Spis treści:
- Czym są sterydy i jak działają?
- Sterydy (glikokortykosteroidy) stosowane w leczeniu – skutki uboczne
- Sterydy anaboliczne w sporcie – skutki uboczne
- Jak zapobiegać działaniom niepożądanym sterydów?
Czym są sterydy i jak działają?
Sterydy, inaczej steroidy, to złożona grupa związków chemicznych (z rodzaju lipidów) pochodzenia naturalnego, które są produkowane przez organizm, ale też stosowane szeroko w medycynie w leczeniu wielu schorzeń i problemów zdrowotnych. Najbardziej znane leki sterydowe to glikokortykosteroidy (inaczej kortykosteroidy) oraz sterydy anaboliczne (testosteron i jego pochodne).
Glikokortykosteroidy są najsilniej działającymi lekami przeciwzapalnymi. Mają m.in. właściwości przeciwuczuleniowe, immunosupresyjne i przeciwobrzękowe. Niestety stosowane przewlekle i w dużych dawkach, powodują wiele skutków ubocznych. Na ogół im większa dawka i dłuższy czas stosowania, tym liczniejsze i groźniejsze działania niepożądane.
Leczenie za pomocą glikokortykosteroidów, nazywane jest sterydoterapią lub steroidoterapią. W medycynie stosowane są m.in.
- kortyzol, hydrokortyzon (Hydrocortisonum, Corhydron, Oxycort),
- prednizon (Encorton) i prednizolon (Fenicort, Encortolon),
- metyloprednizolon (Metypred, Medrol, Solu-Medrol, Depo-Medrol, Advantan),
- deksametazon (Dexaven, Dexamethason, Demezon ),
- betametazon (Beloderm, Diprolene),
- budezonid (Pulmicort, Budiair, Nebbud),
- flutykazon (Cutivate, Flixotide, Flutixon).
Leczenie sterydami jest stosowane wówczas, gdy konieczne jest stłumienie silnego stanu zapalnego, opanowanie rzutu choroby zapalnej, czy też zapobieganie groźnym reakcjom anafilaktycznym i leczenie ciężkich alergii. Chorobami, w których sterydoterapia jest często nierozłącznym elementem leczenia, są:
- astma oskrzelowa,
- alergie, w tym alergiczny nieżyt nosa,
- atopowe zapalenie skóry,
- choroba Addisona,
- wstrząs anafilaktyczny,
- pacjenci po przeszczepie,
- toczeń rumieniowaty układowy,
- zespół Sjögrena,
- sarkoidoza,
- stwardnienie rozsiane,
- niedokrwistości autoimmunohemolityczne,
- choroba Leśniowskiego-Crohna,
- choroby skóry takie jak egzema i łuszczyca,
- reumatoidalne zapalenie stawów,
- nowotwory,
- obrzęk płuc, obrzęk mózgu.
Sterydy anaboliczne są przyjmowane doustnie lub w formie zastrzyków. Wskazaniem do stosowania tej grupy leków są: opóźnione dojrzewanie u chłopców, niskie stężenie testosteronu u mężczyzn, utrata masy mięśniowej z powodu wyniszczających chorób, takich jak AIDS lub nowotwór.
Sterydy anaboliczne, zwane anabolikami, są również środkiem nadużywanym w sporcie, ze względu na swoje właściwości budujące mięśnie. Ta praktyka sprawiła, że sterydy wielu osobom kojarzą się wyłącznie negatywnie. Są to jednak leki o szerokim spektrum działania, stosowane z powodzeniem w leczeniu ciężkich chorób.
Sterydy (glikokortykosteroidy) stosowane w leczeniu – skutki uboczne
Leki sterydowe (glikokortykosteroidy) są przyjmowane w formie wziewnej, doustnej, zastrzyków, maści/kremów/płynów na skórę, sprayów do nosa i kropli/maści do oczu.
Z największą liczbą możliwych działań niepożądanych wiąże się stosowanie sterydów doustnie. Dlatego preferowaną formą podawania leków z tej grupy jest droga wziewna (za pomocą inhalatora lub nebulizatora), chociaż w wielu przypadkach nie jest to możliwe.
