Spis treści:
- Insulinooporność - definicja
- Insulinooporność - przyczyny
- Insulinooporność - objawy
- Objawy skórne insulinooporności
- Insulinooporność - czynniki ryzyka
- Badanie na insulinooporność
- Insulinooporność - oblicz wskaźnik HOMA
- Leczenie insulinooporności
- Dieta przy insulinooporności
- Leki na insulinooporność
- Aktywność fizyczna a insulinooporność
- Dlaczego insulinooporność jest groźna?
Insulinooporność - definicja
Insulinooporność to stan zmniejszonej wrażliwości tkanek na insulinę przy prawidłowym lub podwyższonym stężeniu tego hormonu we krwi. Rolą insuliny w organizmie jest regulowanie poziomu cukru we krwi. Po zjedzeniu posiłku we krwi wzrasta stężenie glukozy, dostarczającej energię komórkom, a insulina pozwala tę glukozę wykorzystać, w następstwie czego jej stężenie we krwi maleje. W insulinooporności komórki (szczególnie wątroby, tkanki tłuszczowej i mięśni) nie reagują na insulinę, dlatego we krwi utrzymuje się szkodliwe, wysokie stężenie cukru we krwi. Jednocześnie trzustka wydziela coraz więcej insuliny.
Insulinooporność - przyczyny
Główną przyczyną rozwoju insulinooporności jest niezdrowy styl życia, w szczególności połączenie niewłaściwej diety (bogatej w cukry, tłuszcze i wysokoprzetworzone produkty) oraz ograniczonej aktywności fizycznej. To prowadzi do wytworzenia nadmiaru tkanki tłuszczowej, a ta z kolei bierze bezpośredni udział w rozwoju insulinooporności.
Tkanka tłuszczowa produkuje związki (np. kwasy tłuszczowe i adypsynę), które obniżają wrażliwość komórek na insulinę. Co więcej, prowadzi do rozwoju przewlekłego stanu zapalnego, który zakłóca przekazywanie sygnałów z receptora insulinowego.
Insulinooporność rozwija się także wskutek czynników genetycznych, starzenia się, stosowania niektórych leków (np. glikokortykosteroidów, inhibitorów proteazy, leków przeciwadrenergicznych), niektórych chorób, takich jak np. nadczynność tarczycy i przytarczyc, choroba Cushinga.
Insulinooporność - objawy
Nie wszystkie spośród wymienionych niżej objawów muszą świadczyć o insulinooporności. Osoby szczupłe też mogą mieć insulinooporność. Dzieje się tak często w przypadku obciążenia genetycznego.
Do objawów insulinooporności należą:
- nadwaga i otyłość, szczególnie o charakterze brzusznym,
- ciągłe zmęczenie, uczucie osłabienia,
- nadmierna senność,
- nagłe spadki energii z towarzyszącymi atakami paniki, drżeniem rąk, kołataniem serca,
- uczucie „mgły mózgowej”, problem z doborem słów,
- ataki „wilczego głodu”,
- wzmożona potliwość,
- obrzęki, zatrzymanie wody w organizmie,
- obrzęk twarzy,
- rogowacenie ciemne (ciemne, chropowate plamy pod pachami i w fałdach szyjnych),
- trądzik,
- łagodne narośle skórne,
- nadmierne owłosienie (hirsutyzm),
- łysienie androgenowe,
- trudności z zajściem w ciążę lub nawracające poronienia,
- uczucie zimna,
- rozdrażnienie, zły nastrój,
- częste bóle głowy.
Im więcej zauważasz objawów u siebie, tym szybciej powinieneś skonsultować się z endokrynologiem.
Objawy skórne insulinooporności
Szczególne znaczenie mają skórne objawy insulinooporności, takie jak trądzik, hirsutyzm, łysienie androgenowe, rogowacenie ciemne czy narośle na skórze. Ich występowanie może ułatwić i przyspieszyć rozpoznanie zmniejszonej wrażliwości na insulinę. Jednocześnie może zapobiec wielu powikłaniom zdrowotnym. Zmiany skórne są prostym i wygodnym sposobem diagnozowania insulinooporności.
Insulinooporność - czynniki ryzyka
Do czynników wpływających na zwiększenie ryzyka wystąpienia insulinooporności należą:
- płeć męska - mężczyźni częściej niż kobiety zmagają się z otyłością brzuszną kluczową w tej chorobie,
- podeszły wiek - im osoba starsza, tym bardziej narażona na zachorowanie,
- nieodpowiednia dieta - pełna węglowodanów prostych i produktów o wysokim indeksie glikemicznym,
- używki - alkohol i palenie papierosów,
- minimalna aktywność fizyczna,
- ciąża.
