Spis treści:
- Czym jest dogoterapia?
- Cele dogoterapii
- Rodzaje dogoterapii
- Dogoterapia – komu pomaga?
- Efekty dogoterapii
- Skuteczność dogoterapii
- Dogoterapia – jakie rasy psów są polecane?
- Jak zostać terapeutą od dogoterapii?
- Jak przebiega szkolenie psa do dogoterapii?
- Czy posiadanie psa w domu działa jak dogoterapia?
- Dogoterapia – przeciwwskazania
Czym jest dogoterapia?
Dogoterapia jest rodzajem zooterapii polegającej na prowadzeniu zajęć terapeutycznych przez opiekuna (terapeutę) z udziałem psa. Pies powinien być odpowiednio przeszkolony i posiadać właściwe cechy (np. chętnie wchodzić w interakcje z nieznanymi osobami i mieć łagodne usposobienie). Terapia z udziałem psa wykorzystuje zwierzę do leczenia schorzeń, rehabilitacji, poprawy zdolności społecznych, umysłowych, ruchowych zarówno u dzieci, jak i dorosłych.
Cele dogoterapii
Dogoterapia ma bardzo wszechstronne możliwości. Może obejmować różnorodne cele terapeutyczne, m.in.:
- obniżanie lęku, napięcia,
- nauka zachowań wobec zwierząt,
- rozwijanie umiejętności opieki, empatii,
- rozwijanie funkcji motorycznych,
- obniżanie napięcia mięśniowego,
- poprawa koncentracji,
- zmniejszenie wad wymowy,
- wzbogacanie słownictwa,
- budowanie poczucia własnej wartości,
- rozwijanie pamięci,
- wspomaganie rozwoju umysłowego,
- poprawa kontroli i okazywania emocji,
- rozwijanie kompetencji społecznych,
- nauka relaksacji,
- nauka poruszania się na wózku lub wspomaganie poczucia równowagi.
Jak widać, dogoterapia powinna być dostosowana do potrzeb danej osoby tak, aby wspierać rozwój w najbardziej pożądanych obszarach.
Warto zwrócić uwagę na to, jak przebiegają zajęcia dogoterapii. Można zapytać opiekuna o zaplanowane zadania. Celem terapeutycznym zajęć nie jest wydawanie komend psu czy uczenie czynności higienicznych. Ważny jest też dobrostan zwierzęcia, który może być obniżony np. przez takie zachowania jak przyczepianie spinek do jego sierści, wyrywanie włosów czy niewłaściwe głaskanie albo czyszczenie zębów. Dziecko w trakcie zajęć powinno uczyć się zachowań, które zapewnią mu bezpieczeństwo w kontakcie z innymi psami napotkanymi w przyszłości.
Rodzaje dogoterapii
Wyróżnia się na ogół cztery rodzaje zajęć z udziałem psów, które mogą poprawiać funkcjonowanie człowieka:
- Animal-Assisted Activities (AAA); (polski odpowiednik: spotkanie z psem) – jest to rodzaj zajęć, których celem jest swobodna interakcja człowieka ze zwierzęciem, dlatego plan ten nie ma określonego scenariusza. Może polegać na obserwowaniu psa lub zabawie (albo tylko głaskaniu). W przypadku tego rodzaju zajęć z psem nie jest konieczne posiadania certyfikatów przez opiekuna i zwierzę.
- Animal-Assisted Therapy (AAT); (polski odpowiednik: terapia z psem) – terapia z udziałem psa posiadająca określony scenariusz dopasowany do potrzeb danej osoby. Cele ustalane są indywidualnie. Zajęcia powinny być prowadzone przez wykwalifikowanego terapeutę, np. dogoterapeutę.
- Animal-Assisted Education (AAE); (polski odpowiednik: edukacja z psem) – są to zajęcia z udziałem psów skierowane do uczniów. Mogą to być zajęcia indywidualne lub grupowe prowadzone przez nauczyciela. Ten rodzaj zajęć jest często wykorzystywany do wspierania umiejętności czytania, ponieważ psy są doskonałymi, cierpliwymi i nieoceniającymi „słuchaczami".
- Animal-Assisted Intervention – zajęcia łączące AAT i AAE, które są skierowane zwłaszcza do osób straumatyzowanych, dzieci z problemami adaptacyjnymi oraz osób starszych. Powinny być prowadzone przez terapeutę i lekarza z udziałem wyszkolonego psa.
Dogoterapia – komu pomaga? Wskazania do terapii
Psia obecność wspomaga proces rehabilitacji, leczenia, edukacji i rozwoju. Dogoterapia skierowana jest przede wszystkim do dzieci, ale także dorosłych. Obecność pupila ogranicza stres i wspiera ćwiczenia, które często mogą wydawać się nużące.