Wskutek długotrwałego stosowania sterydów mogą pojawić się liczne skutki uboczne, należą do nich:
- zespół Cushinga,
- nadkażenia bakteryjne i grzybicze,
- utrudnione gojenie się ran,
- atrofia (zanik) mięśni,
- nasilenie objawów choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy,
- osteoporoza,
- rozstępy na skórze,
- obrzęki,
- cukrzyca,
- jaskra,
- zaćma,
- nadciśnienie tętnicze,
- zakrzepica,
- zaburzenia psychiczne (euforia, depresja),
- po nagłym odstawieniu sterydów, stosowanych przez długi czas - niewydolność kory nadnerczy.
Skutki uboczne stosowania sterydów wziewnych to najczęściej:
- grzybica jamy ustnej,
- chrypka,
- podrażnienie gardła,
- paradoksalny skurcz oskrzeli.
Aby zapobiec działaniom niepożądanym stosowania sterydów w postaci inhalacji, należy po każdorazowym użyciu przepłukać dokładnie usta. Rzadko po długotrwałym stosowaniu sterydów wziewnych mogą pojawić się objawy dotyczące całego organizmu, jak: osteoporoza, zaćma, jaskra, a u dzieci i młodzieży zahamowanie wzrostu.
Sterydy anaboliczne w sporcie – skutki uboczne
Sterydy anaboliczne (testosteron i jego pochodne) są stosowane w medycynie, ale bywają również nadużywane w sporcie, ze względu na swoje właściwości budujące mięśnie.
Skutki uboczne działania sterydów anabolicznych to:
- trądzik,
- zatrzymanie płynów w organizmie,
- zmniejszenie jąder i mniejsza liczba plemników,
- bezpłodność,
- wzrost piersi,
- u kobiet łysienie androgenowe, hirsutyzm, zatrzymanie miesiączek,
- zahamowanie wzrostu kości,
- zahamowanie wzrostu,
- wahania nastroju.
Jak zapobiegać działaniom niepożądanym sterydów?
Leki steroidowe stosowane długotrwale, wpływają niekorzystnie na cały organizm. Jednak dzięki odpowiednim środkom bezpieczeństwa można minimalizować skutki uboczne działania sterydów. Oto kilka ważnych zasad:
- Aby zmniejszyć ryzyko dolegliwości żołądkowych i problemów ze snem, najlepiej przyjmować steryd rano ze śniadaniem.
- Przy długiej kuracji optymalne jest podawanie jednorazowej dawki sterydu co 48 godzin.
- Należy dokładnie płukać jamę ustną po każdorazowym użyciu sterydu w formie wziewnej, a przy stosowaniu maski do inhalatora również myć twarz.
- Przy stosowaniu leku miejscowo (na skórę), unikać ekspozycji słonecznej.
- Podczas odstawiania sterydu, trzeba to robić stopniowo, zmniejszając dawki.
- Należy unikać kontaktu z osobami przechodzącymi choroby zakaźne.
- W przypadku preparatów do oka, należy zrezygnować z noszenia soczewek na czas kuracji.
- Dieta w przypadku stosowania sterydów powinna być zdrowa - z ograniczeniem cukrów, tłuszczów i soli, bogata w potas i wapń.
- Należy rozważyć suplementację witaminą D i witaminami z grupy B.
- Aktywność fizyczna pozwoli zapobiegać tyciu i cukrzycy.
- Należy badać stężenie glukozy we krwi, ponieważ niektóre sterydy mogą wpływać na jej podwyższenie.
-
W celu zmniejszenia obrzęków kończyn, można stosować pozycje ułożeniowe, polegające na uniesieniu kończyn powyżej poziomu serca, stosowanie skarpet bezuciskowych, luźnego (ale stabilnego) obuwia, umiarkowanej aktywności fizycznej, masaży kończyn – w kierunku od palców do góry. Ulgę mogą przynieść chłodne natryski i smarowanie kończyn maścią z wyciągiem z kasztanowca. Trzeba pamiętać o codziennej higienie skóry i stosowaniu balsamów ochronnych, ponieważ skóra na obrzękach jest podatna na podrażnienia i zranienia.
- Ważne jest regularne sprawdzanie ciśnienia tętniczego krwi.
- W celu zapobiegania grzybicy, stosować probiotyki.
Źródło:
Ryszard Korbut (red.), Farmakologia, PZWL wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2017.
Więcej na podobny temat:
Jak zapobiegać skutkom ubocznym sterydów? cz. 2
Czym zastąpić sterydy w leczeniu chorób skóry?
Bezpieczeństwo sterydów w leczeniu AZS
Zaćma po lekach sterydowych
Sterydy na zatoki
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