Chorzy z insulinoopornością mogą łatwiej zapadać na inne choroby, np. związane z układem krążenia, ale przede wszystkim grozi im cukrzyca typu 2 i problemy z wątrobą.
Badanie na insulinooporność
W diagnozowaniu insulinooporności stosuje się modele matematyczne. Najbardziej znane to wskaźniki HOMA oraz QUICKI, które oblicza się podstawie stężeń glukozy i insuliny we krwi na czczo.
Warto zacząć w ogóle od badania glukozy na czczo. Należy się na nie udać po minimum 12-godzinnej przerwie w jedzeniu. Wynik między 100 a 125 mg/dl to powód do niepokoju.
Kolejnym ważnym badaniem jest test obciążenia glukozą. Polega na pomiarze poziomu glukozy we krwi na czczo oraz dwie godziny po spożyciu 75 g glukozy. U osób z insulinoopornością po 2 godzinach stężenie glukozy wynosi zwykle 140-199 mg/dl.
Aby sprawdzić, czy jesteśmy zagrożeni insulinoopornością, powinniśmy również obliczyć swoje BMI (ang. body mass index) oraz wskaźnik WHR (ang. waist–hip ratio), który ocenia otyłość brzuszną.
BMI obliczamy dzieląc masę ciała w kilogramach przez wzrost podany w metrach podniesiony do kwadratu. BMI > 25 oznacza nadwagę, zaś BMI ≥ 30 oznacza otyłość.
WHR obliczamy dzieląc obwód talii podany w centymetrach przez obwód bioder również w centymetrach. O otyłości brzusznej świadczy WHR ≥ 1 dla mężczyzn oraz WHR ≥ 0,85 dla kobiet.
Czasami istnieją wskazania do tego, by przeprowadzić dokładniejsze badania, np. krzywą insulinową. Jest to test polegający na sprawdzeniu poziomu insuliny po obciążeniu glukozą. Interpretację wyników tego testu zawsze powinien przeprowadzić specjalista.
Diabetolodzy polecają również tzw. klamrę metaboliczną – badanie polegające na dożylnym wlewie insuliny, z taką prędkością, aby utrzymać jej stałe stężenie we krwi. Następnie podaje się dożylnie glukozę. To bardzo dokładny test, ale wykonuje się go jedynie w warunkach szpitalnych, głównie do celów naukowych.
Odśwież swoją garderobę bez debetu na koncie, robiąc zakupy za pośrednictwem strony Monnari.pl kody rabatowe
Insulinooporność - oblicz wskaźnik HOMA
Głównym wskaźnikiem używanym do obliczania insulinooporności jest współczynnik HOMA. Aby go uzyskać, musimy znać poziom insuliny we krwi na czczo oraz poziom glukozy na czczo.
Współczynnik HOMA oblicza się na podstawie działania:
insulina na czczo (mU/ml) x glukoza na czczo (mmol/l) / 22,5. Wynik nie powinien przekraczać 1.
Leczenie insulinooporności
Podstawą leczenia insulinooporności jest modyfikacja stylu życia - właściwa dieta oraz aktywność fizyczna. Niestety pacjenci często nie stosują się pod tym względem do zaleceń lekarskich, wówczas terapia polega na przyjmowaniu leków na insulinooporność.
Dieta przy insulinooporności
Dieta w insulinooporności polega na znacznym ograniczaniu łatwo przyswajalnych węglowodanów, czyli spożywaniu posiłków o niskim indeksie glikemicznym (IG). Polecane są produkty, które mają IG poniżej 50. Taka dyscyplina żywieniowa zapobiega nagłym wzrostom poziomu cukru, a więc także gwałtownemu wyrzutu insuliny, odpowiedzialnych za przyrost tkanki tłuszczowej.
Insulinooporność - czego nie jeść?
Jeśli w organizmie insulina działa nieprawidłowo, należy podejść bardziej krytycznie do swojego jadłospisu na co dzień. W większości przypadków kluczem jest (oprócz wybierania produktów o niskim indeksie glikemicznym) ograniczenie soli, tłuszczów i kalorii.
