Spis treści:
- Czym jest choroba dwubiegunowa?
- Przyczyny choroby dwubiegunowej
- Objawy choroby dwubiegunowej
- Objawy psychotyczne choroby dwubiegunowej
- Rodzaje choroby dwubiegunowej
- Test na chorobę dwubiegunową
- Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej
- Czy choroba dwubiegunowa jest wyleczalna?
- Rokowania w chorobie dwubiegunowej
- Choroba dwubiegunowa u dzieci i młodzieży
- Związek z „chadowcem” - jak pomóc sobie i choremu?
Czym jest choroba dwubiegunowa?
Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD), nazywana też depresją dwubiegunową lub maniakalną, jest złożoną i trudną do zdiagnozowania grupą nawracających zaburzeń psychicznych polegających na występowaniu okresowo epizodów depresji, manii, stanów mieszanych i remisji. Są to stany o różnym nasileniu i czasie trwania. Epizody te określa się również mianem faz lub biegunów. Przeczytaj też: Depresja dwubiegunowa
Początek choroby przeważnie przypada na wiek między 20. a 30. rokiem życia. Dotyczy w równej mierze mężczyzn i kobiet. Choroba dwubiegunowa ma wyraźnie nawrotowy charakter. Jest w zasadzie pewne, że po pierwszej fazie za jakiś czas pojawi się następna, zwłaszcza jeśli pacjent nie podejmie właściwego leczenia. Szacuje się, że choroba dwubiegunowa może występować nawet u 3-5% społeczeństwa.
Przyczyny choroby dwubiegunowej
Przyczyny rozwoju choroby dwubiegunowej są złożone, należą do nich:
- czynniki genetyczne - choroba może być dziedziczna; szacuje się, że ryzyko choroby dwubiegunowej jest 10-25% większe, gdy jeden z rodziców ma zaburzenia nastroju,
- czynniki neurologiczne - nieprawidłowa aktywność w niektórych obszarach mózgu i uszkodzenia neuronów są obserwowane u osób z ChAD,
- nadmierna aktywność neuroprzekaźników (dopaminy, serotoniny, noradrenaliny); dopamina i noradrenalina biorą udział w rozwoju objawów manii,
- zaburzenia hormonalne - w czasie manii obserwuje się nadaktywność kory nadnerczy,
- czynniki psychospołeczne - silny stresor życiowy lub przewlekły stres mogą prowadzić do uaktywnienia się objawów choroby dwubiegunowej, np. poprzez zmianę aktywności neuroprzekaźników.
Chorobie dwubiegunowej sprzyja też współistnienie cech określonych typów osobowości (np. osobowości histrionicznej, borderline lub obsesyjno-kompulsywnej). Osoby takie są często towarzyskie, empatyczne, skłonne do wahań nastroju, o żywym temperamencie. W rodzinie pacjentów nierzadko występują przypadki zaburzeń psychicznych, głównie w zakresie nastroju.
Objawy choroby dwubiegunowej
Głównym objawem choroby dwubiegunowej jest występowanie skrajnych wahań nastroju. Dwa główne patologiczne stany w przebiegu choroby to depresja i mania. W przebiegu choroby dwubiegunowej średnio dochodzi do ok. 10 epizodów depresyjnych i maniakalnych. Pierwszym epizodem jest najczęściej zespół depresyjny.
Epizod depresyjny
Epizod depresyjny w chorobie dwubiegunowej charakteryzuje się tym, że obok obniżonego nastroju występuje nadmierna senność i zahamowanie psychoruchowe oraz lęk. Długość epizodu depresji w chorobie dwubiegunowej przeważnie trwa 2-5 miesięcy. Objawy to:
- zmęczenie,
- senność,
- spowolnienie myślenia i wypowiedzi,
- rezygnacja z działań (nawet takich jak wstanie z łóżka czy umycie się),
- zaburzenia koncentracji i pamięci,
- utrata sensu życia, poczucie beznadziejności,
- brak zainteresowania seksem,
- myśli samobójcze.
W przebiegu choroby dwubiegunowej w trakcie epizodu depresyjnego może dojść do utraty kontaktu z chorym, który jest przytomny i pozostaje w bezruchu. Jest to tzw. zahamowanie psychoruchowe.