Dogoterapia może być stosowana w przypadku różnych problemów zdrowotnych, zwłaszcza takich jak:
- autyzm,
- zespół Aspergera,
- ADHD i ADD,
- depresja,
- zaburzenia lękowe,
- schizofrenia,
- choroba afektywna dwubiegunowa,
- zespół Downa,
- padaczka,
- problemy w nauce (dysleksja, dysgrafia, dyskalkulia),
- zaburzenia ruchowe,
- mózgowe porażenie dziecięce,
- choroba Alzheimera,
- choroba Parkinsona,
- stwardnienie rozsiane,
- uraz rdzenia kręgowego,
- choroby układu krążenia (np. nadciśnienie, choroba wieńcowa),
- nowotwory,
- ślepota,
- głuchota,
- cukrzyca,
- przewlekły ból.
Jakie efekty można osiągnąć dzięki dogoterapii? Na co pomaga?
Dogoterapia w zależności od rodzaju działań podejmowanych przez terapeutę może pomagać m.in.:
- poprawić zdolności ruchowe,
- zwiększyć odpowiedzialność, empatię, opiekuńczość,
- poprawić koncentrację i pamięć,
- opanować lęk przed czytaniem na głos (np. u dzieci szkolnych),
- poszerzyć zakres słownictwa,
- zmniejszyć nieśmiałość,
- zaspokoić potrzebę kontaktu emocjonalnego i uczestnictwa w życiu społecznym,
- zaspokoić potrzebę bezpieczeństwa,
- poprawić samoocenę,
- obniżyć stres.
Obecność wyszkolonych psów sprawia, że pacjenci rozwijają swoją pewność siebie i lepiej radzą sobie z lękiem. Ich towarzystwo pozwala zmniejszać strach i nieśmiałość, ponieważ łagodne usposobienie psa pozwala poczuć się pewniej niż w konfrontacji z ludźmi.
Psi terapeuci wspirają także koncentrację oraz koordynację ruchową, chociażby gdy pacjent głaszcze lub karmi czworonoga. Dzięki temu kontakt z psem stymuluje pracę mięśni i wspiera codzienne treningi. Dogoterapia jest też pomocna dla osób samotnych.
Skuteczność dogoterapii
Dogoterapia jest coraz popularniejszą formą zajęć, oferowaną w głównie w przedszkolach, a także szkołach i innych placówkach, ale czy jest skuteczna? Istnieje wiele prac, które potwierdzają korzystny wpływ kontaktu z psem na zdrowie. Niestety brakuje dowodów naukowych potwierdzających skuteczność dogoterapii w leczeniu poszczególnych schorzeń. Chociaż jest to tematem badań od lat 70. XX wieku. Zwykle analizy dotyczą niewielkich grup badanych i nie są idealne pod względem metodologii. Dlatego w ocenie skuteczności dogoterapii bierze się pod uwagę przede wszystkim uogólnione opinie ekspertów, obserwacje i dostępne dane na temat wpływu obecności psa na zdrowie.
Dogoterapia – jakie rasy psów są polecane?
Zasadniczo każdy pies może zostać tzw. psem terapeutycznym i uzyskać certyfikat. Dotyczy to i dużych, i małych ras. Niektóre rasy są jednak bardziej zalecane ze względu na ich cechy.
Popularne rasy wykorzystywane do dogoterapii to:
- labrador retriever,
- golden retriever,
- cavalier king charles spaniel,
- alaskan malamute,
- nowofundland.
Należy zaznaczyć, że pewne cechy osobnicze mogą wykluczyć psa z możliwości udziału w szkoleniu i terapii. Dotyczy to ras uznawanych za niebezpieczne, np. pit bull terier, dog argentyński, rottweiler, tosa inu, owczarek podhalański, moskiewski stróżujący, dog kanaryjski.
W dogoterapii nie powinny brać udział psy po traumatycznych przeżyciach, np. takie, nad którymi się znęcano, a także zalęknione czy impulsywne, głośne i nieprzewidywalne.
Czy pies do dogoterapii musi być rasowy?
Według Polskiego Towarzystwa Kynoterapeutycznego do dogoterapii zalecane są psy rasowe, chociaż dopuszczalne są psy nierasowe posiadające „cechy psa terapeutycznego”. Nie sama rasa determinuje bowiem możliwość pracy z chorymi – najważniejsze są predyspozycje zwierzęcia.
Cechy psa terapeuty to:
- łatwy kontakt z obcymi osobami,
- przewidywalność zachowań,
- uległość,
- rozumne posłuszeństwo (pies słucha poleceń opiekuna, zwracając przy tym uwagę na bezpieczeństwo innych),
- łagodność,
- cierpliwość,
- ciche zachowanie.
