Objawy raka jelita grubego zależą od zaawansowania raka i umiejscowienia zmian. Początkowo choroba może przebiegać bezobjawowo, z czasem mogą się pojawić: krwawienie (jawna obecność krwi w kale lub krew utajona w kale), niedokrwistość, męczliwość, bladość, tachykardia, zmiana rytmu wypróżnień (biegunki i zaparcia), chudnięcie, w niektórych przypadkach - ból brzucha, który może być kurczowy, kolkowy albo ciągły.
Jednak należy pamiętać, że bóle brzucha często pojawiają się dopiero w późnym stadium choroby. Ryzyko zapadnięcia na raka jelita grubego jest kształtowane w dużej mierze przez nas samych. Na pytania dotyczące przyczyn choroby i jej zapobiegania odpowiada chirurg onkolog lek. Janusz Sznajder.
Jakie są przyczyny raka jelita grubego?
Lek. Janusz Sznajder: Istnieje wiele możliwych przyczyn raka jelita grubego. Chociaż sporo uwagi poświęca się tłu genetycznemu zachorowań, to wbrew pozorom nie jest to aż tak częsty przypadek. Szacuje się, że nowotworów tego odcinka przewodu pokarmowego spowodowanych uwarunkowaniami genetycznymi, jest zaledwie kilka procent.
Znaczący wpływ na występowanie raka jelita grubego może mieć sposób, w jaki się odżywiamy. Zła dieta, bogata w duże ilości czerwonego mięsa i soli, a także używki (alkohol i tytoń) znacznie podwyższają ryzyko zachorowania.
Następnym czynnikiem jest brak ruchu. Aktywność fizyczna może być czynnikiem ochronnym przed rakiem jelita grubego.
Inną przyczyną tego nowotworu mogą być przewlekłe zaparcia. Najprawdopodobniej jest to związane z tym, że w wyniku zaparć treść kałowa przez dłuższy czas zalega w przewodzie jelita i miejscowo dochodzi do podrażnienia śluzówki. A to w efekcie może prowadzić do zmiany nowotworowej.
Rak jelita grubego może także być chorobą wtórną, wynikającą z innych dolegliwości. Tak bywa w przypadku wrzodziejącego zapalenia jelita grubego i choroby Leśniowskiego-Crohna, czyli nieswoistego zapalenia jelit. Zdarza się, że przy długotrwałym przebiegu tych chorób dochodzi do wtórnego rozwinięcia się zmian nowotworowych w przewodzie pokarmowym.
Czy to prawda, że jednym z czynników predysponujących do zachorowania na raka jelita grubego są nadwaga i otyłość?
Niestety jest to prawda. Przy obecnym skoku cywilizacyjnym i warunkach środowiskowych otyłość i nadwaga stały się na tyle powszechne, że stanowią bardzo istotny czynnik predysponujący do rozwoju raka jelita grubego. Dbanie o swoją kondycję, ruch i zdrowa dieta są więc niezbędne, aby znacznie zmniejszyć ryzyko zachorowania.
Jak postępować, gdy w rodzinie pojawiały się przypadki raka jelita grubego?
Gdy rak jelita grubego występuje w rodzinie, kluczowa jest profilaktyka. W przypadku raka o charakterze dziedzicznym istnieją kryteria, na podstawie których możemy się domyślać, czy w danej rodzinie występuje ryzyko występowania tego nowotworu u jej członków.
Są to kryteria amsterdamskie, w których pod uwagę bierze się liczbę członków rodziny chorujących na nowotwór – dotyczy to raka niezwiązanego z polipowatością (zespół Lyncha). Jeśli okaże się, że są to zachorowania w młodym wieku, to możemy podejrzewać, że najprawdopodobniej jest to rak dziedziczny. Może on mieć podłoże polipowatości rodzinnej, innych zespołów polipowatości albo może to być tzw. dziedziczny rak jelita grubego bez polipowatości. I tutaj wskazana jest kolonoskopia profilaktyczna.
Jeśli wiemy, że najwcześniejsze zachorowanie w naszej rodzinie wystąpiło u osoby na przykład w wieku 45 lat, to potomkowie tej osoby powinni wykonać pierwszą kolonoskopię 10 lat przed osiągnięciem tego wieku, czyli w 35. roku życia. Dzięki temu można rozpoznać polipy, które jeszcze nie są zmianami nowotworowymi, albo uchwycić wczesną postać raka jelita grubego i rozpocząć terapię najszybciej, jak to możliwe.
To samo dotyczy chorób Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Tutaj też kolonoskopia jest podstawowym badaniem profilaktycznym. Albo wcześnie wykryjemy chorobę i podejmiemy odpowiednie leczenie, albo usuniemy polipy lub inne zmiany, które są w stanie przed zezłośliwieniem. To w zasadzie jedyna metoda profilaktyczna, poza wspomnianym zdrowym stylem życia.