Epizod maniakalny
Podczas epizodu maniakalnego w chorobie dwubiegunowej nastrój jest wyraźnie podwyższony. Objawy to:
- nadmierna wesołkowatość, beztroska, nieadekwatne samozadowolenie,
- drażliwość, niecierpliwość i nierzadko agresja słowna lub czynna,
- wyraźnie przyspieszone tempo myślenia (natłok myśli),
- utrudniony kontakt z chorym z powodu jego słowotoku - dużo, szybko mówi, porusza wiele tematów, chaotyczne myślenie i mówienie,
- brak poczucia zmęczenia, zmniejszona potrzeba snu i jedzenia,
- podejmowanie licznych działań, często niepotrzebnych, a wręcz szkodliwych,
- zwiększona aktywność seksualna i wchodzenie w krótkotrwałe przypadkowe „przygody miłosne”, co może skutkować np. niechcianą ciążą,
- podejmowanie ryzykownych zachowań, jak np. szybka jazda samochodem, konflikty z prawem, hazard, "przepuszczenie" pieniędzy, nadużywanie narkotyków, alkoholu,
- w cięższych przypadkach: objawy psychotyczne, takie jak urojenia na temat własnej wyjątkowości.
Epizody manii trwają średnio 2 miesiące.
Hipomania
Epizod hipomaniakalny (inaczej hipomania) w przebiegu choroby dwubiegunowej oznacza, że u chorego choć występują wszelkie symptomy manii, mają one łagodny przebieg. Można je przeoczyć, ponieważ dana osoba często w miarę normalnie funkcjonuje. Hipomania trwa maksymalnie 4 dni.
Epizod mieszany
Charakteryzuje się jednocześnie występującymi objawami depresyjnymi i manii. Chory może być w tym czasie przygnębiony, mieć myśli samobójcze, a jednocześnie pobudzony. Albo pojawia się u niego spowolnienie psychoruchowe z jednoczesnym niepokojem i drażliwością.
Okres remisji
Jest to stan bez objawów lub okres łagodnych objawów (remisja niepełna). Nadal wymaga kontroli lekarskich i przyjmowania leków, ponieważ może dojść do nawrotu symptomów choroby dwubiegunowej.
Objawy psychotyczne choroby dwubiegunowej
Choroba dwubiegunowa może przebiegać z objawami psychotycznymi, są to głównie różnorodne urojenia zależne od nastroju. Podczas epizodu manii pojawiają się urojenia na temat własnej wyjątkowości i wyolbrzymianie swoich możliwości. Chory może uważać, że ma wyjątkową misję do spełnienia o wielkim znaczeniu dla ludzkości. Mogą też pojawić się psychozy prześladowcze - pacjent jest przekonany, że z powodu swojej wyjątkowej roli jest ścigany np. przez służby specjalne. Rzadziej w chorobie dwubiegunowej pojawiają się inne objawy psychotyczne, takie jak halucynacje słuchowe.
Rodzaje choroby dwubiegunowej
W klasyfikacji DSM-5 wyróżnia się trzy główne rodzaje choroby dwubiegunowej. Każdy typ obejmuje wyraźne zmiany nastroju: od skrajnego podekscytowania, przez drażliwość, aż po smutek, obojętność i poczucie beznadziejności.
- Choroba afektywna dwubiegunowa typu I - epizody lub objawy maniakalne trwają przynajmniej tydzień, są na tyle poważne, że wymagają pomocy specjalisty. Pojawiają się również depresje, trwające 2 tygodnie lub dłużej. Niekiedy u chorych notuje się objawy mieszane: epizody depresyjne z manią, czyli np. silne pobudzenie przy jednoczesnym poczuciu beznadziejności.
- Choroba afektywna dwubiegunowa typu II - epizody maniakalne są mniej nasilone (hipomania), do tego występują również fazy depresji.
- Cyklotymia - to okresy hipomanii i subdepresji trwające przynajmniej 2 lata, a u dzieci i młodzieży - rok. Objawy są łagodniejsze niż w typie I i II, a osoba zazwyczaj nie zgłasza się po pomoc specjalisty.
