Wszędobylskie organizmy
Większość gatunków grzybów najchętniej kolonizuje wyżej wymienione podłoża, a o sile ich ekspansji w mikrośrodowisku zamkniętych pomieszczeń może świadczyć charakterystyczny "zapach stęchlizny", wywołany uwalnianymi do środowiska lotnymi metabolitami.
Grzyby stanowią ogromną, szeroko rozpowszechnioną grupę organizmów. Większość z nich to gatunki kosmopolityczne, które opanowały wszystkie środowiska. Spotykamy je powszechnie w glebie, na roślinach i zwierzętach (także człowieku), w wodzie - zarówno morzach jak i zbiornikach słodkowodnych, sztucznych, a jako zarodniki spotykane są również w powietrzu.
Elementy grzybów takie jak zarodniki i fragmenty grzybni pochodzące z różnorodnych, często ukrytych przed naszym wzrokiem źródeł, mogą stać się przyczyną wielu chorób.
Czytaj też: Czy Twoje dziecko ma grzybicę?
Zarazić się grzybicą jest bardzo łatwo
W przypadku grzybów absolutnie nie sprawdza się zasada: "Czego oko nie widzi, tego nie ma". Dermatofity, drożdżaki i inne chorobotwórcze gatunki gromadnie zasiedlają nasze otoczenie. Póki organizm człowieka jest silny, póty bez problemów znosi takie sąsiedztwo. Kłopoty zaczynają się, gdy grzyby mają ułatwiony dostęp do naszego ciała (np. przez otarcia, odparzenia, rany czy podrażnione błony śluzowe).
Czynniki ryzyka (sprawiające, że grzyby występujące jako saprofity w środowisku naturalnym lub endosaprofity w organizmie ludzkim stają się patogenami), to m. in.:
- spadek odporności wynikający z przemęczenia (również nadmiaru stresów), chorób (cukrzycy, gruźlicy, nowotworów, zakażeń ogólnoustrojowych), zażywania leków obniżających odporność (kortykosteroidów, cytostatyków a także antybiotyków, które niszczą bakterie, chroniące nas przed grzybami),
- kontakt z osobami chorymi na grzybicę i należącymi do nich rzeczami (np.: pościel, ręczniki, ubrania, obuwie) oraz przedmiotami stosowanymi do higieny osobistej (np.: pilniki do paznokci, cążki, gąbki do kąpieli, pumeks),
- a także: podeszły wiek, wcześniactwo, niedożywienie, zaburzenie wchłaniania, zaburzenia hormonalne, nadmierna potliwość, otyłość, alkoholizm, nikotynizm, długa hospitalizacja oraz postępowanie diagnostyczno-terapeutyczne (np.: endoskopie, biopsje, drenaże, cewniki).
Polecamy: Czy możemy zarazić się grzybicą przez podanie ręki?
Jakie są rodzaje grzybicy?
Grzyby mogą wywoływać zmiany chorobowe w wyniku działania trzech głównych mechanizmów:
- jako grzybice powierzchniowe i układowe (bezpośrednia inwazja tkanek) – choroby wywołane w ten sposób zwane są grzybicami, częstym miejscem inwazji jest skóra, ale zajęte mogą być również tkanki narządów wewnętrznych,
- działanie alergizujące, najczęstszą drogą oddziaływania są górne drogi oddechowe, a grzyb jako alergen dociera poprzez inhalacje,
- poprzez wytwarzanie toksyn grzybiczych (aflatoksyny, ochratoksyny, cearalenon, trichotecyny, fumonisyny), które mogą być groźne dla organizmu ludzkiego.
Największym i najczęstszym problemem, z którym zgłaszają się pacjenci są grzybice powierzchniowe – zarówno ze względów „estetycznych” (zwłaszcza w okresie wiosenno-letnio-jesiennym), jak i uciążliwego, długotrwałego i rygorystycznego leczenia a także często z powodu braku możliwości i trudności diagnostycznych w mniejszych ośrodkach aglomeracyjnych, a co za tym idzie złym rozpoznaniu i nietrafionym leczeniu.
Grzybice powierzchniowe są najczęstszym rodzajem infekcji grzybiczych u ludzi. Rzadko rozprzestrzeniają się na głębiej położone tkanki. Wyjątek stanowi kandydoza, chociaż również i w tym przypadku większość zakażeń toczących się na skórze lub błonach śluzowych nie wykracza poza swoją pierwotną lokalizację.
Za grzybice powierzchniowe – skóry, paznokci i włosów odpowiadają głównie dermatofity oraz grzyby drożdżopodobne z rodzaju Candida. Rzadziej czynnikami etiologicznymi (powodującymi grzybice) są inne grzyby drożdżopodobne i pleśnie.
Czytaj też: Jak skutecznie leczyć grzybicę skóry?
Czym są dermatofity?