Specjalnie wyszkolone psy są oswojone z niespodziewanymi zachowaniami ze strony pacjentów, które wśród innych czworonogów wywołałby strach. Ich zadaniem jest wsparcie pacjentów, dlatego nie mogą one gwałtownie reagować na niecodzienne odruchy.
Jak zostać terapeutą od dogoterapii?
Właściwie każdy może zdobyć kwalifikacje dogoterapeuty. W 2014 roku w Polsce zarejestrowano zawód kynoterapeuta/dogoterapeuta, jednak nie jest to zawód regulowany. To oznacza, że brakuje regulacji prawnych, które precyzowały wymagania, jakie powinni spełniać terapeuci oraz psy biorące udział w terapii.
Niemniej funkcjonuje wiele organizacji (w tym Polski Związek Zooterapeutów i Przewodników Zwierząt Pracujących lub PTK), które prowadzą szkolenia z dogoterapii i wydają certyfikaty potwierdzające ukończenie kursu.
Jest także dostępny Rejestr Certyfikowanych Kynoterapeutów. Dogoterapeutami w praktyce zazwyczaj zostają pedagodzy lub psycholodzy. Warto zapoznać się również z Kodeksem Etyki Kynoterapeuty, jeśli myślimy o pracy dogoterapeuty.
Istnieje dodatkowa profesja - wolontariusza dogoterapii, którym może zostać każda osoba posiadająca podstawową wiedzę na temat dogoterapii oraz psa terapeutycznego. Może ona asystować w zajęciach prowadzonych przez wyszkolonego dogoterapeutę.
Jak przebiega szkolenie psa do dogoterapii?
Wstępne szkolenie psa do dogoterapii przeprowadza się już właściwie od wczesnych lat życia szczeniaka. Można to robić samodzielnie. Polega ono na uczeniu psa, co jest dobre, a co nie, kształtowaniu jego postawy wobec innych (przez nagradzanie go, gdy zachowuje się poprawnie), oswajaniu z osobami niepełnosprawnymi. W szkoleniu zakazane jest bicie psa, karanie, krzyczenie. Złe zachowania powinny być lekceważone, a dobre nagradzane.
Z kolei specjalistyczne szkolenia psów terapeutów są na ogół elementem kursu opiekuna na dogoterapeutę. Dzielą się na różne klasy wyszkolenia psa, w zależności od tego, w jakich zajęciach pupul będzie brał udział. Na początku pies oczywiście przechodzi ocenę i diagnozę. Na dalszym etapie utrwalane są wyuczone pozytywne zachowania. Pies otrzymuje coraz trudniejsze ćwiczenia, m.in. podnoszenie i noszenie przedmiotów, w różnych środowiskach tak, aby mógł skoncentrować się na poleceniach opiekuna niezależnie od warunków wokół.
Czy posiadanie psa w domu działa jak dogoterapia?
Odpowiedź jest krótka - nie, posiadanie psa w domu nie działa jak dogoterapia. Dogoterapia to rodzaj zaplanowanej przez terapeutę terapii z udziałem przeszkolonego psa, która ma spowodować określone efekty. Samo przebywanie psa w otoczeniu dziecka nie ma działania terapeutycznego.
Dogoterapia – przeciwwskazania
Dogoterapia to łagodna forma terapii, którą można dostosować do stanu zdrowia i preferencji chorego, dlatego może być stosowana niemal u wszystkich. Jednak istnieje kilka przeciwwskazań, są to:
- alergia na sierść, ślinę psa,
- paniczny strach przed psami,
- niska odporność,
- otwarte rany na skórze,
- skłonność do infekcji,
- zagrożenie życia lub zdrowia psa,
- zbyt silne przywiązanie do psa.
Strach przed psami nie musi być przeciwwskazaniem do dogoterapii. Zazwyczaj w ciągu kilku spotkań terapeucie udaje się zmniejszyć lęk u pacjenta, co umożliwia udział w zajęciach.
Źródła:
T.Pietras, K. Sipowicz, E. Najbert, Dogoterapia, Wydawnictwo Naukowe PWN 2016,
Marta Paszkiewicz, Dogoterapia w pigułce, Psychoskok 2017,
G. Drwięga, Z. Pietruczuk, Dogoterapia jako forma wspomagania rozwoju dziecka niepełnosprawnego, Niepełnosprawność - zagadnienia, problemy, rozwiązania. Nr III/2015(16).
Czytaj także:
Obalamy mity: Czy istnieją „nieuczulające” psy przeznaczone dla alergików?
Na czym polega autyzm dziecięcy - przyczyny, objawy, autyzm atypowy
9 skutecznych sposobów na stres, polecanych przez naukowców. Wielu nie doceniamy
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