Test na chorobę dwubiegunową
Rozpoznanie choroby afektywnej dwubiegunowej jest ustalane na podstawie wywiadu lekarskiego i objawów. O epizodzie maniakalnym w chorobie dwubiegunowej możemy mówić wtedy, gdy występuje wzmożony lub drażliwy nastrój ze wzmożoną aktywnością, oraz co najmniej 3 z 7 objawów:
- postawa wyższościowa (fantazje o sukcesach, poczucie własnej wybitności i talentu, oczekiwanie uznania, "oderwanie od rzeczywistości"),
- zmniejszona potrzeba snu,
- nadmierna gadatliwość,
- rozproszenie uwagi,
- przyspieszenie toku myślenia ("gonitwa myśli"),
- wzmożona aktywność społeczna, seksualna lub pobudzenie ruchowe,
- podejmowanie działań, które są przyjemne, ale ryzykowne.
Czas trwania objawów manii powinien wynosić przynajmniej 7 dni. Pacjent często nie może normalnie funkcjonować, a symptomy mogą być na tyle nasilone, że trafia do szpitala. Epizod depresyjny w chorobie dwubiegunowej jest rozpoznawany podobnie jak pierwszy epizod depresji lub depresja nawracająca. Często pojawia się wcześnie, bo przed 25. rokiem życia. Stosuje się jednak inne metody leczenia niż w przypadku depresji nawracającej, dlatego ważne jest prawidłowe zdiagnozowanie choroby.
Niestety, choroba dwubiegunowa jest trudna do zdiagnozowania. Bywa mylnie interpretowana jako depresja (chorzy częściej zgłaszają się do lekarza podczas epizodu depresji) lub schizofrenia, a przez to niekiedy nieprawidłowo leczona.
Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej
Choroba afektywna dwubiegunowa jest schorzeniem trwającym przez całe życie. Leczenie polega na przyjmowaniu leków, których celem jest wyeliminowanie objawów fazy depresyjnej lub maniakalnej, ale też, dzięki przewlekłemu stosowaniu, znaczne wydłużenie fazy remisji (leczenie profilaktyczne). Zalecana jest również psychoterapia.
Leki w terapii choroby dwubiegunowej dobierane są indywidualnie. Przeważnie stosuje się stabilizatory nastroju (leki normotymiczne) i atypowe leki przeciwpsychotyczne. Specjalista może przepisać również leki na bezsenność i leki przeciwlękowe, a także przeciwdepresyjne, w zależności od objawów.
Czasem może być konieczne wypróbowanie kilku leków, po to, aby znaleźć te, które działają najlepiej. Bardzo ważna jest współpraca z lekarzem i przestrzeganie zaleceń co do regularności przyjmowania leków i dawek. W ramach pomocy psychologicznej ukierunkowanej na leczenie choroby dwubiegunowej, zaleca się terapię poznawczo-behawioralną lub metody przeznaczone specjalnie dla osób z tego typu zaburzeniami, jak terapia interpersonalna i rytmów społecznych oraz psychoedukacja rodziny.
Leczenie choroby dwubiegunowej u kobiet w ciąży
Należy pamiętać, że praktycznie wszystkie leki stosowane w ChAD mogą powodować uszkodzenie płodu, stąd też w okresie ciąży nie powinno się ich przyjmować, bądź przyjmować jedynie w wyjątkowych sytuacjach. Kobiecie poleca się wówczas częstsze wizyty u lekarza prowadzącego, niekiedy konieczna jest hospitalizacja w Oddziale Chorób Afektywnych.
W przypadku depresji u kobiet w ciąży, skuteczne i bezpieczne okazują się zabiegi elektryczne (określenie „elektrowstrząsy” pochodzi z czasów, gdy nie stosowano znieczulenia ogólnego, co rzeczywiście wywoływało skurcze ciała; aktualnie w czasie zabiegu mięśnie są na kilka minut zwiotczone).
Czy choroba dwubiegunowa jest wyleczalna?
Choroba dwubiegunowa jest zaburzeniem nawracającym, jednak jeśli jest prawidłowo leczona, to jej objawy mogą wycofywać się nawet na kilka lat. Chory może też, przy odpowiedniej współpracy ze specjalistami, dobrze funkcjonować w społeczeństwie. Czytaj więcej: Depresja dwubiegunowa - czy da się ją wyleczyć?
