Spis treści:
- Choroby cywilizacyjne – lista
- Co powoduje choroby cywilizacyjne?
- Nowotwory
- Choroby układu krążenia
- Cukrzyca i insulinooporność
- Alergie
- Próchnica
- POChP i inne choroby układu oddechowego
- Choroby układu pokarmowego
- Choroby i zaburzenia psychiczne
Choroby cywilizacyjne – lista
Wśród chorób cywilizacyjnych, zwanych też epidemiami XXI wieku, wymienia się przede wszystkim:
- niektóre nowotwory (rak piersi, rak trzustki, rak żołądka, rak jelita grubego, rak gruczołu krokowego),
- choroby układu krążenia (np. miażdżyca, choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze, udary mózgu),
- otyłość i nadwaga,
- cukrzyca i insulinooporność,
- nietolerancje i alergie pokarmowe,
- próchnica,
- choroby układu oddechowego (np. przewlekła obturacyjna choroba płuc POChP, rak płuc, astma i alergie),
- niektóre choroby układu pokarmowego (np. wrzody żołądka i dwunastnicy, choroby zapalne jelit, kamica, zapalenie pęcherzyka żółciowego),
- osteoporoza,
- choroby psychiczne (np. depresja, otępienie, alkoholizm, anoreksja).
Co powoduje choroby cywilizacyjne?
Jak sama nazwa wskazuje, mają związek z rozwojem cywilizacji. Tam, gdzie pojawia się poprawa warunków życia, wzrasta liczba zachorowań na pewne schorzenia. Dochodzi do rozwoju nadwagi i otyłości, zaburzeń metabolicznych, nadciśnienia czy miażdżycy naczyń krwionośnych. Do najważniejszych przyczyn należą siedzący tryb życia i złe nawyki żywieniowe.
Choroby cywilizacyjne dotyczą wszystkich grup wiekowych, a swój początek mają już we wczesnym dzieciństwie.
Największe żniwo zbierają choroby układu krążenia i nowotwory. W Polsce umiera na nie średnio 1 tys. osób dziennie. Choć śmierć jest naturalnym elementem starzenia się, to jednak wielu przypadkom przedwczesnych zgonów można zapobiec.
Nowotwory
Jak podaje Światowa Organizacja Zdrowia, w 2018 roku nowotwory doprowadziły do śmierci 9,6 miliona osób. Liczba zachorowań na niektóre z nich wzrasta wraz z postępem ekonomicznym, dlatego określa się mianem chorób cywilizacyjnych.
Nowotwory to choroby, w których dochodzi do dzielenia się komórek organizmu w sposób niekontrolowany, a komórki nowo powstałe nie tworzą typowych tkanek. Brak kontroli nad podziałami wynika z mutacji genów kodujących białka biorące udział w cyklu komórkowym. Jeśli dochodzi do kilku mutacji, możliwe, że rozwinie się nowotwór złośliwy. U osób z rodzinnym występowaniem raka część mutacji sprzyjających zachorowaniu może być odziedziczona.
Z raportu „Health at Glance 2019” sporządzonego przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju wynika, że wśród krajów OECD Polska wyróżnia się stosunkowo niską zachorowalnością na nowotwory złośliwe, jednak znacznie wyższą niż średnia umieralnością z tego powodu. Co roku w kraju umiera ponad 100 tys. osób w wyniku nowotworów.
Najczęściej diagnozowane nowotwory na świecie to kolejno: rak płuca, rak piersi, rak jelita grubego, rak prostaty oraz rak żołądka.
Najwięcej zgonów w Polsce z powodu nowotworów powodują kolejno:
- rak płuca,
- rak piersi,
- rak jelita grubego,
- rak prostaty (rak gruczołu krokowego),
- rak jajnika.
Czy da się zapobiegać zachorowaniu na raka?
Według naukowców tylko 5-10% nowotworów jest wywołanych „błędem” w genach, który otrzymujemy w spadku po rodzicach. Pozostałe 90-95% to nowotwory, które rozwinęły się w wyniku zmian w kodzie genetycznym na skutek naszego stylu życia (jak np. palenie tytoniu, zanieczyszczenia środowiska) lub naturalnych zmian związanych ze starzeniem się. Prowadząc zdrowy styl życia, w dużym stopniu jesteśmy w stanie zapobiec zachorowaniu na raka.
Profilaktyka przeciwnowotworowa to nie tylko zdrowe nawyki, ale również badania. W zależności od nowotworu lekarze zalecają konkretne działania, które pozwalają wcześnie wykryć raka i skuteczniej go leczyć.