Mianem dermatofitów określa się grupę grzybów cechujących się zdolnością wzrostu w warstwie rogowej naskórka i wywodzących się z niego przydatków – włosów i paznokci. Zakażenie rozpoczyna się od kontaktu z fragmentem zakażonego, złuszczonego naskórka lub włosa, a inwazja skóry inicjowana jest przez adherencję komórek grzyba do warstwy rogowej naskórka. Dermatofity produkują wiele różnych enzymów, które uwalniane uszkadzają tkanki i ułatwiają penetrację dermatofitów do tkanki sprzyjając rozszerzaniu się zakażenia.
Dermatofitozy to zakażenia zrogowaciałych tkanek spowodowane przez dermatofity (Trichophyton, Microsporum, Epidermophyton).
Ze względu na miejsce bytowania dermatofity dzielimy na:
- geofilne, bytujące w glebie, mogą powodować zmiany u ludzi i zwierząt,
- zoofilne, ich środowiskiem są zwierzęta, wywołują grzybice u ludzi i zwierząt,
- antropofilne, stanowiące największy problem epidemiologiczny, gdyż bytują na ludziach.
Polecamy: Czy może dopaść Cię grzybica?
Dermatofitozy - grzybice właściwe skóry (tinea) dzielimy na podstawie ich umiejscowienia i cech klinicznych na grzybice:
- skóry owłosionej głowy (wywoływana przez grzyby antropofilne, pojawia się głównie u dzieci),
- skóry gładkiej (wywoływana przez wszystkie grupy dermatofitów, dotyczy dzieci i osób dorosłych),
- pachwin (sporadycznie pojawia się u dzieci, dotyczy częściej mężczyzn niż kobiet),
- stóp i dłoni,
- paznokci (występuje głównie u osób dorosłych).
W populacji częściej wykrywa się dermatofity antropofilne.
Niekiedy, w warunkach sprzyjających przenoszeniu zakażenia, stwierdza się obecność ograniczonych epidemii. Dotyczy to na przykład basenów pływackich, szatni szkolnych oraz zakładowych natrysków, saun, gdzie łuski zakażonego naskórka opadają na wilgotną podłogę. W takich warunkach grzybica stóp może się łatwo rozprzestrzeniać.
W tej grupie częste są również bakteryjne zakażenia stóp, do których może wtórnie dochodzić w przebiegu grzybicy.
Polecamy: Jak się uchronić przed zakażeniami na basenie?
Kandydoza
Najczęściej wywołujące kandydozę grzyby to rodzaj Candida (C. albicans, C. glabrata, C. tropicalis, C. parapsilosis, C. krusei oraz inne grzyby drożdżopodobne: Geotrichum, Rhodotorula, Malassezia, Trichosporon, Saccharomyces)
Kandydoza dotyka przede wszystkim błon śluzowych, skóry, paznokci i wałów paznokciowych. Inny drożdżak – lipofilny Malassezia furfur odpowiada za łupież pstry – zakażenie powierzchniowe skóry. Występuje on na skórze ludzkiej, w miejscach gdzie są liczne gruczoły łojowe. Grzyb ten jest więc stałym składnikiem normalnej flory owłosionej skóry głowy i niektórych miejsc szczególnie obfitujących w gruczoły łojowe. Duża liczba tych grzybów gromadzi się głównie w ujściach mieszków włosowych.
Obecność lipidów na skórze (łoju z gruczołów łojowych) oraz wilgotność odgrywają kluczową rolę w rozwinięciu się klinicznych objawów łupieżu pstrego na tułowiu i dosiebnych odcinkach kończyn górnych. Najczęściej chorują ludzie młodzi i w średnim wieku, co wynika z faktu, że w tym przedziale wiekowym gruczoły są najbardziej aktywne i dostarczają substratu potrzebnego do wzrostu tych grzybów.
Zakażenia grzybami pleśniowymi dotyczą najczęściej paznokci, rzadziej skóry – przede wszystkim atakują skórę wcześniej zmienioną chorobowo. Z punktu widzenia dermatologicznego rola grzybów pleśniowych jest jednak znikoma w porównaniu do wszystkich infekcji dermatofitowych, głównie: Scopulariopsis (odpowiadający za akualiozę paznokcji lub skóry), Aspergillus, Fusarium, Alternaria, Penicillium, Acremonium, Curvularia.
Czytaj też: Jak rozpoznać grzybicę skóry głowy?
Jak rozpoznać grzybicę?
Dermatofity, grzyby drożdżopodobne i pleśniowe bytując na skórze i jej przydatkach wywołują odczyn zapalny o różnym nasileniu. Rozpoznanie grzybicy powinien poprzedzić starannie zebrany wywiad chorobowy, obejmujący nie tylko objawy chorobowe, lecz również okoliczności, w jakich mogło dojść do zakażenia. Następnie ocenia się fizykalnie stan miejscowy i pobiera się materiał do badań laboratoryjnych.
We wszystkich przypadkach rozstrzygające dla rozpoznania jest stwierdzenie obecności grzyba w preparacie mikroskopowym oraz uzyskanie hodowli grzyba z pobranego materiału.
Polecamy: Czy grzybica może zaatakować włosy?