Przy insulinooporności należy unikać:
- jasnego pieczywa, bułek, drobnych kasz (manna, kukurydziana, kuskus, jaglana), białego ryżu,
- słodyczy, niezdrowych przekąsek: słodkich bułek, ciastek, ciast, chrupek, chipsów, krakersów, paluszków,
- niektórych makaronów: pszennego, ryżowego, kukurydzianego,
- produktów mącznych: pierogów, kopytek, naleśników,
- rozgotowanych produktów zbożowych, owoców i warzyw - im bardziej rozgotowane, tym większy jest ich indeks glikemiczny,
- tłustych mięs: wieprzowiny, wołowiny,
- innych tłuszczów zwierzęcych: masła, śmietany, majonezu, jogurtu greckiego, tłustego mleka, tłustych serów,
- nadmiaru soli,
- potraw smażonych, szczególnie w panierce,
- produktów słodzonych i "bez cukru" (np. kompotów, soków owocowych, napojów gazowanych, w tym tych "bez cukru", ponieważ niewskazane są oprócz cukru, melasa, słodziki z sacharyną, maltodekstryną, fruktoza czy miód,
- alkoholu,
- dań typu fast-food,
- dżemów, marmolady,
- produktów zawierających syrop glukozowo-fruktozowy.
Plan dietetyczny przy insulinooporności powinien być ułożony indywidualnie. Warto udać się w tym celu do dietetyka, który pod uwagę weźmie cechy danej osoby (masę ciała, stan zdrowia, przyjmowane leki, aktywność fizyczną) oraz ułoży dietę tak, aby była ona urozmaicona i dostarczała organizmowi wszelkich potrzebnych składników.
Co zamiast cukru przy insulinooporności?
W leczeniu insulinooporności bardzo ważne jest ograniczenie cukrów prostych w diecie. To trudne zadanie nie musi się jednak oznaczać szlabanu na słodki smak. Na szczęście istnieją zamienniki cukru. Przy insulinooporności poleca się:
- stewię,
- ksylitol,
- erytrytol,
- w ograniczonych ilościach aspartam, acesulfam-K (wokół sztucznych słodzików istnieje sporo kontrowersji, przypuszcza się, że mogą powodować bóle głowy, zaburzenia pamięci czy obniżenie nastroju).
Leki na insulinooporność
Gdy sama dieta nie wystarcza, lekarz może przepisać metforminę (np. Glucophage, Siofor), na początku zwykle w małych dawkach. To preparat skuteczny w leczeniu zarówno insulinooporności jak i stanów przedcukrzycowych (zmniejsza ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2).
Aktywność fizyczna a insulinooporność
W leczeniu i zapobieganiu insulinooporność ważną rolę odgrywa także umiarkowana, lecz regularna aktywność fizyczna. Ruch sprzyja utracie nadmiernej wagi, a więc także likwiduje przyczynę insulinooporności. Im większa masa mięśniowa, tym więcej receptorów dla insuliny. Jeśli chcesz uzyskać pozytywne efekty w leczeniu insulinooporności, powinieneś codziennie zaplanować minimum 30 minut aktywności fizycznej.
Dlaczego insulinooporność jest groźna?
Jest groźna dlatego, że łatwo ją przeoczyć. Po 15-20 latach nieleczonej insulinooporności rozwija się cukrzyca typu 2.
Poza cukrzycą insulinooporność może skutkować:
- nadciśnieniem,
- udarem,
- zawałem serca,
- otyłością brzuszną,
- stanami zapalnymi,
- niealkoholowym stłuszczeniem wątroby,
- zespołem policystycznych jajników (PCOS)
- bezdechem sennym,
- uszkodzeniem nerek,
- uszkodzeniem wzroku,
- utrudnionym zajściem w ciążę i jej utrzymaniem.
Źródła:
Andrew M. Freeman ; Nicholas Pennings, Insulin Resistance, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK507839,
M. Grzymisławski, Dietetyka kliniczna, PZWL Wydawnictwo Lekarskie,
H. Ciborowska, A. Rudnicka, Dietetyka. Żywienia zdrowego i chorego człowieka, PZWL Wydawnictwo Lekarskie,
D. Musiałowska, Insulinooporność. Zdrowa dieta i zdrowe życie, Wydawnictwo Feeria,
G. González-Saldivar, Skin Manifestations of Insulin Resistance: From a Biochemical Stance to a Clinical Diagnosis and Management, doi: 10.1007/s13555-016-0160-3.
Czytaj także:
Objawy cukrzycy: wczesne i nietypowe
Cukrzyca typu 1 (insulinozależna) - objawy, leczenie i powikłania
Koronawirus przy cukrzycy – co już wiemy?
Nietolerancja glukozy to wstęp do cukrzycy? Objawy, przyczyny, dieta, w ciąży
Cukrzyca u dzieci - co musisz wiedzieć o cukrzycy dziecięcej. Zanim będzie za późno!
Cukrzyca ciążowa: przyczyny, badania, leczenie cukrzycy w ciąży
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