Choroby układu krążenia
Choroby układu krążenia są wręcz sztandarowymi chorobami cywilizacyjnymi. Jak pokazują statystyki, jedynie 8-20% polskich rodzin spędza aktywnie czas wolny. A aż 70% dzieci nie poświęca na ruch wystarczającej ilości czasu. Nie powinno więc dziwić, że już co drugi mieszkaniec Polski umiera przedwcześnie z powodu chorób krążenia. 46% wszystkich zgonów w Polsce stanowią właśnie choroby kardiologiczne – wynika z danych Głównego Urzędu Statystycznego.
Jak zapobiegać chorobom układu krążenia?
Za tym, że choroby krążenia zbyt szybko dziesiątkują ludność, stoją przede wszystkim siedzący tryb życia (już od wczesnych lat), niezdrowe nawyki żywieniowe, w rezultacie: nadwaga i otyłość, miażdżyca, nadciśnienie tętnicze oraz cukrzyca. Prowadząc zdrowy styl życia, jesteśmy w stanie zapobiegać przedwczesnym zgonom z powodu chorób serca i naczyń, i oddalać w czasie zachorowanie.
W zapobieganiu chorobom krążenia kluczowe są również badania profilaktyczne. Przynajmniej raz do roku powinniśmy mierzyć ciśnienie tętnicze i stężenie glukozy we krwi. Wczesne wykrycie nadciśnienia i cukrzycy oraz ich leczenie pozwala dłużej cieszyć się zdrowiem i sprawnością.
W zapobieganiu chorobom krążenia kluczowe są również badania profilaktyczne. Przynajmniej raz do roku powinniśmy mierzyć ciśnienie tętnicze i stężenie glukozy we krwi. Wczesne wykrycie nadciśnienia i cukrzycy oraz ich leczenie pozwala dłużej cieszyć się zdrowiem i sprawnością.
Cukrzyca i insulinooporność
Cukrzyca, również należąca do chorób cywilizacyjnych, charakteryzuje się podwyższonym stężeniem glukozy we krwi. Przyczyną jej powstania jest szereg mechanizmów związanych z insuliną (hormonem wydzielanym przez trzustkę). W rozwoju cukrzycy bierze udział tzw. insulinooporność, czyli zmniejszenie wrażliwości tkanek organizmu na insulinę.
W 2018 r. w Polsce cukrzycę miał co 11 dorosły człowiek (2,9 mln osób). W tym samym roku co trzeci pacjent, któremu udzielono pomocy medycznej z powodu choroby niedokrwiennej serca, miał cukrzycę. Lekarze średnio co 2 godziny przeprowadzają amputację stopy lub części nogi z powodu powikłań cukrzycy. Statystyki mówią same za siebie.
Jednak dane liczbowe mogą być mocno niedoszacowane, bo część osób nie jest świadoma tego, że cierpi na tę chorobę. Dlatego właśnie, że długo nie daje objawów, cukrzyca bywa nazywana cichym zabójcą. Nieleczona prowadzi do śmiertelnie groźnych chorób serca i naczyń: zawałów i udarów, uszkodzenia wzroku, niewydolności nerek, uszkodzenia nerwów (czyli neuropatii).
Jak zapobiegać cukrzycy i insulinooporności?
Podstawą w zapobieganiu cukrzycy i insulinooporności jest zachowanie prawidłowej masy ciała, zdrowy styl życia: dieta bogata w owoce, warzywa oraz błonnik, unikanie alkoholu i przynajmniej 2,5 godziny aktywności fizycznej w tygodniu.
Alergie
Jeśli myślimy o chorobach cywilizacyjnych, to powinniśmy myśleć również o różnego rodzaju alergiach. Według naukowców zachorowalność na alergie wzrasta tak szybko, że wkrótce alergikiem będzie co drugi mieszkaniec Europy. Ta grupa chorób często nazywana jest epidemią XXI wieku, gdyż od lat obserwujemy wzrost zdiagnozowanych przypadków.
Zmiana stylu życia i postęp nauki skutkują wzrostem zanieczyszczeń powietrza, szkodliwych pyłów i gazów, dużą ilością chemii w żywności, kosmetykach i innych produktach codziennego użytku. Stwarzają one dla naszego układu immunologicznego bardzo trudne i niedogodne warunki. Odporność bombardowana wieloma potencjalnymi alergenami, staje się słabsza i podatniejsza na rozwój chorób alergicznych. Inną sprawą jest alergia uwarunkowana genetycznie związana z dziedziczeniem.
Jak zapobiegać alergii?
Jeśli alergia się u nas rozwinie, należy jak najbardziej ograniczyć kontakt z alergenem. To w niektórych przypadkach jest jednak bardzo trudne lub niemożliwe (pyłki roślin, roztocza kurzu), dlatego alergię należy leczyć, gdyż niekontrolowana choroba może prowadzić do pogłębienia problemu, zaostrzenia objawów i rozwoju astmy oskrzelowej.