Badanie mikologiczne wykonuje się z materiału pobranego z miejsc zmienionych chorobowo (paznokcie stóp, paznokcie rąk, naskórek dłoni, naskórek stóp, owłosiona skóra głowy, skóra gładka, inne), a w szczególnych okolicznościach – również z miejsc na skórze, mogących być rezerwuarem grzybów. Należy tu pamiętać o unikaniu popełnienia błędów przedlaboratoryjnych. Należy do nich pobieranie materiału z miejsc, w których niedawno stosowano miejscowe leki przeciwgrzybiczne lub środki dezynfekcyjne.
Wymagane okresy karencji dla leków przeciwgrzybicznych i innych środków:
- doustnych – 4 tygodnie,
- miejscowych – 3 tygodnie,
- odkażających – 2 tygodnie,
- acetonu (zmywacz do paznokci) – 3 dni.
Błędem jest również pobranie do badań materiału od pacjenta, u którego jeszcze nie upłynął okres karencji (powstrzymania się) po empirycznym podaniu systemowych leków przeciwgrzybicznych (minimum 4 tygodnie).
Czytaj też: Jak leczy się grzybice głębokie?
Jak przygotować się do badania mikologicznego?
Pacjent zgłaszający się do badania mikologicznego paznokci powinien je mieć normalnie obcięte (zbyt długie oraz zbyt krótkie i głęboko przycięte utrudniają pobranie materiału). Jeśli pobranie dotyczy paznokci lub naskórka stóp, pacjent powinien zgłosić się do badania po przeprowadzonej higienie stóp (umyte wodą z mydłem), w celu zabezpieczenia materiału przed przerośnięciem pleśniami z otoczenia.
Leczenie dermatofitoz powinno być wielokierunkowe i uwzględnić kilka aspektów:
- wyłącznie miejscowe: pojedyncze ogniska grzybicy skóry gładkiej, grzybica stóp (odmiana międzypalcowa i potnicowa),
- i/lub ogólne: grzybica skóry owłosionej głowy, grzybica skóry gładkiej (rozległe zmiany), grzybica stóp (odmiana rogowaciejąca), grzybica paznokci.
Kluczową rolę pełni także diagnosta laboratoryjny oraz lekarz dermatolog, który przed wydaniem diagnozy i zastosowaniem odpowiedniego leczenia musi zróżnicować grzybicę z innymi jednostkami chorobowymi, dającymi podobne objawy: pseudomikozami powierzchownymi (Erythrasma), wyprysk, łojotokowe zapalenie skóry, atopowe zapalenie skóry, łuszczyca paznokci czy liszaj.
Czytaj też: Jak wygląda grzybica paznokci?
Jak uniknąć grzybicy?
Chociaż dysponujemy obecnie wieloma skutecznymi preparatami przeciwgrzybicznymi (zarówno do leczenia miejscowego, jak i ogólnego) – zresztą szeroko reklamowanych w środkach masowego przekazu, rola profilaktyki zakażeń grzybiczych skóry i jej przydatków jest ogromna. Odnosi się to przede wszystkim do niedopuszczania do zakażenia pierwotnego, ale dotyczy także dbałości o to, by po leczeniu zmian grzybiczych nie doszło do reinfekcji.
Do profilaktyki zakażeń grzybiczych skóry i paznokci należy przede wszystkim:
- noszenie przewiewnej odzieży i butów wykonanych z naturalnych tworzyw;
- noszenie obuwia, które nie jest za ciasne;
- unikanie chodzenia boso w miejscach publicznych, np.: salach gimnastycznych, ośrodkach sportowo-rekreacyjnych, publicznych prysznicach albo na terenie zakładów pracy czy szkół;
- używanie własnych klapek na basenach kąpielowych, w publicznych łaźniach;
- nie ubieranie cudzych butów czy skarpetek;
- używać tylko bawełnianych bądź wełnianych skarpet, nigdy z materiału sztucznego;
- dokładne wycieranie skóry po kąpieli;
- szybkie zmywanie potu;
- brak kontaktu z zakażonymi zwierzętami (koty, psy, bydło).
Grzyby potrzebują wilgoci. By utrudnić im życie, starannie wycieraj skórę po kąpieli. Postaraj się nie przegrzewać i nosić ubrania i obuwie, które ułatwiają skórze oddychanie oraz odprowadzają pot na zewnątrz.
Leczenie grzybicy, zwłaszcza grzybicy paznokci stóp, jest znacznym wysiłkiem pielęgnacyjnym i finansowym dla chorego. Tak więc bardzo ważnym elementem procedury terapeutycznej grzybicy paznokci stóp i grzybicy stóp jest poprawnie przeprowadzona dezynfekcja obuwia i skarpet. Zapobiega to ponownemu nadkażeniu. Grzyby są bardzo oporne na działanie czynników środowiska zewnętrznego. W sprzyjających warunkach mogą przetrwać latami.
Zapamiętaj! Lepiej zapobiegać niż leczyć!
Polecamy: Sprawdź, czy masz grzybicę!
Autor: Mgr Marian Kolar, diagnosta laboratoryjny
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