Rokowania w chorobie dwubiegunowej
Rokowanie w chorobie dwubiegunowej jest pomyślne, jeśli choroba jest leczona. Zdecydowana większość chorych może normalnie funkcjonować społecznie. Głównym zagrożeniem dla pacjentów są działania samobójcze. W ten sposób swoje życie kończy ok. 15% osób z chorobą dwubiegunową. Większe ryzyko popełnienia samobójstwa występuje w przypadku II typu choroby. Osoby z chorobą dwubiegunową mają też większe ryzyko chorób układu krążenia.
Jeśli choroba rozpoczęła się od epizodu manii, po niej rozwinie się depresja, jednak nie musi się to zdarzyć od razu. W chorobie dwubiegunowej zdarzają się okresy remisji, które trwają nawet kilka lat. Jeśli jako pierwszy ujawnił się epizod depresji, epizod manii może nastąpić w niedługim czasie po nim lub po kilku epizodach depresji.
Choroba dwubiegunowa u dzieci i młodzieży
Choroba dwubiegunowa coraz częściej jest rozpoznawana u dzieci i młodzieży. U dzieci może przypominać zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, czyli ADHD. Te dwa zaburzenia mogą również ze sobą współistnieć. Choroba dwubiegunowa u nastolatków często występuje z zaburzeniami odżywiania, szczególnie bulimią.
Związek z „chadowcem” - jak pomóc sobie i choremu?
Życie z osobą, u której rozpoznano chorobę dwubiegunową, jest trudne i wymaga zaangażowania z wielu stron. Trwały i zdrowy związek jest możliwy, ale potrzeba dużo cierpliwości, wyrozumiałości i wiedzy na temat objawów choroby, a ze strony pacjenta podjęcia leczenia. Wiele osób uważa, że dla najbliższych najtrudniejsze jest przetrwanie epizodów manii, zaś dla samego chorego - epizodów depresyjnych, kiedy nie ma on siły i chęci do życia.
Kiedy ludzie są w fazie manii, z wielkim entuzjazmem wykonują przyjemne czynności i nie zważają na konsekwencje. Mogą uprawiać hazard, wydawać nadmierne ilości pieniędzy, zażywać narkotyki lub zdradzać
- mówi dr Jennifer Payne , psychiatra i dyrektor Centrum Zaburzeń Nastroju Kobiet w Johns Hopkins Medicine.
Choroba afektywna dwubiegunowa nie musi przekreślać szans na udany związek. Aby to się udało, należy trzymać się kilku zasad:
- Poszukajcie wsparcia psychologicznego dla par. Podczas takich spotkań powinieneś zrozumieć, że bolesne doświadczenia mogą wynikać z choroby partnera, nauczyć się wybaczać zawinienia, które miały miejsce podczas zmiany nastroju, oraz ustalić wspólnie zasady dotyczące leczenia.
- Postaraj się wspierać chorego (również finansowo, gdy z powodu choroby nie może utrzymać pracy, do czasu opanowania objawów za pomocą środków farmakologicznych).
- Zaangażuj się w leczenie. Możesz czasami wspólnie z partnerem udać się do psychiatry. Informuj lekarza o twoich obserwacjach dotyczących zmiany nastrojów u partnera - to może pomóc w lepszym doborze leków.
- Pamiętaj o swoim zdrowiu fizycznym i psychicznym. Aby być dla kogoś oparciem, trzeba przede wszystkim zadbać o siebie. Relacja z "chadowcem" jest niewątpliwie stresująca. Kilka porad na temat tego, jak radzić sobie z napięciem, znajdziesz tutaj: sposoby na stres.
Problemem jest często niechęć do leczenia u samego pacjenta w momencie, gdy przechodzi epizod maniakalny, który daje mu euforię i siłę do działania. Kluczem jest przestrzeganie zaleceń lekarskich i kontakt z lekarzem psychiatrą oraz pomoc psychologiczna. Dlatego ważne jest zaangażowanie obu stron.
Źródło: M. Jarema (red.), Psychiatria, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2016,
A. Jain, P. Mitra, Bipolar Affective Disorder, www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK558998,
J. Payne, Bipolar Relationships: What to Expect, Johns Hopkins Medicine, www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/mood-disorders/bipolar-relationships-what-to-expect.
Czytaj także:
Depresja to nie tylko smutek - rodzaje depresji, objawy, leczenie
Depresja poporodowa - objawy, przyczyny, test, jak pomóc
Załamanie nerwowe - objawy, przyczyny i leczenie
Wpływ depresji na wygląd – co się zmienia u chorego?
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