Próchnica
Na listę chorób cywilizacyjnych wpisała się również próchnica zębów. Próchnica to bakteryjna choroba infekcyjna, do której w dużym stopniu przyczynia się niezdrowy styl życia. W Polsce próchnicę ma niemal 80% dzieci w wieku 6-9 lat.
Ten problem zdrowotny uznany został za chorobę cywilizacyjną, a w Polsce, jako jednym z nielicznych krajów, nie udało się zmniejszyć zachorowalności na próchnicę zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia z 2000 roku. Zakładały one, aby w 2015 roku odsetek 6-latków bez próchnicy sięgał 70%.
Jak zapobiegać próchnicy?
Już na samym początku warto zadbać o stan zębów w ciąży. Badania wskazują, że duży wpływ na przyszłość zębów dziecka mają dieta oraz stan uzębienia ciężarnej. Jadłospis mamy powinien być bogaty w witaminy i składniki mineralne, zwłaszcza wapń i fluor. Wiadomo też, że istnienie ognisk próchnicy u kobiety w ciąży zwiększa ryzyko rozwoju tej choroby u dziecka. Warto dbać o zęby w czasie ciąży nie tylko dla siebie, ale i zdrowia dziecka.
Nawyki żywieniowe już od najmłodszych lat warunkują rozwój próchnicy. Odradzane są produkty typu fast food, słodzone napoje (mają niskie pH), polecane natomiast produkty mleczne i zbożowe.
W ramach zapobiegania konieczna jest edukacja na temat higieny jamy ustnej, kontrola płytki nazębnej (osadu, kamienia), stosowanie preparatów zapobiegających próchnicy (kariostatycznych). Na pojawienie się ubytków wpływ mogą mieć również czynniki genetyczne, więc nie zawsze jesteśmy w stanie zapobiec próchnicy, nawet jak najlepiej przestrzegając zasad higieny jamy ustnej.
POChP i inne choroby układu oddechowego
Choroby układu oddechowego stanowią trzecią przyczynę zgonów na świecie i zaliczane są do chorób cywilizacyjnych. POChP, czyli przewlekła obturacyjna choroba płuc, zajmuje w tej grupie niechlubne pierwsze miejsce. Schorzenie, którego istotą jest nieodwracalne ograniczenie przepływu powietrza przez drogi oddechowe, dotyczy 15% osób powyżej 40. roku życia.
Pomimo wielu badań naukowych, POChP jest chorobą, której progresji wciąż nie udaje się zatrzymać, a liczba chorych stale rośnie. Głównym czynnikiem ryzyka choroby jest palenie papierosów. Nałóg występuje w 90% przypadków POChP. Do chorób układu oddechowego przyczyniają się również zanieczyszczenia powietrza oraz narażenie na pyły i drażniące substancje chemiczne.
Choroby nie da się zatrzymać, jednak można zahamować jej postęp, dlatego bardzo ważnym elementem profilaktyki są badania i kontakt z lekarzem.
Choroby układu pokarmowego
Liczba osób cierpiących na schorzenia układu pokarmowego, jak refluks, wrzody żołądka i dwunastnicy, zaparcia, również wzrasta z postępem cywilizacyjnym. Chorujemy zwłaszcza na wrzody żołądka i dwunastnicy oraz chorobę refluksową przełyku. Na tzw. wrzody cierpi ok. 3 mln Polaków.
Do rozwoju wrzodów przyczyniają się infekcja bakterią Helicobacter pylori, genetyczna skłonność do wytwarzania większej ilości kwasu solnego w żołądku, palenie tytoniu oraz nadużywanie leków przeciwzapalnych.
Układ pokarmowy nie radzi sobie również z nadmiarem wysoko przetworzonej żywności, związkami chemicznymi w jedzeniu, tłustymi i ciężkostrawnymi potrawami. Zdrowy styl życia, zaprzestanie palenia papierosów i zdrowa dieta mogą zapobiec wielu problemom układu pokarmowego.
Choroby i zaburzenia psychiczne
Według statystyk co czwarty człowiek w pewnym momencie życia zostanie dotknięty zaburzeniem psychicznym. U podłoża problemów leżą zakłócenie równowagi wewnętrznej i utrata zdolności organizmu do przystosowania się do czynników zewnętrznych.
Do cywilizacyjnych chorób i zaburzeń psychicznych dotykających rozwinięte społeczeństwa należą:
- depresja,
- zaburzenia lękowe,
- nerwica, anoreksja,
- bulimia,
- schizofrenia,
- zaburzenia afektywne,
- otępienie,
- alkoholizm.
Zapobieganie problemom psychicznym to złożone zagadnienie, zależne od indywidualnej sytuacji, cech, rodzaju problemu, chęci współpracy z lekarzem lub terapeutą. Jednak warto pamiętać, że niemałą rolę odgrywa dbanie o zdrowie fizyczne i dobre relacje z otoczeniem.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
