącej uszkodzeniu miąższu wątroby. Obecność kryształów ksantyny jest wynikiem niedoboru enzymu – oksydazy ksantynowej, szczawiany, czyli oksalurii, obecność szczawianu wapnia w moczu, która może być przyczyną rozwoju kamicy nerkowej.
Poniżej normy: brak.
Czym jest posiew moczu?
Może się zdarzyć, że lekarz, poza ogólnym badaniem moczu, zleci nam też jego posiew moczu. Służy on do wykrywania patogennych bakterii, które mogą być w nim obecne.
Posiew moczu jest badaniem mikrobiologicznym służącym do identyfikacji obecnych w moczu patogennych bakterii. Badanie to jest zlecane przy podejrzeniu infekcji dróg moczowych, a czasem jako konsekwencja uzyskania nieprawidłowego wyniku badania ogólnego moczu
– mówi dr n. med. Tomasz Anyszek.
Treść artykułu pierwotnie została opublikowana 18.01.2011.
Więcej o badaniu moczu i pęcherzu moczowym:
Jak pobrać mocz do analizy?
Jak interpretować wynik badania osadu moczu?Co warto wiedzieć o zapaleniu pęcherza moczowego?Kiedy powinnaś zrobić badanie moczu? Poznaj najważniejsze wskazania!
Lekarz internista, diagnosta w laboratoriach medycznych DIAGNOSTYKA, Pełnomocnik Zarządu DIAGNOSTYKI ds. Medycyny Laboratoryjnej.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