Najnowsze doniesienia informują o tym, że nowe leki przeciwzapalne zapobiegają czy zmniejszają ryzyko zachorowania na raka. Leki te ogólnie hamują rozwój naczyń krwionośnych, przez co wszystkie zmiany guzowate są gorzej unaczynione i gorzej się rozwijają. Nie jest to jednak potwierdzona ani zalecana metoda profilaktyczna.
Szczególna sytuacja dotyczy zespołu polipowatości rodzinnej w skrócie FAP. Rodzinna polipowatość gruczolakowa jelita grubego jest rzadko występującą (1 na 10 000 urodzeń) chorobą charakteryzującą się obecnością w jelicie grubym znacznej liczby polipów gruczolakowych (>100).
Praktycznie u wszystkich chorych na FAP jeszcze przed 40. rokiem życia rozwija się rak jelita grubego. Jedynym skutecznym sposobem profilaktyki w przypadku tego schorzenia pozostaje kolektomia (czyli usunięcie okrężnicy) — profilaktyczna, gdy istnieje ryzyko rozwoju raka, lub lecznicza w razie jego wystąpienia.
Ponieważ u 7% osób rak może się rozwinąć do 20. roku życia, zalecane jest wykonanie profilaktycznej kolektomii wkrótce po rozpoznaniu FAP. U chorych poniżej 20. roku życia termin zabiegu uzależnia się od planów edukacyjnych oraz wyników kolonoskopii — jeżeli polipy są małe, nie stwierdza się w nich dysplazji i choroba przebiega bezobjawowo, profilaktyczną kolektomię można odroczyć do 18.–20. roku życia.
Jakie badania przesiewowe możemy zrobić, by zminimalizować ryzyko zachorowania na raka jelita grubego?
Przede wszystkim trzeba żyć zdrowo i badać się. Pierwszą kolonoskopię, jeżeli nie występuje obciążenie genetyczne, należy wykonać po 50. roku życia.
Kolonoskopia powinna być wykonywana raz na 10 lat, jeśli nie zostaną wykryte żadne duże zmiany polipowate.
Taki przedział czasowy jest wystarczający, ponieważ transformacja polipa w nowotwór trwa od 5 do 10 lat. Natomiast w zespołach dziedzicznych transformacja ta trwa znacznie krócej, około 2-3 lat, dlatego osoby o takim obciążeniu powinno badać się częściej.
Na ile mamy wpływ na rozwój raka jelita grubego?
Na niektóre czynniki, takie jak genetyczne, nie mamy żadnego wpływu, ponieważ są to tzw. czynniki niemodyfikowalne. Ale już na czynniki środowiskowe, czyli nasze nawyki, jak najbardziej mamy wpływ.
Stosując się do wytycznych w zakresie zdrowia, takich jak prawidłowa dieta, możemy znacznie zmniejszyć ryzyko zachowania na raka jelita grubego. Co więcej, trzeba pamiętać, że także już w przypadku diagnozy sposób odżywiania pozwala nam w pewnym stopniu wpływać na przebieg leczenia.
Jeśli organizmowi w stanie choroby nie zapewnimy odpowiedniej podaży wszystkich wartości odżywczych, nie będzie miał siły do walki z nowotworem i regeneracji. Pacjenci onkologiczni często są niedożywieni, skarżą się na brak apetytu i trudności z jedzeniem. Wtedy zalecane jest leczenie wspierające w postaci żywienia medycznego, czyli stosowanie specjalnych preparatów zapewniających wszystkie niezbędne substancje odżywcze, dopasowane do indywidualnych potrzeb żywieniowych.
Jeśli pacjent nie jest w stanie spożywać preparatów drogą doustną, może zostać wdrożone żywienie dojelitowe, podawane poprzez specjalny dostęp bezpośrednio do żołądka lub jelita. Choć pierwsza myśl o tej metodzie często budzi niepokój, dla takich pacjentów to przeważnie najlepszy sposób zapewnienia odpowiedniej podaży białka, energii i pozostałych składników odżywczych.
Żywienie dojelitowe może być stosowane w domu, ponieważ procedura ta w warunkach domowych jest objęta refundacją.
W przypadku, gdy żywienie dojelitowe jest niemożliwe lub niewystarczające, włącza się także żywienie pozajelitowe. Prawidłowe odżywienie organizmu pozwala na szybsze gojenie ran, jest istotnym elementem zapobiegania powstawaniu odleżyn i innych powikłań oraz wpływa na skrócenie hospitalizacji.
Więcej na temat raka jelita:
Objawy raka jelita grubego - dlaczego łatwo je przeoczyć?
Rak jelita grubego – jakie są rokowania po operacji?
Rak jelita grubego – przerzuty do wątroby, mózgu, płuc (i innych narządów)
Rak jelita grubego – fakty i mity
Ordynator Oddziału Chirurgii Onkologicznej Zagłębiowskiego Centrum Onkologii, Szpitala Specjalistycznego im. Sz. Starkiewicza w Dąbrowie Górniczej, konsultant województwa śląskiego w Poradni Żywieniowej Nutrimed.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
